Украинэм щыкIорэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер анахь хъугъэ-шIэгъэ инэу мы уахътэм зытегущыIэхэрэм ащыщ. Контракт шIыкIэм тетэу къулыкъур зыхьыщтхэм, ыпэкIэ запасым щыIагъэхэм, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щыт Мыекъопэ хэушъхьафыкIыгъэ артиллерийскэ дивизионым иподразделениехэм мурадэу ыкIи пшъэрылъэу яIэхэр къыIотагъ АР-м идзэ комиссарэу Александр Авериным.
— Мы мафэхэм Украинэм щыкIорэ хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием нафэ къытфешIы Урысыем ицIыфыбэхэм яхэгъэгу шIу зэралъэгъурэр, патриотэу зэрэщытхэр. ЗыкъэухъумэжьынымкIэ Министерствэм, нэмыкI гъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэм яшIуагъэ арагъэкIынымкIэ, шIушIэ IэпыIэгъур арагъэгъотынымкIэ ыкIи чIыпIэ къин ифэгъэ цIыфхэм адэIэпыIэнхэмкIэ контрактник, гуфит ыкIи волонтер дзэкIолIхэм Украинэм къулыкъур чанэу щахьы. Тикъэралыгъо ипащэ иунашъокIэ правовой статус ыкIи социальнэ гарантиехэр яIэхэу Урысыем ишъолъырхэм ацIэкIэ щыт дзэ подразделениехэр агъэпсых, — еIо дзэ комиссарым.
Тиреспубликэ пштэмэ, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер зырагъэжьагъэм къыщыублагъэу зэблахъузэ ашIырэ дзэхэм ыкIи гуфит отрядхэм тичIыпIэгъу дзэкIолI 300-м ехъу ахэт.
— ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциер зыкIорэ илъэсныкъом ехъугъэу Адыгеим щыIэ гарнизонхэм ядзэ частьхэр чанэу ащ хэлажьэх. Джащ фэдэу зэзэгъыныгъэ шIыкIэм тетэу мы Iофтхьабзэм хэлажьэ зышIоигъохэм япчъагъэ хэхъо. Илъэсныкъом къыкIоцI Адыгеим щыпсэурэ нэбгырэ 350-мэ шIоигъоныгъэ яIэу зэзэгъыныгъэ зыдашIыгъэхэм (контрактникхэм) якуп хэхьагъэх. Ахэм ащыщэу нэбгыри 170-м ехъур гуфитэу мы операцием хэлэжьагъэх. КъэIогъэн фае, а уахътэм къыкIоцI ахэм ащыщыбэм лIыхъужъныгъэрэ лIыблэнагъэрэ зэрэзэрахьагъэм фэшI къэралыгъо тын лъапIэхэр афагъэшъошагъэх, — къыIуагъ А. Авериным.
Дзэ комиссарым къызэриIотагъэмкIэ, Урысыем и Президент субъектхэм япащэхэм зэкIэми зафигъэзагъ хэушъхьафыкIыгъэ подразделениехэр яшъолъырхэм ащагъэпсынхэу. Ащ къыхэкIэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэ «Мыекъопэ дивизиер» Адыгеим щызэхащагъ. Ащ пшъэрылъэу иIэр батареир гъэпсыгъэныр, ащ хэхьащтхэр къэугъоигъэнхэр ары. Мы мафэм ехъулIэу ар гъэцэкIагъэ хъугъэ, дивизионым зэкIэмкIи нэбгырэ 260-рэ хэхьагъ. Мы Iофтхьабзэм изэхэщэн мэхьанэшхо зэриIэр къыкIигъэтхъыгъ А. Авериным. АщкIэ пшъэрылъ шъхьаIэу яIэр илъэсныкъом ехъугъэу дзэ операцием хэлажьэхэрэ дзэкъулыкъушIэхэм зарагъэгъэпсэфыныр ары. Ащ къыхэкIэу ахэр зэблахъух. Мы илъэсым ыкIэхэм анэс ятIонэрэ батареим хэтыщтхэр къаугъоинхэр япшъэрылъ.
Адыгеим щагъэпсыгъэ артиллерийскэ дивизионым зэреджагъэхэр «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щыт Мыекъопэ хэушъхьафыкIыгъэ подразделений». Ащ лъапсэ имыIэу щытэп, Iашэр ыгъэтIылъынэу пыйхэм тидзэкIолI къызыраIом, «Урысхэм зыкъатырэп!» иджэуапыгъ. Къыхэгъэщыгъэн фае, политрук ныбжьыкIэм лIыгъэр зыщызэрихьагъэр 1941-рэ илъэсым Ворошиловградскэ хэкур ары, джыдэдэм Луганскэ Народнэ Республикэр. Андырхъое Хъусен пыйхэм ариIуагъэр тикъэралыгъо ис цIыфхэм зыкIыныгъэ ахэлъэу фашизмэм ебэныгъэнымкIэ нэшанэ афэхъугъ.
— ЧIыпIэ нэшанэ зиIэ дзэ подразделениехэм ягъэпсын сыда мэхьанэу иIэр?
