ЦIыфхэм щыIэкIэшIу яIэным фэлэжьагъ

Шапсыгъэ чIыгум идахэ языгъэIогъэ, ащымыгъупшэжьыщт цIыф шIагъо­хэм зыкIэ ащыщ ХьакIэко Асфар Ибрахьим ыкъор.

Асфар къоджэ цIыкIоу Хьащтыку щыпсэущтыгъэ мэкъумэщышIэ унэгъо зэгурыIожь дахэм къихъухьагъ. Ежь нэмыкIэу кIэ­лэцIыкIуиплI яIагъ. Асфар ятэ колхоз тхьаматэу щытыгъ, янэ лэжьэкIо къызэрыкIоу колхозым хэтыгъ. Ны-тыхэр пшъыгъэхэу IофышIэ къызикIыжьыхэкIэ, япшъэшъэжъыеу Сулыет пчы­хьэшъхьашхэу афишIыгъэм щы­гу­шIукIыщтыгъэх. IофшIэным ялъфыгъэхэр зэрэдэмышъхьа­хыхэрэр ягопагъ.

Асфар Псэйтыкурэ Елиза­ветинскэмрэ адэт еджапIэхэр къыухыгъэх. Мэфэ реным колхоз губгъом итыгъэ нымрэ тымрэ Iоф мыпсынкIэ зэрагъэцакIэрэр къыгурыIощтыгъ. Анахь колхоз дэгъухэм ар ахалъытэу къызщыхэкIырэм ягушIогъошхоу, хъярышхокIэ ар алъытэу чэфым зэрихьэщтыгъэх. Ежь Асфари ахэм афэдэ хъу шIоигъоу, чIыгум ищыIэныгъэ рипхынэу тыриубытагъ.

Краснодар дэт мэкъумэщ институтым игидрофак къыу­хыгъ. Ащ нэужым Татарстан илъэси 2 Iоф къыщишIагъ (а лъэхъаным еджэным ыуж уз­дагъакIорэ чIыпIэм Iоф къыщыпшIэн фаеу щытыгъ). Къызегъэзэжьым, Краснодар краим пынджлэжьыным зызщиушъомбгъурэ лъэхъаныгъэти, чIыгухэм ямелиорацие ыуж ихьагъ.

1985-рэ илъэсым совхозэу Хьахъуратэм ыцIэкIэ щытым ипащэу ар агъэнэфагъ. А совхозыр ыпэкIэ анахь дэгъухэм ащыщыгъ, ау зигугъу къэтшIырэ лъэхъаным къызэкIэкIуагъэу щытыгъ: къэралыгъом ичIыфэу бэ телъыгъэр, совхоз кассэр нэкIыгъэ, нахьыпэрэ гуетыныгъэр цIыфхэм ахэлъыжьыгъэп. Ащ фэдэ чIыпIэ зэжъум совхозыр къыхэпщыжьыным пае бэ узэгупшысэн, зэпэпщэчын фэя­гъэр. Механизаторхэри имы­къухэу, техникэри жъы хъугъэу сыд бгъэхъэн плъэкIыщтыр?

Ау Асфар ныбжьыкIагъ, зыгу псынкIэу кIодырэми ащыщы­гъэп… Икабинет пэщакIэр игъо­тэгъуаеу щытыгъ. Гъэпсэфыр зыщыщыр ымышIэу губгъохэм, хьамэхэм, щэ фермэхэм ащы­Iагъ. Iофыр зымыгъэхъурэмэ ягъэунэфын ыуж итыгъ. ЗэкIэми апэу директорым икомандэ ыгъэкIэжьыгъ. Мэкъу-мэщым хэшIыкI дэгъу фызиIэ, ащ фе­джэгъэ цIыфхэр ыштагъэх. Тхьа­мэтэ ныбжьыкIэм иапэрэ IэпыIэгъоу хъугъэр пынджлэ­жьыным фэIэзэ механизаторэу, ордензехьэу Шъхьэлэхъо Аюб.

