Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Теуцожь районым щыIагъ ыкIи социальнэ инфраструктурэм къыхиубытэрэ псэуалъэхэм яшIынрэ ягъэцэкIэжьынрэкIэ къэралыгъо программэхэр къоджэ псэупIэ заулэмэ гъэцэкIагъэ зэращыхъухэрэм нэIуасэ зыфишIыгъ.
Республикэм и ЛIышъхьэ игъусагъэх федеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, мэкъу-мэщым, псауныгъэм икъэухъумэн, экономикэм, культурэм, спортым япхыгъэ Iофыгъохэм афэгъэзэгъэ министерствэхэм ялIыкIохэр, джащ фэдэу муниципалитетым ипащэхэр.
Гъобэкъое къоджэ псэупIэр
КъумпIыл Мурат къуаджэу Гъобэкъуае зэкIом культурэм и Унэу агъэкIэжьыгъэр зэригъэлъэгъугъ. Мы учреждением художественнэ самодеятельностымкIэ кружоки 10-мэ, джащ фэдэу искусствэм фэщагъэхэр зыхэт объединении 6-мэ Iоф щашIэ. Ахэм нэбгырэ 250-рэ фэдиз къызэлъаубыты. КоллективитIумэ «народнэ» цIэр ахьы, тIумэ — «щысэтехыпIэкIэ» яджэх. Культурэм и Унэ 1989-рэ илъэсым ашIыгъ, программэу «Къуаджэхэм хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIорэм тетэу агъэцэкIэжьыгъ. ПстэумкIи IофшIэнхэу зэшIуахыгъэхэм сомэ миллион 75,4-м ехъу атефагъ. ГъэцэкIэжьыным къызэрэдилъытэрэм тетэу шъхьаныгъупчъэхэр, унашъхьэр, инженер коммуникациехэр зэблахъугъэх, къыпэIулъ чIыпIэр зэтырагъэпсыхьагъ.
Республикэм и ЛIышъхьэ муниципальнэ образованиехэм культурэ-зыгъэпсэфыпIэ гупчэхэу яIэхэм нахь шIогъэ ин къатэу Iоф ашIэн зэрэфаер къыIуагъ. Iофтхьабзэхэу зэхащэхэрэми купкI яIэу, цIыфхэу яплъыхэрэм агу рихьыхэу щытынхэ фае.
«ЗэкIэ спортым епхыгъэхэ ыкIи цIыфхэм загъэпсэфыным фытегъэпсыхьэгъэ псэуалъэхэу тшIыхэрэр ыкIи дгъэкIэжьыхэрэр муниципалитетхэм щыIэныгъэм къащызфагъэфедэнхэ фае. Зыныбжь хэкIотагъэхэми къыткIэхъухьэхэрэми языгъэпсэфыгъо уахътэ игупчэхэу ахэр щытынхэм зэкIэми анаIэ тырамыгъэт хъущтэп. Республикэм итворческэ коллектив шъхьаIэхэм зыкъыщагъэлъэгъон алъэкIыным тегъэпсыхьагъэу культурэм ипсэуалъэхэу Iоф зышIэхэрэр щытынхэ фае», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Адыгеим и ЛIышъхьэ къоджэ паркым изэтегъэпсыхьан фэхъугъэ кIэуххэми защигъэгъозагъ. Илъэсэу икIыгъэм ыкIэхэм адэжь IофшIэнхэр мыщ щыкIуагъэх. Республикэ ыкIи муниципальнэ бюджетхэм ащ пае сомэ миллиони 6,3-м ехъу къахагъэкIыгъ. Республикэм и ЛIышъхьэ къуаджэм щыпсэухэрэм кIэу ашIыгъэ пстэуми анаIэ атырагъэтын, афэсакъынхэ зэрэфаем епхыгъэ IофшIэн гъэнэфагъэ адызэрахьан зэрэфаер къыхигъэщыгъ. АщкIэ гурыгъэIон IофшIэным мэхьанэшхо иIэу щыт.
Республикэм и ЛIышъхьэ илъэсэу икIыгъэм ыкIэхэм адэжь агъэпсыгъэ, физкультурэмрэ псауныгъэм игъэпытэнрэ атегъэпсыхьэгъэ парк цIыкIоу агъэфедэрэр зэригъэлъэгъугъ. Псэуалъэм сомэ миллион 23,2-м ехъу тефагъ.
Мылъкур федеральнэ, республикэ ыкIи муниципальнэ бюджетхэм къахэкIыгъ, бюджетым къыхимыубытэрэ къэкIуапIэхэри агъэфедагъэх. Спорт джэгупIакIэу ашIыгъэм физкультурэмрэ спортымрэ апылъынхэмкIэ ящыкIагъэр зэкIэ щагъотыщт. Джащ фэдэу футбол, баскетбол зыщешIэщтхэ, тренажерхэр зэрыт чIыпIэхэр, къызщачъыхьан алъэкIыщт гъогухэр, кIэлэцIыкIухэм афытегъэпсыхьэгъэ шъолъыр гъэнэфагъэ иI.
