Мурадыр лъэхъаным щыпхыращы

Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр хэкум къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэ ехъулIэу гущыIэгъу тыфэхъугъ.

— Лъэпкъым итарихъ бай дэдэу зэрэщытыр щыIэныгъэм щыдгъэунэфыгъ, — къеIуатэ Шъхьэлэхъо Аскэр. — 1998-рэ илъэсым Урысыем и Правительствэ ыштэгъэ унашъом ишIуагъэкIэ Югославием ишъолъырэу Косово щыпсэущтыгъэхэ адыгэхэм ятарихъ чIыгу къагъэзэжьын алъэкIыгъ. Унэгъо 23-рэ хэкум къызэрэкIожьыгъэр дунэе къэбар хъугъагъэ. Адыгэ Респуб­ликэм иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан кIэщакIохэм адыригъашти, шышъхьэIум и 1-р хэкум къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэу агъэнэфагъ. Республи­кэм илъэс къэс щыхэдгъэунэфы­кIырэ мэфэкIым зеушъомбгъу.

— Урысыемрэ Адыгеимрэ яхэбзэ къулыкъушIэхэм язэгурыIоныгъэ къыпкъырыкIыгъэ Iофыр щыIэныгъэм щылъыкIотагъ.

— Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэ­хэм ягугъэ-гупшысэхэр псынкIэу къадэхъугъэхэп. Хэбзэ къулыкъушIэхэм общественнэ органи­зациехэр ягъусэхэу зэдэлажьэ­хэзэ хэкIыпIэхэр къызэдагъотыгъэх.

— IэкIыб хэгъэгухэм ащы­псэурэ тилъэпкъэгъухэм апэрэ IэпыIэгъоу аратыгъэхэм къатегущыIэба.

— Урысые Федерацием иапшъэрэ еджапIэхэм ащеджэ зышIоигъо адыгэ ныбжьыкIэхэм зэпхыныгъэхэр адашIыгъэх. Федеральнэ бюджетым къыха­хызэ сэнэхьат зэфэшъхьафхэм афагъэсагъэх.

Къэзыгъэзэжьы­хэрэм ящыIакI

— Тилъэпкъэгъу нэбгырэ 2000 фэдизмэ хэкум къагъэзэжьыгъ.

— Тыркуем, Сирием, Иорданием, Косово, Израиль, Европэм инэмыкI хэгъэгухэм къарыкIыжьыгъэх. Хэкум рэхьатныгъэ щагъотыжьыгъэу мэпсэух.

— IофшIапIэу зыIутхэр, ясэнэхьатхэр гъэзетеджэхэм зэрагъашIэ ашIоигъу.

— IофшIэпIэ 30-м нахьыбэмэ аIутых, сатыум, псэолъэшIыным, фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэн пы­лъых. Автотранспортыр, бюджет IофшIапIэхэр, фэшъхьаф сэнэхьатхэр нэбгыри 100 фэдизмэ къыхахыгъэх.

— Къэзыгъэзэжьыгъэхэм яунагъохэм хэхъоныгъэхэр афэхъух, кIалэхэр Адыгеим къащыфэхъугъэх.

— Сигуапэу къыхэзгъэщыхэ сшIоигъу Мэфэхьаблэ, нэмыкI­хэм ащыпсэухэрэм якIалэхэм дзэ къулыкъур Урысыем зэрэщахьырэр. НыбжьыкIэхэр еджэх, къыхахыгъэ сэнэхьатхэмкIэ Iоф ашIэ.

— Тхьапша апшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьагъэр?

— 2021 — 2022-рэ илъэсхэм Адыгэ Республикэм иапшъэрэ еджапIэхэм ачIэхьагъэхэр 59-рэ мэхъух. Адыгэ къэралыгъо университетым студент 30 щеджэ. Сирием щыщэу — 16, Тыркуем — 6, Иорданием — 8. Мыекъо­пэ къэралыгъо технологическэ университетым ныбжьыкIэ 29-рэ щеджэ. Сирием — 18, Тыркуем — 10, Иорданием — 1 къарыкIыгъэх.

ЩыIэныгъэм хагъэгъуазэх

— IэкIыб хэгъэгухэм ащы­псэурэ тилъэпкъэгъухэм адытиIэ зэфыщытыкIэхэр гъэпы­тэгъэнхэмкIэ социальнэ-культурнэ Iофтхьабзэхэм ягъэцэкIэн фэгъэхьыгъэ программэм укъытегущыIэ тшIоигъу.

— Бзэм, культурэм яхьылIэгъэ программэм зетэгъэушъомбгъу. Егъэджэныр зэрэзэхащагъэм имэхьанэ къыдэтэлъытэ. Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм социальнэ IэпыIэгъу араты.

— Сыда анахьэу къыхэбгъэ­щы пшIоигъор?

— Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо IофшIапIэу хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэр егъэсэжьыгъэнхэмкIэ Гупчэм зэхэщэн Iофхэр егъэцакIэх. ЯщыкIэгъэ тхылъхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ, яупчIэхэм джэуапхэр ятыжьыгъэнхэмкIэ щыIэныгъэм епхыгъэ IэпыIэгъур ятыгъэнымкIэ Гупчэм ипащэу ГъукIэлI Асхьад якIэщакIоу Iофыгъохэр агъэцакIэх.

— ЯщыкIэгъэ литературэм икъыдэгъэкIын бэрэ тегущы­Iэх.