1988-рэ илъэсыр къэгъэзэпIэ илъэсэу хъугъэ. Былым­хъунми нахь зыкъыIэтыжьыгъ, техникэри нахь дэгъоу къаIэ­кIагъахьэ хъугъэ. Чылапхъэхэм ахэлъ шынэгъакIэм ыпкъ къикIэу лэжьыгъэм ызыныкъо тапэкIэ зэрэчIанэщтыгъэр зегъэу­нэфым, Асфар чылапхъэхэм яIыгъын фэгъэзэгъэ хэушъхьафыкIыгъэ хъызмэтшIапIэм ди­шIыгъэ зэзэгъыныгъэм ишIо­гъэшхо къэкIуагъ. Хъызмэтхэм ягъэхъагъэхэр къызщагъэлъэ­гъорэ ВДНХ-у Москва щыIэм ар зэкIом, анахь хъызмэтшIэпIэ пэрытхэм япащэхэм нэIуасэ зафишIи, яIофшIакIэ зыщигъэгъозагъ, амал дэгъоу агъэфе­дэхэрэр зэригъэшIагъэх. Къызе­гъэзэжьым, игупсэ хъыз­мэтшIапIэ ахэр зэкIэ щигъэфедэхэу ригъэжьагъ. Социалистическэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэнкIэ совхозыр зигугъу дэгъоу ашIыхэрэм къахафэ хъугъэ.

Ау Асфар лъэшэу зыгъэгу­мэкIыщтыгъэхэм зыкIэ ащы­щыгъ ныбжьыкIэхэм, щыIэкIэ нахь дэгъум лъыхъухэзэ, къуа­джэр къызэрабгынэрэр. Ащ пае ахэм щыIэкIэ-псэукIэу яIэр нахьышIу зэришIыщтым ыуж ихьагъ. Клубхэр, тхылъеджапIэхэр агъэцэкIэжьынхэу фе­жьагъэх, стадион агъэпсыгъ, спортым нахь зыкъыIэтэу ри­гъэжьагъ. Совхозым Iут рабочхэм ныбжьыкIэхэр нахьыбэу къахахьэхэ хъугъэ. НыбжьыкIэ звенэхэр зэхащагъэх. Гуетыныгъэшхо ахэлъэу лэжьыгъэ бэгъуагъэ къызэрахьыжьыщтым ахэр ыуж итыгъэх. КIэлэеджакIохэри ащкIэ къадеIэщтыгъэх. Анахь хъупхъэу лэ­жьыгъэм иIухыжьын хэлажьэ­хэрэр Асфар кIигъэгушIущты­гъэх. А лъэхъаным гъотыгъуаеу щыт телевизорхэр, унагъом ищыкIэгъэ нэмыкI пкъыгъохэр шIухьафтынэу аритыщтыгъэх.

Зэдегъэштэныгъэ ахэлъэу Iоф зэрашIэрэм ишIуагъэкIэ чIыфэхэри совхозым телъы­жьыгъэхэп. ТIэкIу-тIэкIузэ анахь дэгъухэм ар ахэхьагъ ыкIи совхоз-миллионер хъугъэ. Ахъщэр совхозым изегъэушъом­бгъун пэIуагъэхьагъ, ащ дакIоу инфраструктурэр нахьышIу ашIыгъ. Аужыпкъэм, хэкумкIэ апэрэу шы фермэ къызэ­Iуахын алъэкIыгъ. Къоджэ Советым хэхьэрэ цIыф псэупIэхэр зэзыпхыхэрэ гъогухэр агъэ­кIэжьхэу рагъэжьагъ.

Ау цIыф хьагъу-шъугъухэр тыди щыIэх. Зыгорэм районым ипащэхэм макъэ аригъэ-Iугъ ХьакIэко Асфар ахъщэр ритэкъухьэу, зыми имыщыкIэгъэ гъогухэр аригъэшIхэу ыIуи. Районым къикIи комиссиешхо къэкIогъагъ. Совхозым щыла­жьэхэрэми, псэупIэхэм адэс­хэми зяупчIыхэм, зэкIэ ахэм къаIуагъэхэр зэфихьысыжьхи, комиссиер разэу дэкIыжьынэу зыщыфежьэгъэ уахътэм ащ хэтхэм ащыщ горэм Асфар зыкъыфигъази къыриIуагъ: «О укъызкIагъэкIуагъэр совхозыр къэпIэтынэу ары нахь шIушIэ Iофым — гъогухэр ябгъэшIынхэм паеп». Асфар джэуап дэгъу мытхъытхъэу ащ ритыжьыгъагъ: «ЦIыфхэм Iофышхо агъэцакIэ ыкIи дэгъоу псэунхэр, гъогу дэгъухэм ащызекIонхэр къа-­лэжьыгъ. Ахъщэр совхозым иахъщ, арышъ, ежь-ежьырэу лэжьакIохэм рахъухьэ ар зыпэIуагъэхьащтыр».

