Адыгабзэм идесэ шIолъапI

Непэ, анахьэу мэфэкIым тефэу ныдэлъфыбзэм изытет тызгъэгумэкIырэ Iофыгъохэм ащыщ.  Адыгабзэм непэ хэт рыгущыIэрэр, сыд фэдиз ахэм япчъагъэ? Мы упчIэр пстэуми зэрарэтыжь. Ау еджапIэм къыщедгъажьэмэ, мафэ къэс адыгабзэмкIэ сабыйхэм ныдэлъфыбзэр языгъэшIэрэ кIэлэегъаджэр зэуалIэрэр, ылъэгъурэр мы тхыгъэмкIэ нэрылъэгъу къышъуфэхъущт.

Темзэкъо Маринэ — зисэнэхьаткIэ апшъэрэ квалифи­кационнэ шапхъэ зиIэ кIэлэ­егъадж. Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет 1996-рэ илъэсым къыухыгъ. Республикэ гимназием адыгабзэмкIэ ыкIи адыгэ литературэмкIэ икIэлэегъаджэу Iоф щишIэнэу ригъажьи, илъэс 25-рэ хъугъэу непэ къыз­нэсыгъэм Iут.

НыдэлъфыбзэхэмкIэ кIэлэ­егъаджэхэм, урысыбзэри ахэ-тэу, я Урысые мастер-классэу Москва 2014-рэ илъэсым щыкIуагъэм Темзэкъо Маринэ те­кIоныгъэр къыщыдихыгъ. КIэ­лэ­егъэджэ IофшIэным гъэхъагъэу щашIыгъэхэмкIэ шIухьафтыным икъыдэхынкIэ 2020-рэ илъэсым зэхащэгъэгъэ зэнэкъокъум илауреат, 2021-рэ илъэсым а зэнэкъокъу дэдэм текIоныгъэр къыщыдихыгъ. АдыгабзэмкIэ ыкIи литературэмкIэ егъэджэн тхылъ зэфэшъхьафхэр зэхэзыгъэуцорэ купхэм ахэхьэ, АР-м гуманитарнэ ушэтынхэмкIэ иинститут адыга­бзэм икъэухъумэнкIэ ыкIи изэгъэшIэнкIэ щызэхэщэгъэ Проектнэ офисым хэт, 2017-рэ илъэсым ныдэлъфыбзэмкIэ (адыга­бзэмкIэ) къэралыгъо ушэтынхэр я 9-рэ классыр къэзыухыгъэ кIэлэеджакIохэм (ГИА-9) зэратыгъэхэр зэфэзыхьысы­жьыщтыгъэ ушэтэкIо комиссием итхьамэтагъ. КIэлэеджакIохэм непэ ныдэлъфыбзэр икъоу зэра­мышIэрэм игумэкI гупсэфыгъо къыримытэу ны-тыхэм емызэщыжьэу зафигъазэзэ ежь ышъхьэкIи, зыщылэжьэрэ гимназиеми псэемыблэжьэу адыгабзэм икъэухъумэн фэлэжьэрэ кIэлэ­егъаджэу чIэтхэм Темзэкъо Ма­ринэ ащыщ.

Непэ тиныдэлъфыбзэ къырыкIорэм фэгъэхьыгъэ шъхьэихыгъэ гупшысэхэр ащ къыддигощыгъэх: — 2019-рэ илъэсым «АДЫГ­LAND» зыфиIорэ этнолагерэу ныдэлъфыбзэм икъэухъумэнкIэ кIэлэеджакIохэм апае зыгъэпсэфыпIэу «Горная легенда» зыфиIоу апэрэу къыщызэIуахыгъа­гъэм сыщылэжьэнэу хъугъэ. Я 9 — 11-рэ классхэм ащеджэрэ кIэлэеджакIохэу ныдэлъфыбзэмкIэ зэнэкъокъухэм ахэлэжьа­гъэхэр, адыгэ музыкальнэ Iэмэ­псымэхэм къязыгъаIохэрэр, нэ­мыкIэу адыгабзэм изэгъэшIэн­кIэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм къахэщыгъэ сабыйхэр ащ сщэгъагъэх. Ар гуIэтыпIэ зэрафэ­хъугъэр нэрылъэгъугъ, сабыйхэр нахьи нахь бзэм фэщагъэхэу лагерым къикIыжьыгъэх. Джащ фэдэ Iофтхьабзэхэр нахьыбэу зэхэщагъэхэзэ шIыгъэн фае.

