«Зигъор пшIэмэ, чIыгур къыотэжьыщт»

Адыгеим ичIыгулэжьхэм гъэтхасэхэм яIухыжьын аухыгъ, бжыхьэсэ лэжьыгъэри нахьыбэм халъхьэгъах.

Ащ фэдэу губгъо IофшIэнхэр игъом зэшIозыхыгъэу, илъэс къэс лэжьыгъэ бэгъуагъэ къизыхыжьыхэрэм ащыщ Зезэрэхьэ Аслъан иунэе хъызмэтшIапIэ. Мары мыгъи гектар 500 — 1500-рэ зиIэхэр зызэрагъап­шэхэм, ащ текIоныгъэр къыдихыгъ.

— Зигъор пшIэн плъэ­кIымэ, чIыгур къызэрэотэжьыщтыр сэ сшъхьэкIэ згъэунэфыгъэ. Арышъ, амал иIэу зыз­гъэгужъорэп, — ыIуагъ ащ илэжьыгъэ илъэс къэс зэрэбагъорэм шъэфэу хэлъымкIэ тызеупчIым.

Аслъан Шэуджэн районым щыщ, ары ихъызмэтшIапIэ зыщигъэпсыгъэри. Ежь къызэри­Iуагъэу, игъом губгъо IофшIэнхэр зэшIуихыгъэх, гъэтхасэхэр Iуихыжьи, бжыхьасэхэр ыпхъыгъэх, къэкIощт илъэсым игъатхэ ыгъэфедэщт чIыгури ыгъэхьазырыгъах.

Гъэмафэм Iуихыжьыгъэ бжы­хьэ лэжьыгъэхэми, гъатхэм хилъхьэгъагъэхэми къарыкIы­гъэм лъэшэу егъэразэ. ПстэумкIи чIыгу гектар 550-рэ иI. Ащ щыщэу 30-м бжыхьэсэ хьэр тырипхъэгъагъ. Зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 62-рэ къырихыгъ.

Коцыр гектар 220-рэ хъу­щтыгъ, центнер 76,8-рэ, гурытымкIэ лъытагъэу, ащ изы гек­тар къытыгъ. КIымэфэ уахътэр «зыщэчышъурэ» рапсэу гектари 140-рэ иIагъ, зым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 40 къырихыгъ. Гъатхэу кIуагъэм тыгъэгъэзэ гектари 160-рэ ып­хъыгъагъ, центнер 36,3-рэ ащ изы гектар къытыгъ.

— Илъэс къэс ащ фэдэу лэжьыгъэ бэгъуагъэ къи­тэхышъ, лъэшэу сырыраз. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу, цIыфэу къызготхэр, къыздэлажьэ­хэрэр, мыпшъыжьэу хьасэхэм яшIушIэхэрэр, хэзылъхьэхэрэр, Iузы­хыжьыхэрэр, хьамэм тетхэр, нэмыкIэу зиIахь къыхэзылъхьэхэрэр мыхъумэ, ащ фэдэ пчъагъэхэр тиIэщтхэп. Игъом иIофшIэн къемыкIолIагъэу е зэрэщытын фаем фэдэу ымыгъэцэкIагъэу зы нэбгырэ тикомандэ хэтэп. Ащ пае «тхьашъуегъэпсэу» ясIомэ сшIоигъу, — къы­Iуагъ Аслъан.

Ау мыщ дэжьым Аслъан зигугъу къымышIыгъэр, ежьыри лэжьапкIэу аритыщтымкIэ зэрягугъурэр, IофшIэкIэ амал тэрэз­хэр зэраритыхэрэр ары.

Зигъор игъом зэрэзэшIопхыщтым имызакъоу, лэжьыгъэ чылапхъэу бгъэфедэщтми мэхьанэшхо зэриIэр Аслъан къыхигъэщыгъ. Илъэс пчъагъэ хъу­гъэу зишIуагъэ къекIырэр лэжьыгъэ чылэпхъакIэхэм адэлажьэрэ институтэу Краснодар дэтым зэпхыныгъэ зэрэдыриIэр ары.

