ЗэлъашIэрэ урыс тхакIоу Александр Островскэр къызыхъугъэр илъэс 200 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэу «Драматург на все времена» зыфиIорэр АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щызэхащагъ.
Уегупшысэмэ, А.Н. Островскэм итворчествэ урыс литературэмкIэ мэхьанэшхо зэриIэм щэч хэлъэп. Л. Н. Толстоим Хэгъэгум ыпашъхьэкIэ ащ ишIушIэгъэ ин мы гущыIэхэмкIэ кIигъэтхъыгъ: «он был отцом русской драматургии».
Творческэ сыхьатым къырагъэблэгъагъэх студентхэр, АР-м и Урыс къэралыгъо театрэу А.С. Пушкиным ыцIэ зыхьырэм иартистхэр.
ТхылъеджапIэм иIофышIэхэм А. Н. Островскэм ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу къэзыIотэрэ литературнэ къэгъэлъэгъон баир, электроннэ лъэтегъэуцор къагъэхьазырыгъ, артистхэм ащыщхэр А.Н. Островскэм ипроизведениехэм (ипьесэхэм) къахэхыгъэ пычыгъохэм IупкIэу къяджагъэх.
Литературэр сыд фэдэрэ лъэхъани, щыIэныгъэр зэрыплъэгъожьырэ гъунджэм фэд. Александр Островскэм итворчествэ пштэмэ, ар Урысыем ищыIэкIэгъэ шъыпкъэр нэфэгъэ-шъыпкъагъэ хэлъэу зыщыгъэунэфыгъ.
Лъэпкъ тхылъеджапIэм ибиблиотекарь шъхьаIэу Марина Волковец литературнэ мэфэкIым къэкIуагъэхэм IупкIэу, зэгъэфагъэу, зиилъэс 200 хагъэунэфыкIырэ урыс тхэкIошхоу, драматургэу Александр Островскэм ищыIэныгъэ гъогу ыкIи итворчествэ къафыриIотыкIыгъ.
Ащ пыдзагъэу литературнэ сыхьатэу «Драматург на все времена» зыфиIорэ къэIотэнымкIэ Iофтхьабзэр лъигъэкIотагъ. Урыс классическэ театрэр зыпIокIэ, пстэуми А.Н. Островскэр шъхьэм къызэрихьэрэр къыIуагъ.
Александр Островскэр гъэтхапэм и 31-м (мэлылъфэгъум и 12-м) 1823-рэ илъэсым Замоскворечьем, Москва игупчэ пэгъунэгъоу, къыщыхъугъ. КIалэм ятэу Николай динлэжьыгъ, Костромской семинариер ыкIи Московскэ духовнэ академиер къыухыгъагъэх, ау ащ хэкIи, хьыкумышI IофшIэным хэуцогъагъ, ышъхьэ ыкIи иунагъо лъэшэу шIоIофыгъэх, лIэкъолъэшыцIэр (дворянствэр) зэригъотыщтым ыкIи ибынхэм а цIэр зэрафишIыщтым пылъыгъ. Драматург хъущт Александр янэу Любовь Саввинар динлэжьым ыпхъугъ, ау пасэу идунай ыхъожьыгъ. Ащ нэмыкIэу зэшъхьэгъусэхэм сабыи 4 зэдыряIагъ, ау ахэр цIыкIухэзэ лIэжьыгъагъэх. Николай ятIонэрэу къыщэжьи, ащи нэбгыри 6 къыфилъфыгъ, бын-унэгъошхуагъ, зэкIэ ахэм Николай апылъыгъ, ар анахь шIогъэ инэу фэплъэгъущтмэ ащыщ. Тыр IофшIэкIо-къэгъотакIоу зэрэщытыгъэм ишIуагъэкIэ, якIалэхэр сыдигъуи дахэу аIыгъыгъэх, рагъэджагъэх, гъэсэныгъэ ыкIи пIуныгъэ икъу арагъэгъотыгъ.
Драматург хъущт Александр исабыигъо-кIэлэгъу Замоскворечьем щыкIуагъ. Ятэ тхылъеджэпIэшхо зэриIагъэм кIалэм лъэшэу ишIуагъэ къекIыгъ, урыс литературэм пасэу фэнэIосагъ ыкIи тхэн-гупшысэным зэрэфэщагъэм ежь-ежьырэу гу лъитагъ. Ау Николай ыкъо юрист хъумэ нахь шIоигъуагъ. 1835-рэ илъэсым А. Островскэр апэрэ Московскэ губерние гимназием ия 3-рэ класс чIэхьагъ, ар къызеухым, ятэ ишIоигъоныгъэкIэ, Московскэ университетым июридическэ факультет игъэсэныгъэ щылъигъэкIотагъ, ау еджэным егугъущтыгъэп, ыгу факIощтыгъэп ыкIи римскэ правэр фэмытэу, 1843-рэ илъэсым къычIэкIыжьыгъагъ. Ятэ ихьатыркIэ Александр Совестный хьыкумым IофышIэ Iохьэ, илъэси 7 фэдизрэ тхакIоу хъущт Островскэр Московскэ судхэм ахэтыгъ.
