Джа шъхьэр фашIыгъ Къырым Урысыем къызэрэхэхьажьыгъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьабзэу неущ зэхащэщтым.
Республикэу Къырымрэ къалэу Севастопольрэ Урысые Федерацием къызыхэхьажьыгъэхэр непэ илъэси 9 мэхъу. Ар хъугъэ-шIэгъэшхоу тарихъым хэхьагъ ыкIи тикъэралыгъо щыпсэурэ цIыфхэмкIэ мэфэкI шъыпкъэ хъугъэ. Мыщ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр, концертхэр, зэхахьэхэр тикъэралыгъо ишъолъыр зэфэшъхьафхэм илъэс къэс ащэкIох. Ахэм зэу ащыщ Адыгэ Республикэри.
— Къырымрэ Севастопольрэ Урысыем щыщ зыхъужьыгъэхэм къыщыублагъэу ащ ащыпсэурэ цIыфхэм ящыIакIэ бэкIэ нахьышIу хъугъэ, шъолъыритIум хэхъоныгъэхэр ашIыхэзэ ыпэкIэ лъэкIуатэх. Ар зишIушIагъэр Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиныр ары. Адыгеим мы шъолъырхэм зэгурыIоныгъэ, зэпхыныгъэ адыриI, ныбджэгъуныгъэр тэгъэпытэ, тэгъэлъапIэ, — къыхегъэщы Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.
Шъугу къэдгъэкIыжьын, 1921-рэ илъэсым чъэпыогъум и 18-м РСФСР-м хэхьэрэ Къырым АССР-р зэхащагъ. Къэндзалхэр, ермэлхэр, болгархэр, урымхэр, нэмыцхэр, нэмыкI лъэпкъхэр 1944-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм Къырым рагъэкIыгъагъэх. 1954-рэ илъэсым мэлылъфэгъум Къырым хэкур Украинскэ ССР-м хагъэхьагъ. Джы къызнэсыгъэми а лъэбэкъур мытэрэзыгъэу цIыфхэм, политикхэм алъытэ. ЫпэкIэ къызэрэщытIуагъэу, 2014-рэ илъэсым Къырымрэ Севастопольрэ Урысыем къыхэхьажьыгъэх.
Илъэси 9-кIэ узэкIэIэбэжьымэ, Къырым щыкIогъэ референдумым зэфэхьысыжьэу фэхъугъэхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, зымакъэ зытынымкIэ фитыныгъэ зиIэ цIыфхэу хэдзыпIэхэм къякIолIагъэхэм япроцент 96,7-м ехъумэ Къырымрэ Севастопольрэ Урысыем хэхьажьынхэм дырагъэштагъ. УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр зыкIэтхэгъэ унашъом диштэу ахэр Урысыем исубъектхэм ащыщ хъугъэх. Урысыем ыкIи Къырым ащыпсэурэ цIыфхэм къэралыгъом ипащэ ышIыгъэ унашъор игъо дэдэу алъытагъ ыкIи дырагъэштагъ. 2014-рэ илъэсым гъэтхапэм и 17-м IэкIыб къэралыгъохэм ащыщыбэмэ Урысыем санкциехэр къытыралъхьагъэх.
Тарихъ мэхьанэшхо зиIэ хэдэныр цIыфхэм зашIыгъэр илъэси 9 хъугъэ, Къырымрэ къалэу Севастопольрэ ащыпсэухэрэр ащ рыкIэгъожьыхэрэп, ядэжь, яунэ къагъэзэжьыгъэу алъытэ.
Тикъэралыгъо иэкономикэ, ифинанс, кредитнэ ыкIи правовой системэ шъолъыритIур ахэгъэгъозэнхэм фэшI УФ-м и Правительствэ унэшъо гъэнэфагъэхэр ышIыгъэх. ЦIыфхэр социальнэу къэухъумэгъэнхэм, Урысыем щыпсэухэрэм фитыныгъэхэу яIэхэр ахэми аIэкIэлъынхэм анаIэ тырагъэтыгъ.