Комиссиер къафэразэу кIо­жьыгъ. Ау газыр къуаджэхэм адэщэгъэным иIоф Асфар рэ­хьатныгъэ къыритыщтыгъэп. АщкIэ зишIуагъэ къэзыгъэкIуагъэхэм ащыщыгъ Асфар ышэу Гъазый. Ар

Пшызэ изаслуженнэ псэолъэшI, Краснодар СМУ-5-м ипащ, Урысыем ипсэо­лъэшI гъэшIуагъ.

Бэрэ Мыекъуапэ Асфар газ Iофым пае кIон фаеу хъущтыгъэ. Джащ фэдэ кIогъу горэм авариешхом ар щыхэкIодагъ. ЦIыфхэм ящыIэкIэшIу фэбэнэрэ кIалэр кIодыкIае хъугъэ. Игухэлъ дахэхэри зыдихьы­жьыгъэх. Ау егъэшIэрэу цIыфхэм шIукIэ агу къинагъ.

ЗэлъашIэрэ журналистэу Хъущт Щэбан къыдигъэкIыгъэ тхылъым мырэущтэу дэт: «Асфар къыгъэшIагъэр макIэми, бэ зэшIуихын ылъэкIыгъэр… Ар цIыфхэм апай щыIагъ, шIоу афишIагъэри бэ. ЧIыгур шIу ылъэгъущтыгъ, мэкъумэщы­шIэ­хэм къызэрахэкIыгъэм рыгу­шхощтыгъ».

Асфар ишъхьэгъусэу Аминэт игукъэкIыжьхэм ащыщ: «Ты­къызызэрэщэм «умыпщэрыхьагъэми, лагъэхэр умытхьакIы­жьыгъэхэми, сищыгъынхэм игъом ут атемыдзагъэми къыпфэзгъэгъушъущт, ау сянэ е сигупсэхэм ащыщ горэм дэеу уафыщыт зыхъукIэ, къыпфэ­сыдэщтэп» къысиIогъагъ. На­хьыжъхэм, анахьэу янэ, лъэшэу ынаIэ атетэу, афэсакъэу ар щытыгъ. Илъфыгъэхэу ыпсэ зыхэлъыгъэхэри ежь фэдэ хъу­гъэх».

Аминэт исэнэхьаткIэ врач, илъэс 45-рэ фэдиз хъугъэ Iоф зишIэрэр, ащ щыщэу илъэс 20-рэ Мыекъопэ технологическэ университетым икъутамэу Яб­лоновскэм дэтым истудентхэм япсауныгъэ изытет лъыплъагъ, яIэзагъ.

Асфар ыпхъоу Фатимэ ятэ къыухыгъэ апшъэрэ еджапIэм учет-финанс IофхэмкIэ ифакультет щеджагъ. Урысыем Пен­сиехэмкIэ и Фонд икъутамэу Краснодар краим щыIэм испециалист-эксперт шъхьаIэу илъэс 20 фэдиз хъугъэ Iоф зи­шIэрэр. Ащ пшъэшъитIу ­ыпIугъ: Суандэ Пшызэ меди-цинэ академием чIэс, Миланэ еджапIэм джыри макIо.

Асфар ыпхъоу Нэфсэт а институт дэдэм июридическэ факультет къыухыгъ. Урысыем и МВД наркотикхэм ягъэзекIон лъыплъэгъэнымкIэ и Гъэ­IорышIапIэ икъутамэу Краснодар краим щыIэм Iоф щешIэ. Ащ ыпхъоу Елизаветэ Краснодар дэт лицееу N 48-м щеджэ.

Унагъом исхэр зэкIэ зы-зэ­IукIэхэкIэ, лъэшэу рыгушхохэу ятэ, ятэжъ игугъу ашIы. ЦIыфхэм зэрафэгумэкIыщты­гъэр, гукIэгъушхо зэрэхэлъыгъэр агу къагъэкIыжьы.

Шапсыгъэхэм акъо шIагъоу ХьакIэко Асфар Ибрахьим ­ыкъор шIукIэ бэрэ цIыфхэм агу илъыщт. Зэрэфэразэхэм ишы­хьатэу къуаджэм къыщызэIуа­хыгъэ спорт комплексым ащ ыцIэ фаусыгъ.
АкIэгъу Разыет.