Адыгеим инароднэ тхакIоу Пэнэшъу Сэфэр лIэшIэгъуныкъом адыгэ литературэм щылэжьагъ, ащ иIахь ин хилъхьагъ.
Лъэпкъ гупшысэм хахъо фэзышIыгъэу, ипроизведение зэфэшъхьафхэмкIэ адыгэм идунэететыкIэ нэм къыкIэзыгъэуцон, узэзыгъэплъыжьын, узыгъэщхын къодыер арымырэу, ушъый-гъэсэпэтхыдэкIэ къыотэн зылъэкIырэ тхэкIуагъ.
Пэнэшъу Сэфэр Теуцожь районым ит къуаджэу Къэзэныкъоежъым чъэпыогъум и 29-м, 1930-рэ илъэсым къыщыхъугъ, Краснодар дэт мэкъумэщ институтыр 1957-рэ илъэсым къыухыгъ. ИсэнэхьаткIэ илъэситIо колхозым Iоф щишIагъ. 1959-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1998-м нэс гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» икорреспондентэу, отделым ипащэу, редактор шъхьаIэм игуадзэу Iоф ышIагъ. 1998-рэ илъэсым щегъэжьагъэу кIэлэцIыкIу журналэу «Жъогъобыным» иредакторыгъ.
Пэнэшъу Сэфэр ытхыхэрэр 1965-рэ илъэсым щыублагъэу хиутыщтыгъэх. ЩэIэфэ тхагъэ. Ащ фэдиз илъэсхэм къакIоцI Пэнэшъу Сэфэр художественнэ тхылъ пчъагъэ къыдигъэкIыгъ.
«ЦIыф гуштэгъуаджэхэр»
Пэнэшъу Сэфэр иаужырэ тхылъэу сэмэркъэу-лакъырд рассказхэмрэ повеститIурэ къыздэхьагъэм джары зэреджагъэр. Тхылъым ыцIэ зэу пшъхьэ къыуегъэпхъуатэ: «гуштэгъуаджэхэр» — гум ымыштэрэ цIыфхэр тэщ фэдэха ыкIи хэтха? — узэрегъэупчIыжьы.
Ары, шъуабэу зэхэлъ щыIэныгъэм цIыфхэри щызэфэшъхьафых. Ар ришIыкIыгъэу Сэфэр гупшысагъэ, тхагъэ. Мы тхылъыкIэм ыпэкIэ къыдигъэкIыгъэгъэ тхылъхэу гъотыгъуае хъугъэхэр зэкIэ зэхэугъоягъэу къыдигъэхьажьыгъэх. Рассказ 200 Iэпэ-цыпэ, повестьхэу «КъопцIэ нэшхъо зэшищыр» ыкIи «Мод цIыкIу не дурак» зыфиIохэрэр дэтых.
Пэнэшъу Сэфэр къызхэхъухьэгъэ, зыщыпсэугъэ лъэхъаным шIоу хэлъыгъэри, мыхъунэу хилъэгъуагъэри мыхэм къащыриIотыкIыгъ. Мыщ фэдиз рассказхэм, зым зыр къыщыкIимыIотыкIыжьэу, щыIэныгъэ хъоо-пщаушхом цIыфыр зэрехъулIэрэ шъыпкъэр къащибгъэлъэгъукIыныр аукъодыеп. Сыд фэда цIыфыр — дэгъуа, дэя, хыя е мыса, Iуша е мыIуша, пцIыуса е шъыпкъэIо-нэфэрыIуа? Мыхэм яджэуап зэфэшъхьафыбэр тхылъым къыдэхьэгъэ рассказ кIэкIхэм ыкIи повеститIумэ ахэлъых. Рассказхэр ытхынхэмкIэ тхакIом нахь IэубытыпIэ ышIыгъэр ежь зыхэтыгъэ щыIэкIэ-псэукIэр ары, ау етIани зэкIэIэбэжь шIыкIэ-шапхъэр зыщыгъэфедагъэхэми уаIокIэ. ГущыIэм пае, повестэу «КъопцIэ нэшхъо зэшищыр» фольклор фэмэ-бжьымэр кIэтэу гъэпсыгъэ. Былымыпсагъэр зэрэузышхор, къэмылэжьыгъэу, пкIуачIэ зыхэмылъхьэгъэ былым уашъом къызэремыфэхырэр, акъылым цIыфыр къызэрэкъонэжьырэр, былым нэгъуаджэм ар зэрекIодылIэжьырэр гъэшIэгъонэу зэшищ нэй-псыехэм яобразхэмкIэ Пэнэшъу Сэфэр къыригъэлъэгъукIыгъ. «ЗызышIодели, зызышIоIайи щыIэп; ощ фэдэ цIыфым уешъхьарыкIоныр, мыхъун епшIэныр къэрарынчъагъ» еIом фэд тхакIом. Повестыр Сэфэр художественнэ хъупкъэ дахэ ригъэуцуагъ, пэсэрэ дунаир, пэсэрэ цIыфыр образ зэфэшъхьафыбэхэмкIэ зэрипхыгъэх; сыд фэдэрэ уахъти, хэтрэ цIыфи щыIэкIэ-псэукIэ шапхъэр къыгурыIоу, ымыукъоу, иакъыл, инамыс ыухъумэу щыIэн ылъэкIыныр ары ушъый шъхьаIэу мы повестым пхырищыгъэр.