— АдыгабзэкIэ, урысыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ гъэпсыгъэ тхылъхэм уяджэнкIэ гъэшIэгъоны. Адыгабзэр сурэтхэмкIэ тхылъым къеIуатэ. IэкIыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ адыгэхэм апае адыгабзэкIэ къыдагъэкIыгъэ тхылъым республикэм итхакIохэм ятворчествэ къеIуатэ. Адыгабзэр къэухъумэгъэным фэшI дунэе интернетым адыгабзэр хагъэхьагъ. Сурэтхэм афэ­гъэхьыгъэ адыгэ гущыIалъэу зигугъу къэсшIыгъэм, нэмыкI тхылъхэм щыIэныгъэм зыкъыщагъэшъыпкъэжьы.

— Дунэе интернет-проектым шIуагъэу иIэм сыда къе­пIолIэщтыр?

— Бзэр зэзыгъэшIэнэу езыгъэжьагъэхэм ар IэпыIэгъушхо афэхъущт. Егъэджэн сыхьати 100-м ыуж бзэм изэгъэшIэнкIэ нахь ящыкIэгъэ амалхэр агъотыщтых.

— СМИ-р хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм нахьышIоу алъы­IэсынымкIэ зэнэкъокъухэр зэхэшъощэх.

— Илъэс къэс зэхащэрэ зэнэкъокъум журналистхэр хэлажьэх. ЯчIыгу къэзыгъэзэжьыгъэхэм яхьылIэгъэ тхыгъэхэм къэбар гъэшIэгъонхэр къащаIуа­тэх. Лъэхъаным изэхъокIыныгъэхэр къыдэтлъытэхэзэ, зэнэ­къокъур нахь гъэшIэгъон зэрэ­хъу­щтым тыпылъыщт.

ЗекIохэр, культурэр

— Гушъхьэ кIуачIэр къэIэтыгъэнымкIэ зекIохэр зэхэщэгъэнхэм, культурэм епхыгъэ IофхэмкIэ зэхъожьынхэм шIуагъэу къатырэр тинэры­лъэгъу.

— Адыгеим ичIыопс дахэ. Къушъхьэхэм, мэзхэм, псыхъо­хэм къяпIолIэн плъэкIыщтыр бэ. Тэ зэрэтлъытэрэмкIэ, ахэр плъэ­гъунхэ, гукIэ уалъыIэсын фае. Лъэпкъым итарихъ чIыгу уищыIэныгъэ зэрэщыщыр уипсэукIэ къыщыбгъэлъэгъон фае. Зэлъэпкъэгъухэр нахь зэфэщэгъэнхэм фэшI литературнэ жур­налэу «Зэкъошныгъэм», нэмыкI­хэм къыхаутыхэрэм мэхьэнэ ин ятэты.

— Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» икъэтынхэри цIыфхэм ашIогъэшIэгъоных, купкIэу яIэм узыфащэ.

— Культурэм, тарихъым, фэшъхьафхэм япхыгъэ къэтынхэр щыIэныгъэм дештэх. Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм афэгъэ­хьыгъэ едзыгъохэр тапэкIи нахь гъэшIэгъонэу агъэпсыщтхэу тэгугъэ. Зэгъэпшэнхэм щыIэныгъэм изэхъокIыныгъэхэр къаушыхьатых.

— ЗэлъыIэсыкIэ амалхэр зэрагъэфедэхэрэм егъэжьэпIэшIухэр фашIыгъэхэу тизэхахьэхэм ащыщ къыщыпIо­гъагъ.

— Тилъэпкъэгъухэм нахьы­шIоу талъыIэсыным пае арапыбзэкIэ, тыркубзэкIэ, инджылызыбзэкIэ зэдзэкIыжьыгъэхэ тхыгъэхэу общественнэ-политикэ мэхьанэ зиIэхэр аIэкIэтэгъахьэх. Кавказ заор зэраухыгъэм фэгъэхьыгъэ шъыгъо-шIэжь мафэр илъэс къэс хэтэгъэунэфыкIы. Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэ шышъхьэIум и 1-м тэгъэ­мэфэкIы.

— Адыгэ Хасэм, нэмыкI общественнэ организациехэм Iофэу адашъушIэрэм нахь зиушъомбгъунымкIэ сыда лъапсэр зыгъэпытэрэр?

— Адыгэ Хасэм игъэцэкIэкIо куп изэхахьэхэм сахэлажьэ. Хабзэмрэ общественнэ зэха­хьэхэмрэ яIофхэр нахь зэдиштэ­хэу зэрэдгъэпсыхэрэм шIуагъэ къеты. Хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэм IэпыIэгъу афэхъунхэм фэшI общественнэ фондэу зэхащагъэм, Тыркуем, Иорданием, Израиль я Адыгэ хасэхэм зэфыщытыкIэу адытиIэр лъэхъаным нахь диштэ хъугъэ. Нахьыбэрэ тызэхахьэ, упчIэжьэгъу тызэфэхъу тшIоигъу.

— Аскэр, тизэдэгущыIэгъу зыщытыухыщтым хэкум къэзыгъэзэжьыгъэм и Мафэ фэгъэхьыгъэу тигъэзетеджэ­хэм сыда къяпIо пшIоигъор?

— Адыгэхэм тарихъ гъогу къин къакIугъ. ЯщыIэныгъэ сыд фэдиз зэхъокIыныгъэ фэхъугъэ­ми, яныдэлъфыбзэ, ячIыгу къау­хъумагъэх, къэралыгъо гъэпсыкIэ яIэу зыпсэухэрэр илъэси 100 хъугъэ. Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Правительствэм лъэпкъ шIэжьым зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ рахъу­хьэгъэ унашъохэр гъэцэкIэгъэн­хэм тадэлажьэ. Лъэпкъыбэ зыщыпсэурэ республикэм ищы­IакIэ нахьышIу хъунэу, хэкум къэзыгъэзэжьыгъэхэр ямурадхэм афэкIонхэу, ячIыгу янасып щагъотынэу афэсэIо.

— Тхьауегъэпсэу.

ЕмтIылъ Нурбый.