— Марин, о укIэлэ­егъадж. Мафэ къэс кIэлэ­еджакIохэм уахэт. Хъытыум зэлъиубытыгъэ дунаим хэт сабыйхэм сыд ашIогъэшIэгъонын алъэкIынэу плъытэрэр?

— Джа хъытыу дэдэр дгъэфедэзэ шIыкIэ-амалхэр къыфэдгъотынхэ фае. ЫкIи а лъэны­къомкIэ зэшIохыгъэу лажьэрэ Iофтхьабзэхэри тиIэх. ГущыIэм пае, егъэджэн сайтхэу Learning­Apps ыкIи Wordwall https://learningapps.org/user/@maka@ темэ ыкIи класс зэфэшъхьафхэмкIэ интерактивнэ десэхэр ащызэхэсщагъэх. ЫпкIэ хэмылъэу кIэлэцIыкIухэр мыщ къыхэхьанхэшъ зыщаушэтын алъэкIыщт, ныдэлъфыбзэмкIэ яшIэныгъэхэр къэзыIэтыщт шIыкIэ-амалышIу­хэр щагъотыщтых.

Мыщ дэжьым къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, зипсауныгъэкIэ фы­къуагъэхэр зиIэ сабыйхэм зэпэ­чыжьэ егъэджэнымкIэ адэл­жьэрэ Гупчэм пае Темзэкъо Маринэ адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ курс афызэхигъэуцуагъ. Ар зэрыбгъо­тэщтыр — www.cdo.ru.

— «Нартхэм ямыIэрысэ чъыг» ыцIэу Темыр Осетием 2014-рэ илъэсым щызэхащэгъэгъэ зэнэ­къокъу гъэшIэгъон горэм тыкIогъагъ, — къыпедзэжьы Маринэ. — КВН-хэр, «Что? Где? Когда?» зыфиIорэ зэнэкъокъу цIэрыIохэм атехыгъэ ушэтын Iофтхьэбзэ хьалэмэтхэр шъолъырхэм ащызэхащэх. Ахэм кIэлэеджакIохэр жъугъэу ахагъэлажьэх. Мары пандемием ыпэкIэ Налщык щызэхащэгъэгъэ КВН-р шIукIэ тыгу къэкIыжьы, сыдэу тшIогъэшIэ­гъо­нэу ащ тыхэлэжьэгъагъа! Сыда ащ нэс тызкI’кIон фаер? Район пэпчъ зэнэкъокъухэр ащыкIо­хэзэ анахь дэгъухэр къахахынхэшъ, Мыекъуапэ КВН адыга­бзэкIэ кIэлэеджакIохэм ащыфызэхащэмэ дэгъуба… Зэзакъо зы­горэ зэхащэгъагъ. Мамый Мариет зезыщэгъагъэр. Ащ фэдэ Iофыгъохэм нахьыбэу тадэлэ­жьэн фае. Ахэм яшIуагъэ къэ­кIонэу къысщэхъу.

— Непэ сыхьат тхьапш ныдэлъфыбзэм зэрежъугъаджэхэрэр?