Рассказэу «Си Нурэ игукIэгъу» зыфиIорэмкIэ тхакIом тхылъыр къызэIуихыгъ. ШъорышIыгъи кIэнэкIэлъагъи хэмылъэу ащ къыщеIуатэ авторым зы адыгэ къоджэ унагъо щыпсэурэ зэшъхьэгъусэхэм япсэукIагъэр, хэти зыфэгъэзэгъэ Iофыр ыгъэцакIэу, Iуи шIи ахэмылъэу зэрэщыIагъэхэр. Ау къалэм къэкIожьыгъэх ыкIи ащ къыкIэдзагъэу бэ зэблэхъугъэ хъугъэр: зэ бзылъфыгъэм гъой-щаеу лIым къыреIо, бэдзэрым фэкIонышъ, гъомылапхъэхэр къыщэфынхэу. Ау шъхьэгъусэм зэкIэ унэгъо IофшIэныби, щэфын-къэхьыни, гыкIэни, кIэлэпIуни, Iахьыл-лыщыщхэм алъыплъэгъэнри, мыхэм анэмыкIыбэри ыгъэцакIэу есэгъэ Долэт бжымкIэ къеуагъэхэм фэдэу къыщыхъугъ бэдзэрым зэриIофытэрэр.
— Сыдэущтэу ар къэпIошъугъа?.. УадыгэлIэу Iалъмэкъыр пIэ пылъагъэу бэдзэрым укIоныр сыдкIэ къекIура? Сыда ижъырэ адыгэлIхэм анапэ зыкIытесхыщтыр? ЕтIани, сятэжъ къызэриIотэжьыщтыгъэмкIэ, тэ, ШыупащэкъохэмкIэ, тылIы пхъашэзэ къэтэхьы…
— КъыспэгущыIэжьыгъэп си Нурэ, — еIо ыгу тIэкIу нахь Iэсэжьыгъэу.
Авторым шIугъэу фэплъэгъунэу щыт мы зэутэкIыныгъэзэфэмышIуныгъэу къыкъокIыгъэр гъэшIэгъонэу ыгъэупэбжьэн зэрилъэкIыгъэр: Долэтэу IофшIэным кIомэ, къэкIожьэу, шхэнрэ гъэпсэфынрэ нахь зымышIэзэ пщэрыIо хъугъэр, ыIэпкъ-лъэпкъхэри нахь дыигъэхэу, ыгу, ышъхь зыфэпIощтхэми къагъэгумэкIэу, жьыр фэмыхъоу, къызэIуихьэу зипсауныгъэ къыхэIагъэр. Джащыгъум шъхьэгъусэм къыриIуагъ врачым дэжь кIонэу. КIуагъэ, зэкIэ изытет фыриIотыкIыгъ, адрэм, щыIэ шIоигъомэ, лIым ышIэн фаехэр — аркъи, тутыни ыгъэтIылъынышъ, нахьыбэрэ жьым зэрэхэтын, тезекIухьан бэрэ зэрэфаер, шхэным нахьрэ Iоф уимыIэныр зэрэмыхъущтыр, ушхэными шIыкIэ-хабзэ зэрэхэлъыр къыриIуагъ, а зэкIэ ыгъэцэкIэнэу къелъэIугъ.
«Псэогъу дэгъур зымыуасэ щыIэп. Къысфэсакъэу къыублагъ си Нурэ», — еIо герой шъхьаIэм. Бзылъфыгъэ Iушым къыгурыIуагъ лIыр армэугъэ-бэлэрэгъыгъэм зэрэзэкIиIулIэрэр, ышхырэ шхыныгъо пчъагъэри нахь макIэ ышIыгъ, тыдэми уздэкIонэу щытым — тучаным, бэдзэрым, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм Аслъан цIыкIур пчэдыжьи пчыхьи ыщэмэ, къыщэжьэу, тIэкIу шIомыигъоу зыгорэ Долэт къызиIокIэ Нурэ «ущыIэнкIэ уфэмыемэ…» зэриIоу, Долэт гущыIэнчъэу зэкIэ ыгъэцакIэщтыгъ, куо-хьау ныбжьи яIагъэп.
Тхылъым къыдэхьэгъэ рассказ зэфэшъхьафыбэм щыIэныгъэм хэлъыр, ущыIэныр мыпсынкIэми, пшIоигъомэ къыбдэхъущтыр уагъашIэ, уцIыфыным уфапIу, сэмэркъэу-лакъырд рассказ пэпчъ пIуныгъэ мэхьанэшхо иI. ТхакIоу Пэнэшъу Сэфэр мыпшъыжьэу, иадыгэ лъэпкъ сыдигъокIи гъогу зафэ тетыным ыгъэгумэкIэу, уцIыфыныр сэнэхьат ялыеу зэрэщытыр къыгурыIоу тхагъэ.
Мамырыкъо Нуриет.