АдыгеимкIэ апэрэх

ЦIыфым ипсауныгъэкIэ федэ къэзыхьэу къэкIыхэрэм ащыщ цумпэ лъэпкъэу голубикэр.

Врачхэм къызэратхырэмкIэ, ащ гу­узым, адэбз узхэм уащеухъумэ, шъхьэ­куцIымкIэ, шIумкIэ, нэгъумкIэ, кIэтIый зэхэтымкIэ дэгъу, нэмыкI шIуагъэхэри пылъых.

Голубикэр Китаим, Къыблэ Кореем, США-м, Канадэм, Аргентинэм, нэмыкIхэм къащэкIы. Урысыер пштэмэ, Урал, Сыбыр икъокIыпIэ ыкIи икъохьэпIэ лъэны­къохэм, КъокIыпIэ ЧыжьэмкIэ зыбгъазэмэ, Приморьем, Сахалин, Курилхэр ары къызщыуугъоишъущтыр. Къыблэ шъолъырым ичIыгухэр мы цумпэр ежь-ежьырэу къа­щыкIыным тегъэпсыхьагъэхэп, къащыбгъэкIыныри къызэрыкIоп.

Адрэхэм афэдэу Адыгеими голубикэр къыщыкIырэп, тибэдзэршIыпIэхэм мыщ фэдэ цумпэу ателъыр, зэкI пIоми хъунэу, IэкIыбым къыращыгъ. Джырэ нэси ар къыгъэкIынэу зыпари ыуж ихьэгъагъэп. ИлъэсищкIэ узэкIэIэбэжьмэ, апэу респуб­ликэм мы цумпэр къизыхьагъэр пшъэ­дэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ хъызмэтшIапIэу «Адыгеим ичъыгхатэхэр» зыфиIорэр ары.

Теуцожь районым иунэе хъызмэтшIапIэхэм ар ащыщ, цумпэхэм, дэжъыехэм якъэгъэкIын анахьэу зыпылъыр. Къуа­джэу Пщыкъуйхьаблэ дэжь голубикэр зыщагъэтIысхьагъэр. Мы мафэхэм ар зэдгъэлъэгъугъ.

Цумпэр фэбапIэхэм ачIэтэп, ау кондэ цIыкIоу къызпыкIэхэрэр чIыгум къы­теIэтыкIыгъэх, къызхакIэхэрэр нэмыкIхэр къызэрагъэкIыхэрэм зэратекIырэр олъэ­гъу, пхъэушкIафэ ылъапсэ итэкъуагъ.

ХъызмэтшIапIэм ибригадирэу Хьа­къуй Рэщыдэ къызэрэтиIуагъэмкIэ, гектари 10 мэхъу голубикэр, ащ фэдиз ежевикэуи яI. Ахэм анэмыкIэу черешне чъыг цIыкIухэр гектари 4 хъоу агъэтIысхьагъэх, дэжъые лъэпкъ зэфэшъхьафэу гектари 100-м ехъу яI.

— Цумпэ лъэпкъэу апэ дгъэтIысхьагъэр ежевикэр ары, — къеIуатэ Рэщыдэ. — Гектари 3 хъущтыгъ. Мэкъумэщ хъызмэтшIапIэ ыгъэпсымэ е къызэIуихыгъэм зыригъэушъомбгъумэ зышIоигъо­хэм IэпыIэгъу ятыгъэным тегъэ­псыхьэгъэ къэралыгъо программэм тыхэлажьи, ащ къыдыхэлъыта­гъэу грант сомэ миллионрэ мин 500-рэ къызытатым, гектари 10-м нэдгъэсыгъ. Мыгъэ ащ щыщэу гектари 4-м ехъумэ къапыкIи, къэтыугъоигъ, къэкIорэ илъэсым гектари 10-р зэрэщытэу къытэтэнэу тыщэгугъы.

Голубикэу, тиреспубликэ имызакъоу, къыблэ шъолъырым къыщымыкIырэр агъэтIысхьанэу агу къэзыгъэкIыгъэм тыкIэупчIагъ. ТибэдзэршIыпIэхэм IэкIыбым къикIыгъэ нэмыкI ащ фэдэ цумпэ зэратемылъыр, икъоу удэлажьэмэ мыма­кIэу федэ къызэрихьыщтыр ары ушъхьагъу шъхьаIэ афэхъугъэхэр.

Арэу щытми, сыдми къызэрашIошIэу е интернет нэкIубгъохэм къызэраIоу зэрэрамыгъэжьагъэр бригадирым къыхигъэщыгъ. Хьакъуй Рэщыдэ къызэриIуа­гъэмкIэ, гъэрекIопагъэ, голубикэм ыуж ихьанхэм ыпэкIэ, чъыг, куандэ е къэгъэгъэ гъэтIысыжьхэр къызщагъэкIырэ питомникхэр къакIухьагъэх, лъэпкъэу щыIэхэм акIэупчIагъэх. ЕтIанэ мы цумпэр бэу къызщыкIырэ ыкIи къызщагъэ­кIырэ Республикэу Беларусь ишIэныгъэ­лэжьэу, къэкIыхэрэм апылъ Татьяна Курлович упчIэжьэгъу ашIыгъ. Ар Адыгеим къырагъэблагъи голубикэр къызщагъэкIымэ ашIоигъо чIыгур рагъэлъэгъугъ, ащ икъэгъэкIын шапхъэу пылъхэр къырагъэIотагъ.

Шэныгъэлэжьым мы цумпэр тиреспуб­ликэ ичIыгухэм къащыбгъэкIын умылъэ­кIыхэщтэу ары къызэрариIогъагъэр. Джы мыгъэ ар къагъэкIыгъэм уасэ къыфишIынэу къызырагъэблагъэм, дэхэ дэдэ зэрэхъугъэр, цумпэхэри къызэрэпыкIагъэхэр лъэшэу ыгъэшIэгъуагъ.

Голубикэр кислотность ин зиIэ торфым къыхэкIэ. Ащ фэдэ торф мы Iэгъо-блэгъум щыIэп. Рэщыдэ къызэрэтиIуагъэмкIэ, Санкт-Петербург къыращыгъ. ЧIыгур датIыкIи ар датэкъуагъ, ащ кондэ цIыкIухэр хагъэтIысхьагъэх, ахэм алъапсэ пхъэушкIафэхэр ратэкъулIэжьыгъ.

— Мыгъэ апэрэу голубикэм къы­пы­­кIагъ. Куандэ пэпчъ килограммитIу къытитыгъ. Татьяна Курлович къызетэ­гъэблагъэм апэрэ илъэсымкIэ ар дэгъу дэдэу ары къызэрэтиIуагъэр. Мы кондэ цIыкIоу шъулъэгъу­хэрэр ины хъущтых, метрэрэ сантиметрэ 70-рэ фэдизэу къэкIынхэу щыт. Зы куандэм килограмми 10-м къыщымыкIэу къытынэу тэгугъэ, — къыIуагъ Хьа­къуй Рэщыдэ.

ХъызмэтшIапIэм ипащэхэм голубикэу агъэтIысхьагъэм джыри хагъэхъон гу­хэлъ яI. Ащ имызакъоу, цумпэу къаугъоирэр бэдзэршIыпIэхэм зэращыIуагъэкIырэм нэмыкIэуи, гъомылапхъэхэр хашIыкIынхэм къыфэкIонхэуи мэгугъэх.

ХЪУТ Нэфсэт.