ТхакIоу, усакIоу, журналистэу Дэрбэ Тимур 1991-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхыхэрэр къыхеутых.
НэмыкIэу къэпIон хъумэ, ныбжьыкIабзэу усэн-тхэныр ригъэжьагъ, иапэрэ тхылъэу «Огум ишIулъэгъу» зыфиIорэр 1993-рэ илъэсым, илъэс 19 ыныбжьэу къыдигъэкIыгъ.
Ащ къыкIэлъыкIуагъэх зы илъэс, тIу азыфагоу нэмыкI тхылъхэри: «Гум ишъэф», «КIэлэцIыкIум идунай», «Сызэжэгъэ ощхыр», «Сыадыг», мыхэм анэмыкIхэри. Илъэс 31-м къыкIоцI Тимур игупшысэ дахэу мэлажьэ, иадыгабзэу, ным ыбзэ IэшIу къыпыкIырэр илъапI, ащкIэ сыд фэдэрэ гумэкI-гупшысэри, гушIогъо мыухыжьри, тхакIор зыгъэгумэкIырэ е зыгъэрэзэрэ щыIэныгъэ лъэныкъуабэр ыгъэунэфын елъэкIы.
Непэ Дэрбэ Тимур тхэкIо чъэпхъыгъ тIон тлъэкIыщт, сыда пIомэ литературэм ижанрэ пстэури ыIэ къыригъэхьагъ, шъыпкъагъэ творчествэм фыриIэшъ, къыдэхъурэр макIэп. Тимур илэгъубэ кIэлэ-пшъашъэхэм адыгабзэр зымышIэу рымыгущыIэхэри, ашIэми, зипхъэтэпэмыхьхэри ахэтых, ау ежь инасып къыхьыгъ адыгэ унэгъо зэгурыIожь щапIуныр, щалэжьыныр, джы ежь ышъхьэкIэ, илъфыгъищ — пхъуитIумрэ кIалэмрэ, хэбзэшIоу ежь ны-тыхэм къыхалъхьагъэр ахегощэжьы: зыбзэ, зихабзэ зышIэу, къэзыгъэгъунэрэ пэпчъ Iахьынчъэ зэрэмыхъущтыр, шIоигъом ыгукIэ зэрэкIэхьащтыр нафэ.
Дэрбэ Тимур Исмахьилэ ыкъор щылэ мазэм, 1974-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Джэджэхьаблэ къыщыхъугъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ училищэу Хъу. Андырхъуаем ыцIэ зыхьырэр, АКъУ-м илъэпкъ факультет, Москва дэт Литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм и Апшъэрэ литературнэ курсхэр къыухыгъэх. 1993-рэ илъэсым республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» икорреспондентыгъ, 1994-рэ илъэсым къыщыублагъэу АР-м и Къэралыгъо телерадиокомпание Iоф щишIагъ: тематическэ программэхэм яредакторэу, къэбар программэхэмкIэ отделым ипащэ игуадзэу, зэфэхьысыжь тхьамэфэ программэу «Тхьамафэу икIырэм» изещакIоу щытыгъ. Ащ пыдзагъэу 2007-рэ илъэсым, мэлылъфэгъу мазэм къыщегъэжьагъэу илъэс 15-м къыкIоцI (2022-м ыкIэм нэс) республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьэIагъ. Къэралыгъо IофшIэным готэу, ежь итворчестви сыдигъуи дэлэжьагъ ыкIи дэлажьэ. Тимур ыныбжькIэ зэрэхэхъуагъэм фэдэ къабзэу, итворческэ гупшыси зиштагъ: «ГъэшIэрэ лъэпэчIас», «Тэпышэс», «ХэшыпыкIыгъэ тхыгъэхэр» зыфиIохэрэр тхылъеджэр агъэразэу ыкIи агъэгупшысэу зигъо кIэхьагъэх.
МазэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, тхакIоу Дэрбэм итхылъыкIэу «Намысым насыпыр къыдэкIо» зыфиIорэр АР-м итхылъ тедзапIэ къыщыдигъэкIыгъ. Тхылъым иапэрэ зэгохыпIэ ныдэлъфыбзэр, иадыгэ лъэпкъ, хэгъэгушхоу Урысыер ыкIи цIыфхэр зикIэсэ Тимур исурэт зэкIэупкIэгъэ нэхъой тетэлъагъо, ыгу къикIэу ыкIи пыкIэу, ытхыгъэ зэфэшъхьафыбэр — прозэр, публицистикэр, усэхэр, зэдзэкIыгъэ произведениер тхылъеджэхэм мыщ къыщяжэх. ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, илъэс 15 — 17-м къыздиштагъэу, игупшысэ Тимур илъэс 30-м ехъугъэу мэлажьэ, арышъ, сэ сшъхьэкIэ, тхылъыкIэм лъэшэу сигъэгушIуагъ ыкIи сигуапэу зыфэзгъэнэIосагъ.