Украинэм ипащэхэм мы уахътэм зэрахьэрэ политикэм Къырымрэ Севастопольрэ ащыпсэурэ цIыфхэм зэрэдырамыгъаштэрэм, Урысыем къыхэхьажьынхэм ахэр бэшIагъэу зэрэкIэхъопсыщтыгъэхэм мыщ фэдэ зэфэхьысыжь фэхъугъ. УФ-м и Президент зэо-банэ хэмытэу субъектитIур къэралыгъом щыщ ышIыжьыгъэх. Зыгорэхэм ар агу римыхьын, дырамыгъэштэн алъэкIыщт, ау цIыф къызэрыкIохэм яеплъыкI ары мыщ дэжьым анахь шъхьаIэр, ушэтынэу зэхащэхэрэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, ахэр зыми рыкIэгъожьыхэрэп. Шъыпкъэ, мыщ щыпсэухэрэр илъэс пчъагъэхэм къакIоцI къиныгъуабэмэ яолIагъэх, Украинэм ылъэныкъокIэ къикIхэу зашъохэрэ псыр, электричествэр, гъомылапхъэхэр, нэмыкI продукциехэр цIыфхэм къаIэкIагъэхьажьыщтхэп. Ау а гумэкIыгъохэм Къырым щыпсэухэрэр къагъэщтагъэхэп, нахь лъэш ышIыгъэх. УФ-м и Президент а зэкIэри къыгурыIозэ, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу хъуным, инфраструктурэр зэтегъэпсыхьэгъэным фэIорышIэщт унашъохэр ышIыгъэх.
Мы аужырэ илъэсхэм Къырым нахь зэтегъэпсыхьагъэ, кIэракIэ зэрэхъугъэр цIыфхэм къыхагъэщы. ЗыщыбгъэпсэфынкIэ гупсэфыпIэ чIыпIэ зэрэхъугъэм ишыхьатэу зекIуабэ зэрещалIэ.
Мы илъэси 9-м псэолъакIэу щашIыгъэм фэдиз Къырым егъашIи ылъэгъугъэп. Керчь къикIэу Севастополь екIурэ гъогушхоу «Таврида» зыфиIорэр хьазыр, джырэ лъэхъаным диштэрэ автомагистралэу Симферополь къэзыухьэу Евпаторием екIуалIэрэр шIэхэу аухыщт.
Киев къафызэпиупкIыгъэ электрическэ рыкIуапIэхэм къиныгъоу къыздахьыщтыгъэри джы дэгъэзыжьыгъэ хъугъэ, Пшызэ шъолъырым къикIырэ электричествэ рыкIуапIэхэр хыгъэхъунэм къыращэлIагъэх. Темыр-Къырым каналым псыр рыкIоу агъэпсыгъ. Къалэхэм унакIэхэр адашIыхьагъэх, зэтырагъэпсыхьагъэх.
Федеральнэ медицинэ гупчэшхохэм яныкъокъун зылъэкIыщт сымэджэщхэр ыкIи поликлиникэхэр, еджапIэхэр ыкIи кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэр щашIыгъэх. аэропортыкIэм зы мафэм рейс пчъагъэ щыIокIы. Джыри тапэкIэ Къырым хэхъоныгъэхэр зэришIыщтым щэч хэлъэп.
ЕплъыкIэхэр
Къырым Урысыем зэрэхэхьажьынэу хъугъэм икъиныгъохэм, а лъэбэкъум цIыфхэм шIуагъэу къыфихьыгъэм еплъыкIэу фыряIэр нэбгырэ заулэмэ къядгъэIотагъ.