— ТичIыпIэгъухэу дзэ къулыкъур зыхьыхэрэр психологическэу гъэхьазырыгъэнхэм бэ елъытыгъэр. Тарихъым узыхэплъэжьыкIэ, гражданскэ заом ыкIи Хэгъэгу зэошхом подразделениехэу чIыпIэ нэшанэ зиIэу гъэпсыгъэхэр хэтыгъэх. Москва икъэухъумэн епхыгъэ зэо хьылъэм Сыбыр идивизие хэлажьи, къэлэшхом пыир дафын алъэкIыгъ. Гражданскэ заом илъэхъан Кавказыр шъхьафит шIыжьыгъэным пае щыIэгъэ заом къахэщыгъэ лъэпкъ кавалерием ивзвод Адыгэ (Черкес) автоном хэкум щагъэпсыгъагъ. Ащ фэдэу щысэу бэ къэпхьын плъэкIыщтыр. Мыщ фэдэ подразделениехэм якъулыкъушIэхэр зэгурыIоныгъэу азыфагу илъымкIэ, зэдеIэжьыныгъэу ахэлъымкIэ, чIыпIэ къин ифагъэхэм IэпыIэгъу зэрафэхъухэрэмкIэ къахэщых.
— Социальнэ гарантиехэр аIэкIэгъэхьэгъэнхэр ыкIи дзэ къулыкъушIэхэм ятынхэм афэгъэхьыгъэ Iофыгъохэр сыдэущтэу зэшIохыгъэ хъухэра?
— Дгъэпсыгъэ дивизионыр Урысыем зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ иподразделениехэм ахахьэ ыкIи мыщ хэтхэм IэнатIэу ыкIи званиеу яIэхэм ялъытыгъэу ахъщэ тынхэр аратых, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэнхэу зыкIохэкIэ, къатефэрэ тын тедзэхэр аратыщтых. ГурытымкIэ рядовой контрактникым сомэ мин 200 мазэм раты. Дзэ пшъэрылъэу къыфагъэуцугъэхэр щытхъу хэлъэу зигъэцакIэрэм статусэу «Ветеран боевых действий» зыфиIорэр фагъэшъуашэ. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием къулыкъур щахьызэ хэкIодагъэхэм яунагъохэм сомэ миллион, уIагъэ зыфэхъугъэхэм сомэ мин 500 араты.
Ащ нэмыкIэу шъолъырым щагъэпсыгъэ подразделением тиреспубликэ ипащэхэм мэхьанэшхо раты, кIэгъэгушIун тедзэхэр ахэм афашIых. Къыхэгъэщыгъэн фае, АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат игукъэкIыкIэ ыкIи иунашъокIэ зэзэгъыныгъэ шIыкIэм тетэу мы операцием хэлажьэхэрэм ахъщэ IэпыIэгъоу сомэ мини 100 зырыз ежьхэм е ягупсэхэм ареты. Мыщ хэлэжьэнэу шIоигъоныгъэ зиIэм ищыкIэгъэ тхылъхэр къызытIэкIигъахьэрэм ыуж ахъщэр исчет фитэгъахьэ. Ащ имызакъоу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм яунагъохэм социальнэ IэпыIэгъухэр аратынхэу агъэнафэ.
Хъ. Андырхъуаем ыцIэкIэ щыт артиллерийскэ дивизионым дзэ къулыкъур щыпхьыным фэшI шапхъэу пылъхэр
Къулыкъур зыхьынэу къызтефэхэрэм алъэныкъокIэ шапхъэу щыIэхэр, джащ фэдэу шэпхъэ-правовой актхэм ащыщхэр Федеральнэ законэу «О воинской обязанности и военной службе» зыфиIорэм къыщыгъэнэфагъэх. Шъолъырым щызэхащэгъэ дивизионри ахэм ащыщ.
ЫпэкIэ илъэс 50-м нэсыгъэр дзэ къулыкъум ирезерв къыхагъэкIыжьыщтыгъэмэ, джы бэмэ яшIоигъоныгъэ къыдалъыти, ныбжьыр лъагъэкIотагъ. Ежь фаеу зэзэгъыныгъэ шIыкIэм тетэу хъулъфыгъэм къулыкъур ыхьын ылъэкIыщт ыныбжь илъэс 59-рэ мэзэ 11-рэ мэхъуфэ. Ащ нэмыкIэу, хьапсым чIэсхэу бзэджэшIэгъэ мыин зезыхьагъэхэр (гущыIэм пае, кIэлэпIупкIэр зэрамытыгъэм е ешъуагъэу машинэр зэрэзэрафагъэм апае агъэпщынагъэхэм) япсауныгъэ къехьымэ, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлэжьэнхэ алъэкIыщт. Мыхэм ахахьэхэрэп укIакIохэр, цIыфым шъхьакIо езыхыгъэхэр, нэмыкIхэри. АныбжьыкIэ къатефэу, илъэс 18 — 19-м ушъхьагъу зэфэшъхьафхэмкIэ къулыкъур зымыхьыгъэхэм аныбжь илъэс 30 — 35-рэ хъугъэми, зэзэгъыныгъэ шIыкIэм тетэу къулыкъур ахьын алъэкIыщт.
Контрактникым ипсауныгъэ изытет шапхъэхэм адиштэн фае, физическэу дзэм фэхьазырынэу щыт, джащ фэдэу психологическэуи зыпкъ итын фае. А. Авериным ицыхьэ телъэу къыIуагъ дзэм къулыкъур щызыхьынэу дащырэ ныбжьыкIэхэр хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием зэрэхамыгъэлажьэхэрэр. Джащ фэдэу къыхигъэщыгъ зэзэгъыныгъэ зышIыгъэхэм зыщыфэе уахътэм ар зэпагъэужьын зэралъэкIыщтыр.
Къэбарыр нахь игъэкIотыгъэу къызIэкIэзыгъахьэ зышIоигъохэм зыщыпсэухэрэ муниципальнэ военкоматхэм зафагъэзэн алъэкIыщт.
КIАРЭ Фатим.