Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ зичэзыу зэхэсыгъо мы мафэхэм иIагъ. Адыгеим демографием ылъэныкъокIэ Iофхэм язытет, сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ, гурытымкIэ цIыфым къыгъашIэрэм хэгъэхъогъэнымкIэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэм ар афэгъэхьыгъагъ.
Зэхэсыгъом хэлэжьагъэх Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу, УФ-м и Общественнэ палатэ хэтэу, Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым янароднэ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ, АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ иминистрэ игуадзэу Ирина Ширинар, псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ министрэм игуадзэу Максим Коробко, ЗАГС-м илIыкIохэр, общественнэ ыкIи профсоюз организациехэм япащэхэр.
Зэхэсыгъор зэрищагъ Адыгэ Республикэм и Общественнэ палатэ итхьаматэу Устэ Руслъан. Ащ пэублэ къышIызэ, цIыфхэр къэралыгъом баиныгъэ анахь шъхьаIэу зэриIэр хигъэунэфыкIыгъ. Къэралыгъо политикэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэм, щыIэкIэ-псэукIэ амалэу цIыфхэм яIэм бэкIэ ялъытыгъ ахэм япчъагъи зэрэхахъорэр. Джащ фэдэу АР-м и Общественнэ палатэ итхьаматэ къызэриIуагъэмкIэ, сыд фэдизэу хабзэм ыкIуачIэ рихьылIагъэми, демографием ылъэныкъокIэ Iофхэм язытет изэфэхьысыжьхэм уагъэрэзэнэу щытэп. УрысыемкIи АдыгеимкIи статистикэр пштэмэ, къэхъухэмрэ зидунай зыхъожьыхэмрэ япчъагъэхэм уагъэгумэкIы.
— Мы Iофыгъохэм ыгъэгумэкIэу УФ-м и Общественнэ палатэ бэрэ предложение зэфэшъхьафхэр къегъэхьазырых, — къеIуатэ Устэ Руслъан. — Ахэм зэу ащыщ сабыйхэр нахьыбэу бзылъфыгъэхэм къагъэхъунхэм фэшI бэмышIэу къахилъхьагъэр. Ар ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабый къызыфэхъурэм федеральнэ унэгъо ахъщэ тынэу сомэ миллион зырыз аратыныр ары. Мы гукъэкIым фэгъэхьыгъэ тхылъхэр УФ-м и Къэралыгъо Совет иIофышIэ купэу «Социальная политика» зыфиIорэм щыхэплъэнхэу агъэхьыгъ. Экспертхэм къызэралъытагъэмкIэ, мыщ фэдэ IэпыIэгъум ишIуагъэкIэ илъэс къэс кIэлэцIыкIу мини 100-м ехъу къэхъущт. Джащ фэдэу Урысыем и Общественнэ палатэ зэрилъытэрэмкIэ, сабый ежэрэ бзылъфыгъэхэм мазэ къэс къаратырэ пособиер узэрэпсэун плъэкIыщт ахъщэу анахь макIэу агъэнэфагъэм фэдиз ашIынэу ары. Мы тыныр хэгъэхъуагъэу зэратыщтхэр ящэнэрэ е ащ къыкIэлъыкIорэ сабый ежэхэрэр ыкIи зыныбжь илъэс 30-м ехъугъэ бзылъфыгъэхэу ны хъущтхэр арых.
Сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ ыкIи гурытымкIэ цIыфым къыгъашIэрэм ахэгъэхъогъэным фытегъэпсыхьэгъэ лъэпкъ проектэу «Демографиер» Адыгеим зэрэщыпхыращырэм къытегущыIагъ Ирина Ширинар.
2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу мы проектыр республикэм щыпхыращы. Пстэуми апэу министерствэр зыдэлажьэрэр ащ къыхиубытэрэ лъэныкъо шъхьаIэхэр гъэцэкIэгъэнхэр ары. Ахэр — демографием изытет нахьышIум ылъэныкъокIэ зэхъокIыныр, цIыфхэм нахьыбэ къагъэшIэныр, спортым пылъхэм япчъагъэ хэгъэхъогъэныр.
Сабыибэ зэрыс унагъохэм хабзэм IэпыIэгъоу къаритырэм епхыгъэ Iофтхьабзэхэр республикэм зэрэщагъэцэкIагъэхэм, нэмыкI лъэныкъохэми язэфэхьысыжьхэр министрэм игуадзэ къышIыгъэх.
Лъэпкъ проектэу «Демографием» игъэцэкIэн 2019 — 2024-рэ илъэсхэм сомэ миллиарди 8 фэдиз пэIуагъэхьанэу агъэнэфагъ. Тызыхэт илъэсыр тштэмэ, пстэумкIи сомэ миллиард 1,5-м ехъу пэIуагъэхьащт, ащ щыщэу мэзи 9-м сомэ миллиардым ехъу агъэфедэгъах.
— АР-м граждан Iофхэм язытет тхыгъэнымкIэ и ГъэIорышIапIэ къызэритыгъэмкIэ, 2022-рэ илъэсым Iоныгъом и 30-м ехъулIэу Адыгеим сабый 3314-рэ къыщыхъугъ, блэкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэмэ, а пчъагъэр 31-кIэ нахь макI (3214-м фэдизыгъ), — къеIуатэ Ирина Ширинам. — Сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ къызэрэщыкIагъэр зэрапхырэ ушъхьагъухэм ащыщых къэралыгъом иэкономикэ ыкIи иполитикэ язытет къызэрыкIоу зэрэщымытыр, коронавирусым къыхэкIыкIэ эпидемиологием изытет зэрэхьылъэр, нэмыкIхэри.
IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ министрэм игуадзэ къызэриIуагъэмкIэ, апэрэ сабый къызэрыхъухьэгъэ унагъом мазэ къэс сомэ 12018-рэ раты. Тызыхэт илъэсым чъэпыогъум и 1-м ехъулIэу ащ фэдэ унэгъо 3405-рэ республикэм исэу атхыгъ. Арэущтэу щыт нахь мышIэми, зэрагъэунэфыгъэмкIэ, апэрэ сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ мыгъэ къыщыкIагъ.
Ящэнэрэ ыкIи ащ къыкIэлъыкIорэ сабыеу къэхъухэрэм япчъагъэ зыкъегъэIэтыгъэным фэшI зэтыгъо ахъщэ IэпыIэгъоу сомэ мин 50 ыкIи ахэм аныбжь илъэсищым нэсыфэ мазэ къэс сомэ 12048-рэ республикэм ареты. Сомэ мин 50 хъурэ тыныр мы илъэсым имэзибгъу сабыибэ зэрыс унэгъо 673-мэ аIукIагъ. 2022-рэ илъэсым имэзи 9-у пыкIыгъэм кIэлэцIыкIу къызэрыхъухьэгъэ унагъохэм ахъщэ IэпыIэгъу афэхъугъэным ыкIи ащ епхыгъэ шъолъыр проектым игъэцэкIэн сомэ миллион 675-рэ пэIуагъэхьагъ.
ЦIыфым игъашIэ нахь кIыхьэ хъунымкIэ министерствэм зэрихьэрэ социальнэ Iофтхьабзэ-хэми Ирина Ширинар къащыуцугъ. Шъолъыр проектхэу «Старшее поколение», «Санаторий на дому», «Передышка» зыфиIохэрэр ахэм ащыщых.
ГущыIэр лъигъэкIотагъ АР-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иминистрэ игуадзэу Максим Коробко. Сабый зыхэмыкIыхэрэм IэпыIэгъу афэхъугъэным фытегъэпсыхьагъэу ЭКО-р зэрафашIырэм ар къытегущыIагъ.
— Мы шIыкIэр ыпкIэ хэмылъэу ашIы ыкIи ащ пае Краснодар дэт медицинэ организацие гъэнэфагъэхэм бзылъфыгъэхэр агъакIох, — къеIуатэ Максим Коробко. — 2022-рэ илъэсым чъэпыогъум и 1-м ехъулIэу нэбгыри 133-мэ шIыкIэр къызфагъэфедагъ, ахэм процедурэ 99-рэ афашIыгъ. Мыщ ишIуагъэкIэ республикэм щыпсэурэ бзылъфыгъэ 36-рэ лъэрмыхьэ хъугъэхэу учетым хагъэуцуагъэх, къызыфэхъугъэр — 29-рэ.
Джащ фэдэу зыныбжь хэкIотагъэхэм япсауныгъэ къызэтегъэнэгъэнымкIэ пэшIорыгъэшъ уплъэкIунэу афашIыхэрэм, нэмыкIхэми ар къатегущыIагъ. Iоф зышIэн зылъэкIыщт ныбжьым шъхьадэкIыгъэ нэбгырэ 18202-мэ мы илъэсым имэзибгъу пэшIорыгъэшъ уплъэкIунхэр арагъэкIугъ, уз гъэтIылъыгъэ зиIэ 31800-рэ диспансер лъыплъэным иучет хэтых. Зыныбжь хэкIотагъэхэм тхьабыл узым бэрэ зэригъэгумэкIыхэрэм къыхэкIэу «пневмакокковэ инфекцием» пэуцужьырэ вакцинэр нэбгырэ 49-мэ ахалъхьагъ.
«Гериатрия» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ IэпыIэгъу афэхъугъэным фэшI Мыекъопэ къэлэ клиническэ сымэджэщым республикэ гериатрическэ гупчэ (зыныбжь хэкIотагъэхэм зыщяIэзэхэрэ чIыпI) шышъхьэIум и 29-м къыщызэIуахыгъ. Гериатрическэ IэпыIэгъур цIыфхэм арагъэгъотынымкIэ зишIуагъэ къэкIуагъэхэм ащыщых лъэпкъ проектхэу «Демографиер» ыкIи «Псауныгъ» зыфаIохэрэр. 2022-рэ илъэсым имэзи 9 ащ фэдэ IэпыIэгъур нэбгырэ 273-мэ къызфагъэфедагъ.
Унагъом иинститут гъэпытэгъэным, зэхэкIыжьыхэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэным афэгъэхьыгъэу къэгущыIагъэх АР-м ибзылъфыгъэхэм я Союз итхьаматэу Вэрэкъо Хьалимэт, граждан Iофхэм язытет тхыгъэнымкIэ республикэ ГъэIорышIапIэм ипащэу Лариса Волчановскаяр.
Iэшъынэ Сусан.