Хабзэ зэрэхъугъэу, адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу республикэм «Адыгэ диктант» щатхы.
Мыгъэ ар гъэтхапэм и 11-м я 5-у зэхащагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет щыкIуагъ, джащ фэдэу пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу шIоигъоныгъэ зиIэхэм ар атхын амал яIагъ.
Мыгъэ шIэныгъэлэжьэу КIэрэщэ Зэйнаб ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэм епхыгъэ текст атхыгъэр. Ащ къеджагъэр телерадиокомпаниеу «Адыгеим» радиокъэтынхэмкIэ икъулыкъу ипащэу ХьакIэмыз Сусан, къызэджагъэр зытхыгъэр Зэйнаб ригъэджагъэу, шIэныгъэлэжьэу Унэрэкъо Мир.
Университетым нэбгырэ 34-мэ щатхыгъ, ахэм ахэтыгъэх хабзэм икъулыкъушIэхэр, кIэлэегъаджэхэр, кIэлэеджакIохэр, общественнэ движениехэм ахэтхэр, журналистхэр, студентхэр, нэмыкIхэри. ПэIудзыгъэ шIыкIэр къызыфагъэфедэзэ Москва щеджэрэ студент 30 фэдизмэ диктантыр атхыгъ. ПэшIорыгъэшъэу зэрагъэнафэрэмкIэ, нэбгырэ 350-м ехъу Iофтхьабзэм хэлэжьагъ.
Мэхьэнэ ин зиIэ Iофтхьабзэр зэхащэнэу зэрэхъугъэр къытфиIотагъ лъэпкъ факультетым идеканэу Хьамырзэкъо Нурыет.
— Тифакультет ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн пшъэрылъ шъхьаIэу иI. Адыгабзэм нахь анаIэ тырадзэнэу, хэтрэ цIыфи хэлэжьэн ылъэкIынэу тегупшысагъ ыкIи адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу «Адыгэ диктантыр» зэхэтщагъ. «Тотальный диктант» зыфиIоу илъэс пчъагъэ хъугъэу зэхащэрэм диштэу ар дгъэпсыгъэ. Адыгабзэм имэхьанэ зыкъегъэIэтыгъэным, зэзыгъашIэхэрэм япчъагъэ хэгъэхъогъэным «Адыгэ диктантыр» фэлажьэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ар зэхэтэщэ. Шъыпкъэу пIон хъумэ, апэрэ илъэсым тыгу джэнджэш илъыгъ, агу рихьыщтмэ, цIыфхэр къекIолIэщтхэмэ, ашIогъэшIэгъоныщтмэ тигъэгумэкIыгъ. Ащ чанэу къызэрэхэлэжьагъэхэр лъэшэу тигуапэ хъугъэ ыкIи илъэс къэс, мэфэкIым ипэгъокIэу зэхатщэу тыублагъ, — еIо тигущыIэгъу.
2021-рэ илъэсым IофшIэн 613-рэ къагъэхьыгъагъ. Диктантыр нэбгыри 117-мэ дэгъу дэдэу атхыгъ. 2022-рэ илъэсым нэбгырэ 400-м ехъумэ заушэтыгъ. Къыхэдгъэщымэ тшIоигъу «Адыгэ диктантым» дунэе мэхьанэ иIэ зэрэхъугъэр ыкIи пэIудзыгъэ шIыкIэм ишIуагъэкIэ IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэри мы Iофтхьабзэм чанэу къызэрэхэлажьэхэрэр.
