ТитхэкIо нахьыжъхэу литературэм иублэпIэ-зэтеуцогъу щытыгъэхэм ащыщэу, АР-м инароднэ тхакIоу Лъэустэн Юсыф къызыхъугъэр илъэси 110-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ зэхахьэ АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щыIагъ.
Iофтхьабзэр пшъэрылъ шъхьаIэм — зэлъашIэрэ адыгэ тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ ныбжьыкIэхэм афиIотыкIыгъэным тегъэпсыхьэгъагъ.
МэфэкI нэшанэр кIигъэтхъэу гъэпсыгъагъэ тхылъ къэгъэлъэгъонэу «Лъэуж дахэ къыгъэнагъ» зыфиIоу тхакIом ыцIэкIэ тхылъеджапIэм иIофышIэхэм къагъэхьазырыгъэр. Ар зэрэзэхэтыр кIэкIэу къыIотагъ библиографэу Пэнэшъу Руслъан.
Зэхахьэм къырагъэблэгъагъэх ыкIи хэлэжьагъэх Адыгеим итхакIохэм я Союз ипащэу, тхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм иIофышIэхэм ащыщхэр, Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым ыкIи Мыекъопэ гимназиеу N 5-м ащеджэхэрэр, Лъэустэн Юсыф иIахьылхэм ащыщхэр, литературэр зикIасэхэр.
МэфэкIыр зэрищагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым литературэмкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу Агъыржьанэкъо Симхъан.
Апэрэ псэлъэ фабэр зэхахьэм къыщишIыгъ тхэкIо нахьыжъ гъэшIуагъэу, илъэсипшI пчъагъэ хъугъэу Адыгэ тхакIохэм я Союз ипащэу МэщбэшIэ Исхьакъ.
— Сигуапэ тхакIом уасэ фашIэу, мыщ фэдэ Iофтхьабзэр зэрэрагъэкIокIырэр, — къыIуагъ ащ. — Тэ, адыгэхэм, анахь лъэпкъыжъхэм тащыщ, тиI тарихъ куу гъэшIэгъони, охътэ зэфэшъхьафхэм зэмыблэжьхэу, лъэпкъыр щыIэкIэшIум фэщэгъэным дэлэжьагъэхэри.
Лъэпкъ литературэр пштэмэ, ащ иублапIэу Т. КIэращэр, А. Хьаткъор, И. Цэир зэрэщытыгъэхэр ыкIи Ш. Хьахъуратэр — Адыгэ автоном хэкум изэхэщэкIошхощтыгъэр тшIэн фае. НыбжьыкIэу мыщ чIэсхэм янахьыбэр къуаджэхэм къарыкIыгъэх, ахэмкIэ анахь мэхьанэ зиIэр, пытэу агу раубытэн фаер тыдэ щыIэхэми, зэрэадыгэр зыщамыгъэгъупшэу, зыфэсакъыжьынхэр ары; жъи кIи зэфэдэу мы лъэныкъом ренэу тыфэсакъэу тыдэлэжьэн фае.
Iофышхо ышIагъ тхэкIо нахьыжъ Iушэу Лъэустэн Юсыф. Илъэс 86-рэ фэдиз къыгъэшIагъ. Iэтахъозэ хэкумкIэ, лъэпкъымкIэ игукIэгъу-шIулъэгъу къэущыгъ, ащ игумэкI-гукIайи, игушIогъо-Iотэжьыгъуи зэхишIэу Юсыф щыIагъ. Я 30-рэ илъэсхэм ар литературэм къыхэхьагъ. КIэращэм, Хьаткъом Iоф адишIагъ. 1934-рэ илъэсым, СССР-м итхакIохэм я Союз щыIэ зыхъугъэ ужым кIэкIэу, Адыгэ тхакIохэм я Союз зэхащэгъагъ. 1939-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Юсыф ащ хэтыгъ, 1952 — 1962-рэ илъэсхэм Адыгэ тхакIохэм я Союз ипэщагъ.
Лъэустэн Юсыф творчествэр икIасэу, ыгу нэсэу, гуетыныгъэшхо хэлъэу опсауфэ Iоф зэришIагъэр, «Адыгэ гущыIэжъхэр» зыфиIорэр зыугъоижьхи, къыдэзыгъэкIыгъэр Юсыф арэу зэрэщытыр, ащкIэ зэкIэ адыгэ лъэпкъ жабзэр зэриухъумагъэр Исхьакъ кIигъэтхъыгъ. НэфэрыIо зафэу, фэлъэкIырэмкIэ хэткIи IэпыIэгъу хъоу зэрэщытыгъэр къыIуагъ. Лъэустэн Юсыф итхыгъэ, итхылъ пэпчъкIэ адыгэ гупшысэр зэригъэбаигъэр, адыгэ литературэ ныбжьыкIэу, апэрэ лъэбэкъухэр зышIырэ къодыемкIэ Лъэустэным иапэрэ рассказэу «Аминэт», анахьэу романэу «Къушъхьэр къэнэфы» зыфиIорэм (1949-рэ илъэс) мэхьанэшхо зэряIагъэр, а уахътэм адыгэ художественнэ тхыгъэ пэпчъ ини цIыкIуи, лъэшэу агъэгушIоу ыкIи зэIэпахызэ ахэм зэряджэщтыгъэхэр, Адыгэ педучилищым ащ дэжьым ежьыри щеджэщтыгъ, Юсыф итхылъ зэригъэгушIогъагъэр къыIотэжьыгъ.