ГъукIэлI Нурбый, АР-м инахьыжъхэм я Совет и Тхьамат:
— ЦIыфхэм яшIоигъоныгъэ тетэу Къырым Урысыем къызыхэхьажьыгъэр илъэси 9 хъугъэ. Союзыр зызэхэзым, урыс нэбгырэ миллион 26-рэ фэдиз IэкIыб къэралыгъохэу Украи-
нэм, Узбекистан, Таджикистан, Азербайджан, нэмыкIхэм къарынэнхэ фаеу хъугъэ. Анахьыбэр Украинэм ыкIи Къырым арысыгъэх. Ахэм яIофхэм унаIэ тебдзэныр Iофыгъо шъхьаIэу къэуцугъагъ. Ащ къыхэкIэу цIыфхэм яфитыныгъэхэр къэухъумэгъэныр УФ-м и Президентэу Владимир Путиным пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъагъ. Ежь цIыфхэми къызэрэдырагъэштагъэр, яшIоигъоныгъэкIэ Урысыем къызэрэхэхьажьыгъэхэр лъэбэкъу тэрэзэу зэрэщытыгъэр илъэси 9-м къыгъэлъэгъуагъ. Къырым дахэу зэрэзэтырагъэпсыхьагъэр, лъэмыджыр зэрашIыгъэр, псырыкIуапIэхэр щыIэ зэрэхъугъэр, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ, яфэIо-фашIэхэр нахьышIоу зэхэщагъэ зэрэхъухэрэр бэмэ янэрылъэгъу. УФ-м и Президент иегъэжьэпIэшIухэм лъэпсэ гъэнэфагъэ яIэу щыт, цIыфхэм шIуагъэ къафехьы. Арышъ, АР-м инахьыжъхэм я Совет къэралыгъошхом ипащэ гот, дырегъаштэ.
Руслъан, илъэс 48-рэ ыныбжь, тарихъыр зэригъэшIэныр икIас, политикэм щыгъуаз:
— Къырым Урысыем къызэрэхэхьажьыгъэр къэралыгъуабэхэм агу рихьыгъэп. Ежь Украинэр джы къызнэсыгъэми ащ езэгъырэп. Арэу щытми, ыпэкIэ уплъэмэ, Къырым инеущрэ мафэ нахь дэгъу хъунэу ары цIыфхэр зэрэщыгугъыхэрэр. Сыда пIомэ, ежь цIыфэу ащ щыпсэухэрэр арых ар къэзыIонэу щытыр. Къырым ис цIыфхэм япроцент 96-м ехъумэ Урысыем зэрэхэхьажьыщтхэм дырагъэштагъ. Мы хъугъэ-шIагъэр тарихъым хэхьагъ, цIыфхэм аштагъ, ахэм ящыIэкIэ-псэукIэ етIупщыгъэу зэтырагъэпсыхьэ, Къырым щыпсэухэрэм ашIыгъэ лъэбэкъум кIэгушIужьых. Неущырэ мафэр нахь дэгъу хъуным щэгугъых, шIэжьыр агъэлъапIэзэ ыпэкIэ лъыкIотэнхэ гухэлъ яI.
БатIыжъ Саид, илъэс 50 ыныбжь, Яблоновскэм щэпсэу:
— Къырым Урысыем къыхэхьажьи, Керчь лъэмыджышхор зашIыгъэм къыщегъэжьагъэу тиунагъокIэ илъэс къэс зыгъэпсэфакIо мыщ тэкIо. Гъогур
джы зэIухыгъэ хъугъэ. Ыпэрэ илъэсхэм ябгъапшэмэ, блэкIыгъэ гъэмафэм къыщытлъэгъугъэр бэкIэ зэтекIы. Хы Iушъор дахэу зэтырагъэпсыхьагъ, зыгъэпсэфыпIэхэр, тучанхэр, шхапIэхэр къыщызэIуахыгъэх. Урамхэм атет цIыфхэр бэкIэ нахь нэгушIох. Къырым щыпсэухэрэм ямэфэкI адэтэгощы, ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм кIэлэцIыкIухэри тигъусэхэу тигуапэу тахэлажьэ.
Iэшъынэ Сусан.