— Шъыпкъэ, диктантыр ятэгъэтх къодыекIэ адыгабзэр къызэтенэщтэп, ау цIыфхэм бзэм идэхагъэ агу къагъэкIыжьын, шIэныгъэу аIэкIэлъхэмкIэ заушэтын амал яIэ мэхъу. Тигуапэ илъэс къэс Iофтхьабзэм изэхэщэн ежэрэ, ащ хэлэжьэрэ цIыфхэр мымакIэу зэрэтиIэхэр. Хэлажьэхэрэм анкетэ афэтшIыгъэу, ахэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр тэугъои. Ыпэрэ илъэсхэм нахьыжъхэр нахь къыхэлажьэщтыгъэхэмэ, джы ныбжьыкIэхэри нахьыбэ хъугъэ. Диктантыр зытхыхэрэм аныбжь илъэсиим къыщегъэжьагъэу илъэс тIокIитIум ехъу, пенсием тIысыжьыгъэхэу Iофтхьабзэр зышIогъэшIэгъонхэри къахэкIых. Анахьэу кIэлэегъаджэхэм, кIэлэеджакIохэм «Адыгэ диктантыр» атхы, ау бзэм емыпхыгъэу зызыушэтыхэрэм япчъагъи хэхъо зэпыт. IофшIагъэхэр илъэсым къыкIоцI адыгэ кафедрэм чIэлъэу тIыгъых, фаер къекIолIэн, иIофшIэн еплъыжьын амал иI, —еIо Хьамырзэкъо Нурыет.
«Адыгэ диктантыр» цIыфхэмкIэ нахь гъэшIэгъон, Iэрыфэгъу зэрэхъущтым дэлажьэх, къыхэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъущтым зэхэщакIохэр лъэшэу пылъых. Iофтхьабзэм цIыфхэр къыхэлэжьэнэу зэрэфаехэр, ау хэукъоныгъэхэр ашIынхэм тещыныхьэхэу къызаIом, цIэ тедзэкIэ зыкъатхын амал аратыгъ. Сайтым ихьэмэ зыкъышIэжьынэу шъхьадж зыфэе цIэр зыфеусыжьы.
Пандемием илъэхъан къиныгъэми, онлайн шIыкIэм ишIуагъэкIэ Iофтхьабзэм цIыфыбэ къызэрэхэлэжьагъэр, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ адыгэхэми чанэу диктантыр зэратхыгъэр нэрылъэгъу афэхъугъ. Мы илъэсым офлайн ыкIи онлайн шIыкIэхэр къызфагъэфедагъ.
— ГъэрекIо диктантыр тIоу гощыгъагъ. Бзэр зыIулъэу зыгъэфедэхэрэмрэ бзэр зэзыгъашIэхэрэмрэ. А купитIум яхьылъагъэкIэ диктант зэфэшъхьафхэр атхыгъэх. Шъхьадж ежь нахь фэIэрыфэгъур къыхихыгъ, тIури зытхыгъэхэри къахэкIыгъэх. Мыгъэ зы диктант атхыгъэр. Ащ икъыхэхын тегупшысагъ ыкIи мыхьылъэ дэдэу, бзэр жъугъэу зымыгъэфедэхэрэмкIи псынкIэнэу къыхэтхыгъ. Диктантым гущыIэ 220-м ехъурэп хэтыр, — еIо тигущыIэгъу.
Текстым икъыхэхын мэхьанэшхо раты. Ащ дэлэжьэщтхэр пэшIорыгъэшъэу агъэнафэх. Текстым гъэсэныгъэмкIэ ыкIи пIуныгъэмкIэ купкI ин иIэу щытын фае, ащ дакIоу ар къин дэдэу щытэп, сыда пIомэ, адыгабзэр зэкIэми зэраIэкIэлъыр зэфэшъхьаф. Ар дэгъоу атхыгъэу, балл ин къызахьыкIэ, къэкIорэ илъэсым джыри фэчэфхэу хэлэжьэнхэу зэхэщакIохэм алъытэ.
Хабзэ зэрэхъугъэу, Адыгеим щыпсэухэрэм ямызакъоу IэкIыбым ис тилъэпкъэгъухэми «Адыгэ диктантыр» атхыгъ. КIэуххэр мы мазэм и 20-м къэнэфэщтых. Ахэр Адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет исайтэу «www.adygland.ru» зыфиIорэм итыщтых. Iофтхьабзэм хэлэжьагъэхэу сертификат зищыкIагъэхэм мыщ къырахышъущт.
ДЕЛЭКЪО Анет.