МэщбэшIэ Исхьакъ игущыIэ бэрэ щыкIигъэтхъыгъ зэлъашIэрэ усэкIо-тхакIоу Хьаткъо Ахьмэд зэрэеджэгъэ-гъэсэгъэшхуагъэр, литературэм хэмыкIокIэжьын лъагъо зэрэщыпхырищыгъэр, ау бэ къызэримыгъэшIагъэр, аужыпкъэм, 1937 — 1939-рэ илъэсхэм ыцIэ къырамыIожьэу зэрэхъугъагъэр ыкIи ар зэпхыгъагъэр анахьэу Ахьмэд ятэу Джанхъот ефэнд гъэсэгъэшхоу зэрэщытыгъэм къызэрэпкъырыкIыщтыгъэхэр ары. Охътэ жьыбгъэхэр зэхэфыгъуаехэу, гуаохэу зэрэщытыгъэхэр хигъэунэфыкIыгъ. Хьаткъо Ахьмэд иусэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъитIоу «ЦIыфыр щэрэI» ыкIи «Стиххэр» зыцIэр усакIор зыщымыIэжь уж къызэрэдэкIыгъэхэм, мы лъэныкъомкIэ анахьэу Лъэустэн Юсыф ишIуагъэ къызэрэкIуагъэм ягугъу къышIыгъ.МэщбашIэр джащ фэдэу тхэкIо нахьыжъэу дэгъоу ышIэщтыгъэм игъэпсыкIэ-шIыкIагъэхэм къащыуцугъ: гумыпсэф-гуIалэу, зыхэт щыIэныгъэр ришIыкIыпэу, рилъэгъукIэу зэрэщытыгъэм кIэкIэу къащыуцугъ. Лъэустэн Юсыф ишъхьэгъусэу Щэрифэ ихъупхъэгъагъэр, тхакIом къыIозэ, сыдигъуи зэкIэ ытхыхэрэр ащ зэрэфыхиутыщтыгъэхэр, Юсыф ежь ручкэкIэ зэрэмытхагъэр къыIотагъэх. Ау щэч зыхэмылъыр Лъэустэн Юсыф чIыпIэ хэхыгъэ дахэ адыгэ литературэм зэрэщыриIэр, щэIэфэкIэ литературэм ыкIи илъэпкъ зэрафэшъыпкъагъэр, адыгэ гущыIэр, адыгэ гупшысэр лъэшэу зэригъэбаигъэр, зэриIэтыгъэр МэщбэшIэ Исхьакъ игуапэу зэхахьэм щыхигъэунэфыкIыгъ. Лъытэныгъэрэ шъхьэкIафэрэ къэзылэжьыгъэу, зыфашIыщтыгъэу зэрэщытыгъэм ищысэу къыхьыгъ Юсыф иаужырэ илъэсхэу сымаджэу зыщылъыгъэм Адыгеим и Апэрэ Президентыгъэу Джарымэ Аслъан игъоу ылъэгъуи, ежь Исхьакъ ыкIи Пэнэшъу Руслъан зэгъусэхэу Лъэустэным дэжь кIэупчIакIо зэрэфэкIогъагъэхэр, ар лъэшэу тхакIом гуапэ зэрэщыхъугъагъэр. ЛIэу егъашIэм илъэпкъ, ихэгъэгу, икIэсэ творчествэм ищыIэныгъэ афэзыгъэшъошагъэм а зэкIэ къылэжьыгъэ шъыпкъ.