«Намысым насыпыр къыдэкIо» сыда ащ къикIырэр зыIонхэри щыIэх. Сэ сишIошIыкIэ, «шIум шIу ипэгъокI» зыфиIу, унапэ къабзэу, пшIэрэ Iофым шъыпкъагъэ фыуиIэу, чэщи мафи укIэрышIагъэу, блэжьырэр зэрэхьалэлыр, ащ фэдэ гъэпсыкIэ-шIыкIэ тэрэзым насып къызэрэпфихьырэр, узэфэныр, укъэбзэныр уилъэгъожъые хахъо къэсми, нахь уегугъоу, уухъумэу шъыпкъагъэр улэжьыныр ары ащ къикIырэр. ТхылъыкIэмкIэ тыгу къыддеIэу авторым тыфэгушIо.
ТхылъыкIэр къызэIуехы повестэу «Намысым насыпыр къыдэкIо» зыфиIорэм, уиакъылрэ уиамалрэ зэдэмыIорышIэу, гъогу зафэ пхырыпщышъущтэп къикIырэр сэ къызэрэсшIошIырэмкIэ. Адыгэ лъэпкъ тарихъым изы хъугъэ-шIэгъэ гъэнэфагъэ ылъапсэу мы повестыр тхакIом ыгъэпсыгъ, художественнэ шъуашэм илъэу къытыгъ. Адыгэм ынапэ сыд фэдэрэ лъэхъани фэсакъэу къыухъумэзэ къызэрэрыкIорэр ащ щыкIэгъэтхъыгъ. Анахь чIыпIэ зэжъу ифагъэми адыгэр, кIочIэгъу зыфикъужьын зэрэфаер зэхишIэу, ыгу ымыгъэкIодэу, зимыгъэцIыкIоу, ышъхьэ Iэтыгъэу чIыпIэ зэжъум къызэрикIыжьыщтым зэрэфэбанэрэр ыкIи игугъэ лъыкIэхьан мурадыр, инасып фэкIоныр къемыхьылъэкIэу зэрэзэшIуихырэр, повестым къыщиIотыкIыгъ. Щэч хэлъэп, тхакIоу Дэрбэ Тимур итворческэ гупшысэ ыфэпэн ылъэкIэу зыхъугъэр бэшIагъэ, литературэ жанрэу повестьми ишIыкIэ ыкIи хэлъ шIуагъэр къыгъотыгъ.
Тхылъым къыдэхьагъэх гум гупсэфыгъо къезымытырэ упчIабэм яджэуапхэри, ащ «Публицистикэр» зэреджагъэр. А шъхьэм къыкIэлъэкIо ежь щыщ дэдэхэу, ыгукIэ зыгъэрэзэрэ усэ зэфэшъхьафхэр.
Бзыу тамэу, зигупшысэ зэкIэщыгъэ Дэрбэм иусэ пэпчъ къытэшIэкIыгъэ щыIэныгъэм, псэ зыпыт дунаим ялъэшыгъэ гоIугъэ ыкIи сыдигъуи уплъызы зэрэмыхъущтыр, гъашIэм ухэтми пытэу ухэгъэнэгъэн зэрэфаер, ар макIэу Iэпэдэлэл зыпшIохъукIэ, узэрэкIэпкIырэр зэхыуагъашIэ. Усэхэу тхылъым къыдэхьагъэхэм апэ ригъэуцуагъ Ным фэгъэхьыгъэр, ащкIэ хэукъуагъэп, ини цIыкIуи зыкокI тыкъихъухьагъэу, зыпсэ къытIузылъхьагъэр зыпэпшIын тхъагъо гори щыIэп.
Тхылъым къыдэхьэгъэ усэ зэфэшъхьафыбэм, сонетхэм уиакъыл агъэчаны, уиадыгабзэ пщыщ ашIы, гупшысэкIэ амал къыуаты, цIыфыгъэм, дэхагъэм уфапIу. Тимур шэны зэрэфэхъугъэу, творческэ гупшысэр шъыпкъэгъэ-зэфагъэкIэ ыушъагъ. ТхылъыкIэм «гъогумаф!» фэтэIо, ежь авторым псауныгъэ пытэкIэ, гъэхъагъэхэмкIэ тыфэлъаIо.
Мамырыкъо Нуриет.