— Нахьыжъ классхэр илъэсым сыхьат 34-рэ адыгабзэмкIэ зэ­реджэхэрэр. Я 5 — 9-рэ классхэм тхьамафэм сыхьат тIурытIу, я 10 — 11-рэ классхэм — зырыз яI. Илъэс еджэгъу ныкъо-ны­къоу оценкэхэр афэтэгъэуцух. Зы сыхьатым сыд ябгъэшIэщтыр адыгабзэри, адыгэ литературэри зэхэтэу? Гимназием щызэдэтшта­гъэу, я 10-рэ классым адыга­бзэу я 10 — 11-рэ классхэм зэрагъэ­шIэнэу ателъытагъэр зэрэ­щы-тэу, я 11-рэ классым — адыгэ литературэу я 10 — 11-рэ клас­схэм зэрагъэшIэнэу ателъытагъэр ятэты. Джащ фэдэ шIыкIэ къыхэдгъэщыгъ. Джыдэдэм къэс­Iощтыр, гукъао нахь мышIэми, чылэ еджапIэхэм ахэтых адыгэ­бзэ урокхэр такъикъ 30 зы­шIы­жьыгъэхэр, нэмыкI предметхэм апае аратыжьыпэуи къыхэкIы ушэтынхэм зызэрафагъэхьазырырэр яушъхьагъоу. Iэхъотегъэ­кIэу десэхэр макIох. Москва зэнэкъокъум сыхэлэжьэнэу сы­зэкIом, Татарстан къикIыгъэ кIэлэегъаджэхэм къыщаIуагъ къэндзалыбзэм изэгъэшIэнкIэ тхьамафэм сыхьатих зэряIэр. Тэ тиеджапIэхэр зытштэхэрэм, гущыIэм пае, физкультурэр тхьа­мафэм сыхьатищэу хэт, ныдэлъфыбзэр — зы сыхьат. «Шъуфаемэ кружокхэр зэхашъущэх», аIо шъхьаем, ащ фэдэм фаер къэкIощт, ау нахьыбэм благъэ­кIыщт. КружоккIэ ныдэлъфыбзэр сабыйхэм аIэкIэплъхьашъущтэп. Шъыпкъэ, 2022-рэ илъэсым еджа­пIэм къычIэхьагъэхэм «пилотнэ» шапхъэм тетэу, апэрэ классым къыщегъэжьагъэу адыга­бзэм изэгъэшIэн сыхьат щырыщ афашIыгъэу еджэх. Ащ тетхэр ублэпIэ классхэр арых ныIэп. Теплъыщт зэрэхъурэм.

— Я 9-рэ классыр къэзыухырэ кIэлэеджакIохэм атырэ къэралыгъо ушэтынэу ежьхэм яшIоигъоныгъэкIэ къыхахырэм адыгабзэр ахагъахьэу къа­хэкIыщтыгъэ. Джы Iоф­хэм язытет сыд фэда?

— ГъэрекIо ащ фэдэу я 9-рэ классыр къэзыухыгъэхэм къа­хэкIыгъэр зы нэбгыр — Долэ Алина. Мыекъуапэ зэрэщытэу пштэмэ, джа зыр ары ащ фэдэу хэдагъэр ыкIи 5 къыхьыгъ. Мыгъэ я 9-рэ классэу къычIэзгъэ­кIырэм щеджэхэрэр искусствэ­хэмкIэ колледжэу Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэм ихореографическэ отделение зэрэщытэу чIэхьажьыщтых — къэшъокIо класс. Ахэм ащыщэу адыгабзэр ытынэу зы нэбгырэми къыхихыгъэп. КъычIахьэхэрэм япроцент 50 ныIэп адыгабзэкIэ гущыIэрэр. Ны-тыхэм сыкъяджэ кIэлэеджакIохэм тхакIэр, еджа­кIэр ядгъэшIэным, шапхъэхэр анэдгъэсынхэм пае. Бзэр аIу­лъэу къычIэхьанхэ фае. Бзэр зы­Iумылъым, епIорэр къызгурымыIорэм сыдэущтэу удэлэжьэщта? ЛъэныкъуитIуми тызэгъусэу — ны-тыхэри, кIэлэегъаджэхэри мы Iофым тишъыпкъэу тыкъекIо­лIэн фае. Ау етIани тежъугъэгу­пшыс ныдэлъфыбзэр тыди нахь игъэкIотыгъэу зэрэдгъэфедэщтым. АдыгабзэкIэ зэхащэрэ зэхахьэхэр нахьыбэу, ныбжьыкIэ­хэм апае Iофтхьэбзэ зэмы­лIэу­жыгъохэу зэшIуахыхэрэм адыга­бзэр ахэгъэщагъэу, атхьакIумэ ит зэпытэу, тыди адыгабзэр щы­Iоу, ныбжьыкIэхэри ащ кIэбгъэгушIухэу шIыгъэн фае. А Iо­фым зэкIэ къыхэлэжьэн фай!

Тэу Замир.