Зэхахьэм хэлэжьагъэх ыкIи гущыIэ кIэкIхэр къыщашIыгъэх гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ишIэныгъэлэжьхэу Къуекъо Асфар, ЩэшIэ Щамсэт, Мамый Руслъан, Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет икIэлэегъаджэу, доцентэу Хъуажъ Нуриет, институтым тарихъымкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу ЕмтIылъ Разыет, Шъхьэлэхъо Дарико. Нэбгырэ пэпчъ Лъэустэн Юсыф итворчествэ зы лъэныкъо гъэнэфагъэкIэ — фольклор IофшIэгъэшхо зэриIэр, адыгэ шIэныгъэ ушэтэкIо институтым Юсыф Iоф зыщишIэгъэ уахътэм угъоигъабэу ышIыгъэр непэ къызынэсыгъэми зэхафыжь зэрикъурэр, адыгэ гущыIэжъхэр, IорIуатэхэр лъэпкъым зэрэфиухъумагъэхэр; илъэс 12-м къыщегъэжьагъэу усэхэр ытхэу зэрэщытыгъэр, усэу «Псэкъупс», «Пыим ибэнакI» зыфиIохэрэр хэку гъэзетым къызэрэщыхиутыгъагъэхэр, иапэрэ рассказэу «Аминэт» ахэм аужыIоу зэритхыгъэр, зыщыпсэугъэ илъэхъан щыхъурэ-щышIэрэр зэхифэу, фэкъулаеу итворчествэ зэрэлъигъэкIотагъэр, къуаджэу Шыхьанчэрыехьаблэ цIэрыIо Юсыф зэришIыгъэр, ащ итхэкIо закъоу зэрэщытыр, ау хэткIи щысэ зытепхынэу зэрэхъугъэр къыраIотыкIыгъэх. Хэгъэгушхом пыир къызытебанэм, Лъэустэныр заом кIуагъэ, батальоным икомиссарэу, нэужым фронтовой гъэзетым икорреспондентэу щытыгъ. А зэкIэ гуетыныгъэшхо хэлъэу зэригъэцэкIагъэр ыкIи орденхэр, медальхэр къэралыгъом къызэрэфигъэшъошагъэхэр къаIуагъ.
Илитературнэ IофшIагъэкIэ яеплъыкIэ-шIошIхэр, адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ тхылъ 20-м нахьыбэ зэритхыгъэр, ахэр тарихъ лъапсэмкIи, художественнагъэмкIи гъэцэкIагъэхэу, образхэр ушъагъэхэу, бзэ къэбзэ гъэшIэгъон аIулъэу, узыхэт щыIэныгъэр нахь нафэ ыкIи гоIу къыпфашIэу зэрэгъэпсыгъэхэр кIагъэтхъыгъ. ЗэдзэкIын IофшIэгъэ ин зэриIэр, пьесэхэр зэритхыщтыгъэхэр, ахэр Адыгэ театрэм зэрэщагъэуцугъэхэр, Лъэустэныр жанрэу очеркым анахь фэIэпэIэсэ тхакIоу зэрэщытыгъэр, зэкIэ итворчествэкIэ я 20-рэ лIэшIэгъур адыгэ лъэпкъымкIэ зыфэдагъэр уигъашIэу, нэм къыкIигъэуцоу зэрэтхагъэр, общественнэ IофшIэкIошхоу зэрэщытыгъэр, ифэшъошэ шъыпкъэу «Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу», «Адыгэ Республикэм и Щытхъузехь» зыфиIорэ цIэ лъапIэхэр къызэрэфагъэшъошагъэхэр къыхагъэщыгъ. Иочерк зэфэшъхьафыбэхэмкIэ адыгэ лъэпкъым ишIушIэгъэ мыухыжь зэригъэунэфыгъэр, игупшысэ зафэу зэрэлэжьагъэр кIагъэтхъыгъ.
Зэхахьэм щыIэгъэ ныбжьыкIэхэм ащыщхэр Юсыф итхыгъэхэм къахэхыгъэ пычыгъохэм къяджагъэх.
МэфэкIыр фэбагъэ хэлъэу кIуагъэ, шIур зылэжьэу щыIэгъэ тхакIор шIукIэ агу къэкIыжьыгъ.
Зэхахьэм ихьэкIагъ, хэлэжьагъ Юсыф ятэшым ыкъоу, иIахьыл гупсэу Лъэустэн Борис. Ар зэхихыгъэм, ылъэгъугъэм ыгъэрэзагъ, сыхьатитIум ехъум тхакIоу Лъэустэн Юсыф къэгущыIагъэ пэпчъ шIу къыфиIуагъ, лъэпкъым фапшIэрэр зэрэмыкIодыщтыр кIигъэтхъыгъ. Ежь Борис ышъхьэкIэ ыкъош нахьыжъэу, тхэкIо цIэрыIоу Лъэустэн Юсыф илъагъо рыплъэжьыгъ. ТхакIом илэжьыгъэ, игупшысэ, ипроизведение гъэшIэгъоныбэ зэфэшъхьафхэм уасэу къаратыгъэм ыгъэрэзагъэу, зэкIэ Iофтхьабзэм изэхэщакIохэми, ащ къекIолIэгъэ пстэуми, уахътэ къыхихи, игуапэу мэфэкIым хэлэжьэгъэ тхэкIо цIэрыIоу МэщбэшIэ Исхьакъи, Лъэпкъ тхылъеджапIэу зэхахьэр зыщыкIуагъэм иIофышIэхэми «тхьашъуегъэпсэу» къариIуагъ. ЦIыфыр зафэу зыкIыщыIэрэр шIукIэ ыцIэ раIожьынэу ары.
Мамырыкъо Нуриет.