Гъобэкъое къоджэ псэупIэм къыдэкIыжьыным ыпэкIэ республикэм и ЛIышъхьэ фельдшер-мамыку унакIэу къутырэу Петровым щашIыгъэр зэригъэлъэгъугъ. Ар квадрат метри 122-рэ мэхъу. Псауныгъэм икъэухъумэн фытегъэпсыхьэгъэ псэуалъэм сомэ миллион 11,2-м ехъу пэIухьагъ, илъэсэу икIыгъэм ишэкIогъу мазэ ащ Iоф ышIэу ригъэжьагъ. Учреждением нэбгырэ 280-рэ фэдиз къызэлъеубыты, ахэм ащыщэу кIэлэцIыкIухэр зэрэхъухэрэр нэбгырэ 30. Фельдшерми мыщ цIыфхэр щыригъэблагъэхэ хъугъэ, терапевтми чIыпIэм ифэIо-фашIэхэр егъэцакIэх. Гъобэкъое врач амбулаторием къикIызэ кIэлэцIыкIу врачми фэIо-фашIэхэр мыщ щегъэцакIэх.
«Муниципалитетхэм ыкIи министерствэ зэфэшъхьафхэм япащэхэм анаIэ тырагъэтын фае псэолъакIэхэм яIыгъынрэ яIофшIэнрэ. Анахь мэхьанэ зиIэ пшъэрылъыр чIыпIэхэм кадрэхэм Iоф ащыдэшIэгъэныр ары. УчреждениякIэхэу ашIыгъэхэмрэ агъэкIэжьыгъэхэмрэ зэрищыкIагъэм тетэу яIофшIэн зэхэщэгъэным анаIэ икъоу тырагъэтын фае», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Пэнэжьыкъуаерэ Лъэустэнхьаблэрэ
Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат культурэм ипсэуалъэхэу псэупIэхэу Пэнэжьыкъуаерэ Лъэустэнхьаблэрэ адэтхэр зэрагъэкIэжьыгъэм уасэ къыфишIыгъ.
Лъэпкъ культурэм и Гупчэу къуаджэу Пэнэжьыкъуае дэтым игъэцэкIэжьынкIэ IофшIэнхэр блэкIыгъэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ аухыгъэх. Бюджет пстэуми къахэкIыгъэ сомэ миллион 41,6-м ехъумкIэ унашъхьэр, пчъэ-шъхьангъупчъэхэр, инженер коммуникациехэр зэблахъугъэх, сценэмрэ кабинетхэмрэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр арашIылIагъэх. Гупчэм къыпэIулъ чIыпIэм изэтегъэпсыхьанкIэ муниципальнэ образованием амалхэр къыгъотыгъэх.
1961-рэ илъэсым агъэпсыгъэ Гупчэм къуаджэм ищыIэныгъэкIэ мэхьанэшхо зэриIэр хагъэунэфыкIыгъ. Ансамбль, драматическэ кружок, хореографическэ коллектив ыкIи нэмыкI куп 13-у мыщ щызэхэщагъэхэм нэбгырэ 200-м ехъу ахэлажьэ. Илъэс 45-рэ хъугъэу Iоф зышIэрэ лъэпкъ ансамблэу «Орэдым» къуаджэри, Теуцожь районри арэгушхо.
КъумпIыл Мурат къэлэ гъэпсыкIэ зиIэ поселкэу Лъэустэнхьаблэ культурэм и Унэу щагъэкIэжьыгъэри мы мафэм зэригъэлъэгъугъ. Сомэ миллион 34,6-рэ фэдиз зытефэгъэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр блэкIыгъэ илъэсым икIэух мыщ щаухыгъэх. Унашъхьэр, пчъэ-шъхьангъупчъэхэр, инженер сетьхэр мыщ щызэблахъугъэх, сценэм гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр рашIылIагъэх, мебельрэ оборудованиерэ къащэфыгъэх. Видеокамерэхэм ягъэуцун епхыгъэ IофшIэнхэр лъагъэкIуатэх. Непэ культурэм и Унэ художественнэ самодеятельностымкIэ кружок 17 щызэхэщагъ. Фольклорнэ ансамблэу, хореографическэ, цирк, театральнэ коллективхэу ыкIи нэмыкI купхэу ащ хахьэхэрэм нэбгырэ 260-м ехъу ахэлажьэ. Коллективищмэ народнэ цIэр ахьы, зы коллективыр щысэтехыпIэу щыт. Культурэм и Унэ къекIуалIэхэрэр программэ, зэнэкъокъу, пчыхьэзэхэхьэ зэфэшъхьафхэм, нэмыкI Iофтхьабзэхэм ренэу ахэлажьэх. Республикэм и ЛIышъхьэ псэупIэхэм защэIэ, культурэм иучреждениеу агъэцэкIэжьыгъэхэр къызызэпеплъыхьэхэ, коллективхэм ахэтхэм задэгущыIэ нэуж муниципальнэ образованиемрэ культурэмкIэ министерствэмрэ япащэхэм пшъэрылъ заулэ афишIыгъ.
ЦIыфхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ шэпхъэ лъагэхэм адиштэу зэхэщэгъэн, цIыфхэр жъугъэу зыхэлэжьэрэ культурэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэм ныбжьыкIэхэр ахэгъэлэжьэгъэн, творческэ коллектив пэрытхэм ренэу культурэм икъоджэ унэхэм закъыщагъэлъэгъон зэрэфаер шъхьафэу хигъэунэфыкIыгъ.
«Культурэм иIофышIэхэм яIэпэIэсэныгъэ зыщыхагъэхъощт курсхэр къызэIухыгъэнхэм, Iофтхьабзэхэм амалыкIэхэр ащыгъэфедэгъэнхэм, цIыфхэм языгъэпсэфыгъо уахътэ нахьышIоу зэхэщэгъэным, ныбжьыкIэхэр районми, республикэми якультурэ щыIэныгъэ хэгъэлэжьэгъэнхэм мэхьанэшхо яI», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Къуаджэу ПчыхьэлIыкъуай
Культурэм и УнакIэ икъызэIухын тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэр Теуцожь районымкIэ къуаджэу ПчыхьэлIыкъуае щыкIуагъ. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ащ хэлэжьагъ.
Адыгеим лъэпкъ къашъомкIэ икъэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсыр» сценакIэм къыщышъуагъ. Артистхэм къэшъонымкIэ яномер анахь дэгъухэр цIыфхэм къафагъэлъэгъуагъэх.
Концертыр рагъэжьэным ыпэкIэ Адыгеим и ЛIышъхьэ культурэм и УнакIэр къызэрэзэIуахыгъэмкIэ къоджэдэсхэм къафэгушIуагъ, цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ къуаджэ пэпчъ зыкъыщегъэIэтыгъэнымкIэ хэбзэ къулыкъухэм Iофэу ашIэрэм ар изычэзыу лъэбэкъоу зэрэщытыр хигъэунэфыкIыгъ.
«Къуаджэ, поселкэ, къутыр пэпчъ джырэ шапхъэхэм адиштэрэ гурыт еджапIэхэр, фельдшер-мамыку IэзапIэхэр, спортымрэ культурэмрэ япсэуалъэхэр дэтынхэмкIэ ищыкIэгъэ амалхэр зетэхьэх. АщкIэ амалэу щыIэр зэкIэ къызфэтэгъэфедэ, къэкIопIэ зэфэшъхьафхэм нахьыбэу мылъку къахэтэхы. Къуаджэхэм зэдиштэу хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным тегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо программэм ишIуагъэкIэ бэ зэшIотхын тлъэкIырэр», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Республикэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, ыпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ къэралыгъо программэм къыдыхэлъытагъэу Теуцожь районым ипсэупIэхэу Пэнэжьыкъуае, Гъобэкъуае, Лъэустэнхьаблэ культурэм иунэхэу адэтхэр гъэрекIо агъэцэкIэжьыгъэх.
Культурэм иучреждениехэу агъэкIэжьыгъэхэм гъэхъэгъэ шIукIае зэрашIыгъэр хагъэунэфыкIыгъ. ГущыIэм пае, илъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ модельнэ шапхъэм диштэу Очэпщые тхылъеджапIэу щызэтырагъэпсыхьагъэм тхылъеджапIэхэм я Урысые форум осэшхо къыщыфашIыгъ.
Теуцожь Цыгъо имемориальнэ унэ-музееу Гъобэкъуае дэтым игъэкIэжьынкIэ гухэлъэу яIэхэм афэгъэхьыгъэу республикэм и ЛIышъхьэ къафиIотагъ.
НыбжьыкIэ сэнаущхэм ятворчествэ зегъэушъомбгъугъэнымкIэ амал гъэнэфагъэхэр ягъэгъотыгъэн зэрэфаем къытегущыIэзэ, КъумпIыл Мурат къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, мыгъэ культурэм иунищмэ гъэцэкIэжьын IофшIэнхэр арашIылIэнэу ыкIи псэолъитIу агъэпсынэу рахъухьэ.
«Пшъэрылъэу бэ тиIэр. Хэгъэгум ипащэхэми, республикэм исхэми яIэпыIэгъу ишIуагъэкIэ шIокI имыIэу итхъухьагъэр зэкIэ дгъэцэкIэщт», — къы-Iуагъ КъумпIыл Мурат.
Шъугу къэтэгъэкIыжьы культурэм и УнакIэу ПчыхьэлIыкъуае къыдэтэджагъэр 2022-рэ илъэсым ыкIэм зэратIупщыгъэр. 1939-рэ илъэсым агъэпсыгъэгъэ унэжъым культурэм и Унэ чIэтыгъ, ар зэхэтэкъоным нэсыгъагъ. Инвестиционнэ проектым диштэу учреждениякIэм игъэпсынрэ оборудованиемрэ сомэ миллион 83,3-рэ фэдиз апэIухьагъ. Непэ мыщ щызэхэщэгъэ купи 6-мэ нэбгырэ 80 фэдиз ахэлажьэ. Культурэм икъоджэ Унэ Iоф щызышIэхэрэр районым щыкIорэ культурэ Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлажьэх.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу
Сурэтхэр: А. Гусев.