Ащ ишIэныгъэлэжьхэм лэжьыгъакIэу къагъэкIыхэрэм ежь ичIыгу, чIыопсым къякIунэу ахэтыр къахехышъ, епхъы. Ар, лъэныкъо пстэумкIи егъэразэмэ, къыкIэлъыкIорэ гъэм хелъхьэ. Мыгъэ ащ фэдэу «Алексеевич» ыкIи «Степь» зыфиIорэ коц чылэпхъакIэхэр хилъхьэгъагъэх.

Мыгъэ лэжьыгъэ чылапхъэ ышIыщтыр гектар 20-м къыщигъэкIыгъ. Аслъан къызэриIуа­гъэмкIэ, ащ изы гектар, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 80-м ехъу къырихыгъ.

Мы уахътэм лэжьыгъэу Iуихыжьыгъэм иIугъэкIын пылъ. Илъэс къэс гумэкIыгъо шъхьаIэу чIыгулэжьхэм апашъхьэ къиуцорэр уасэхэр ары. ГъэрекIо ыгъэрэзагъэх, ащ тетыным мыгъи щыгугъыгъэх, ежагъэх. Коц килограммыр блэкIыгъэ илъэсым сомэ 18-кIэ IуагъэкIыгъагъэмэ, мыгъэ сомэ 12-м тIэкIу ехъу ныIэп. Рапсымрэ тыгъэгъазэмрэ ауасэ процент 50 фэдиз къыщыкIагъ. Iуихыжьырэр зыщиIыгъыщтыр ежь иунаеу иIэти, Аслъан уахътэ тыригъэшIагъ, ау зэрэгугъагъэу хъу­гъэп.

Ащ фэдэу лэжьыгъэр пыутэу чIыгулэжьхэм зэрэIуагъэкIырэм зэрар мымакIэу къызэрихьырэр нафэ. Гъэстыныпхъэм, техникэр къэкъутагъэмэ ащ халъхьащтхэм, нэмыкIыбэм ауасэ лъэшэу дэкIоягъ. Алэжьыгъэм макIэу зыкIахыжькIэ, ахъщэу пэIуа­гъэхьагъэр къыхэмыкIыжьэу мэхъу.

Ащ имызакъоу, илъэс къэс кIэу зы техникэ умыщэфымэ Iофхэр икъоу зэрэлъымыкIотэщтхэр Аслъан къыхегъэщы. Лэжьыгъэм макIэу кIэпхыгъэу, сомэ миллион пчъагъэ зыосэ техникэ къэпщэфын плъэкIыщтэп. Къэнэжьырэ закъор ар агъэкIэжьынэу ары.

— IэкIыбым къыщыдагъэкIэу зыпари сэ къэсщэфырэп, техникэри, ащ игъэцэкIэжьын ищыкIагъэхэри тикъэралыгъо симыкIэу зэсэгъэгъоты. Арышъ, санкциеу Урысыем къыпагъохы­гъэхэм зэрар къысфахьыгъэу сIон слъэкIыщтэп, ау уасэхэм тигу­хэлъхэр къызэIагъэхьа­гъэх, — ыIуагъ ащ.

Арэу щытми, къэкIорэ илъэсым Iуихыжьыщт бжыхьасэу ыгъэнэфэгъагъэм къыщимы­гъакIэу хилъхьан ылъэкIыгъ. КъызэриIуагъэмкIэ, гектар 290-рэ коцым ригъэубытыгъ. Ар къыхэкIыгъах, изытет егъэразэ. Рапс гектари 130-рэ хилъхьагъ, ари ащ фэд. Гъатхэм тыгъэ­гъазэр тырипхъэнэу гектари 130-рэ ыгъэхьазырыгъ.

Зезэрэхьэ Аслъан шIушIэ IэпыIэгъоу ытырэмкIэ Шэуджэн районым щыцIэрыIу. Илъэс къэс еджапIэхэмрэ кIэлэцIыкIу Iы­гъы­пIэхэмрэ IэпыIэгъу афэхъу, Хэгъэгу зэошхом иветеранхэм ТекIоныгъэм и Мафэ къэс шIухьафтынхэр афешIых. Быс­лъымэн мэфэкIхэми зигъот макIэхэм гъомылапхъэкIэ адеIэ. «Гум пыкIырэр пэкIэжьы» аIуагъ. Ащ фэдэ гупыкI зэриIэм лэжьыгъэ бэгъуагъэкIэ къыфегъэзэжьы.

ХЪУТ Нэфсэт.
Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.