1846-рэ илъэсым ехъулIэу А. Н. Островскэм купеческэ щыIакIэу къешIэкIыгъэм къыхэхыгъэ тхыгъэ кIэкIхэр иIэ хъугъэ. Апэрэ пьесэу «Картина семейной жизни» ыкIи очеркэу «Записки замоскворецкого жителя» зыфиIохэрэр 1847-рэ илъэсым къыхиутыгъэх. 1847-рэ илъэсым Московскэ университетым ипрофессорэу С.П. Шеверевыр ахэм яджагъ ыкIи урыс литературэм драматическэ нэф бзыикIэ къызэрэхэхьагъэр къызэIукIагъэхэм къариIуагъ. Джащ къыщегъэжьагъэу тхэн-гупшысэн хьасэр зинасып хъугъэ А.Н. Островскэм ахэр къыхеутых, ежьыри журналэу «Современникым» иредколлегие хагъахьэ. ЗэкIэмкIи икъэлэмыпэ пьесэ 48-рэ фэдиз къычIэкIыгъ. Анахьэу Островскэм литературнэ гушIогъуабэ къыфэзыхьыгъэр ыкIи цIыфхэм ар зэлъязыгъэшIагъэр комедиеу «Свои люди — сочтемся» ыIоу 1850-рэ илъэсым университет журналым къыдэхьагъэр ары. Ау пьесэр ыгъэуцунэу хъугъэп. Ащ иапэрэ пьесэу театрэм исценэ къытехьагъэр «Не в свои сани не садись» зыфиIорэр ары. 1859-рэ илъэсым итхыгъэхэр зыдэт томитIу хъурэ тхылъхэр къыдэкIыгъэх. Мыхэм осэшIу афишIыгъ Н. А. Добролюбовым. Драматургэу А. Н. Островскэм Урысыем ищыIакIэ зэригъашIэу Волгэ псыхъо тетэу зиплъыхьэуи, урыс народым игуе-гукIаехэр ыкIи игушIогъо цыпэхэр ыгъэунэфэу къыхэкIыгъ. 1856-рэ илъэсым тхакIор журналэу «Современникым» иIофышIэ шъыпкъэ мэхъу.
1863-рэ илъэсым пьесэу «Гроза» зыфиIорэмкIэ Уваровскэ шIухьафтыныр къыфагъэшъошагъ ыкIи шIэныгъэхэмкIэ Петербург и Академие ичлен-корреспондентэу хадзы.
ТхакIоу, драматургэу А. Н. Островскэр мыпшъыжь творческэ IофшIэкIошхуагъ. Урыс театрэм паемэ, зышъхьасыжьыщтыгъэп. Пачъыхьэу я III-рэ Александр иунашъокIэ илъэс къэс ахъщэ шIухьафтынэу сомэ минищ ратыщтыгъ. Ау гъэпсэфыгъо тэрэз зимыIэ цIыфым ипсауныгъэ къыхэIэ, Островскэр мэкъуогъум и 2-м 1886-рэ илъэсым гуузым илIыкIыгъ. У. Шекспир ипьесэу «Антоний и Клеопатра» ыIоу урысыбзэкIэ зэридзэкIыгъэр иаужырэ IофшIагъэ хъугъэ. Джырэ лъэхъан урыс театрэм ыцIэ къызыраIокIэ, шъхьэм къихьэрэр А. Н. Островскэр ары. Ащ итхыгъэ пэпчъ щыIэныгъэ пычыгъо ин гъэшIэгъон, IупкI ыкIи зафэ. Илъэс 63-рэ ныIэп тхэкIошхом къыгъэшIагъэр, къызыхъугъэр илъэс 200 мы мафэхэм хъугъэ, ащ игупшысэ лъэгъо нэф ныбжьи урыс литературэшхом ыкIи Урыс театрэм ищыIэныгъэ ахэкIокIэщтэп. А. Н. Островскэм ипьесэхэр гум къигущыIыкIхэу, щыIэныгъэ ушъыибэрэ зэфэгъэ инрэ зыхэлъых, ахэр непи зэфэдэкIэ Урысыем итеатрэ сценэхэм къащагъэлъагъох, жъы хъухэрэп.
Литературнэ сыхьатым къэзэрэугъоигъэхэр ягуапэу хэлэжьагъэх.
Мамырыкъо Нуриет.