Сарэгушхо, сэгъэлъапIэх

Тызэмызэщэуи тигуIэтыпI,
Тыдэ тыщыIэми тигупсэ…
Пэнэжьыкъуай,
Пэнэжьыкъуай,
Нэм фэмыплъэкIэу
тикъуадж!
(Орэдым щыщ пычыгъу)

Пэнэжьыкъуае Адыгеим чы­лэ­гъо инэу итмэ ащыщ. Гурыт еджапIэу дэтыр къатищэу зэтет, еджэпIэжъыри агъэцэкIэжьы­гъэу щыт. Ащ районым иIофышIэхэм ащыщхэр чIэсых. Тучанхэр бэу къетэкъокIыгъэх. ТIэкIу улъыкIуатэмэ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэри къатищэу зэтетэу щыт. Ащ спортивнэ комплексыри къыгот. ПенсиехэмкIэ фондым иIофы­шIэхэр зычIэсхэр къатитIоу зэ­тетэу щыт. ЕджапIэм укъыблэкIымэ, джабгъумкIэ, культу­рэм и Унэ щыт. 1965-рэ илъэсым сыкъыздахьэм арырэ ­еджапIэмрэ дэтыгъэхэр. Чылэм анахь хэIэтыкIыгъэ унэу къэ­лъагъощтыгъэх, район гупчэу зэрэщытыгъэр къыуагъашIэ­щтыгъэ. КъасIомэ сшIоигъор чылэм хэхъоныгъэшхо зэришIыгъэр ары.

Сэ а чылэм иеджапIэ 1965-рэ илъэсым кIэлэегъаджэу сыIухьагъ. ЕджапIэр щэу гощыгъагъэ: къатитIоу зэтетэу гупчэм итыгъэм я 5-рэ классым къыще­гъэжьагъэу я 10-рэм нэс аще­джэщтыгъэх. А 1 — 4-рэ классхэр зыщеджэхэрэр къатитIоу зэтет еджэпIэ цIыкIур арыгъэ. Ары сэри IофшIэныр зыщысыублагъэр. ЕджапIэм ипэщагъэр БжьэшIо Щамсэт Индрысэ ыпхъур ары. Ящэнэрэ еджапIэр псырыкIым итыгъ, ублэпIэ классхэр щеджэщтыгъэх. Нэбгырэ 1200-рэ чIэсыгъ, кIэлэегъэджэ 75-у чIэтыгъэхэр узхагъэлъыхъу­хьанэу дэгъугъэх. ЗэкIэми ацIэ къэIогъуае хъущт, ау зигугъу къэмышIымэ мыхъунэу, щысэте­хыпIэу чIэтыгъэри бэ: Лiыхъурэе Хъаные, Оксузьянец Артем РСФСР-м изаслуженнэ кIэлэ­егъаджэх, Бэрэтэрэ Марет, Хьач­мамыкъо Шумаф, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ кIэлэегъаджэу Хьабэхъу Нурет, Некоз Екатерин, ГутIэ Мир, Хъут Сар. Мирэ Iоф ымышIэжьэу тIысыжьыгъэу Адыгэ Рес­пуб­ликэм изаслуженнэ кIэлэ­егъэ­джацIэр фагъэшъошэжьы. Къат Лилия Аполлон, Хъут Мае ахэм зыкъыщарагъанэщтыгъэп, ча­ныгъэх.

Ахэм бэкIэ анахьыкIагъ нахь мышIэми, Пэнэшъу Сарэ игугъу къэсымышIын слъэкIыщтэп. ИIофшIакIэ дэгъоу сызкIыщы­гъуазэр сипшъэшъэжъыерэ си­шъэожъыерэ урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ ригъаджэщтыгъэхэшъ ары. Методикэ дэгъу IэкIэлъэу, педагогикэмкIэ шIэныгъэ дэгъу иIэу, кIалэмэ япсихологие къыдилъытэзэ урокхэр зэхищэщтыгъэх. Бзылъфыгъэм Мыекъуапэ зегъэзэжьым зэкIэми тыгу къеогъагъ. Джэндэрэ Эмми щытхъур къылэжьыгъ, пащэм игуадзэуи Iоф ышIагъ, гуфэбэныгъэшхо хэлъыгъ. Хъу­тIыжъ Марет урысыбзэмрэ ли­тературэмрэ аригъэхьыщтыгъ, хьалэлныгъэ хэлъэу, ыгу кIалэмэ афэщагъэу, ипредмет дэгъоу ышIэу щытыгъ. Ар зыкIасшIэрэр адыгабзэмкIэ ушэтын диктантхэр, сочинениехэр ядгъэтхыхэ зыхъукIэ ассистентэу къысхэсы­щтыгъэ, иIофшIакIи сыщыгъо­загъ.

Сэ ублэпIэ классхэм Iоф ащысшIэзэ, апшъэрэ классхэм адыгабзэмрэ литературэмрэ язгъэхьынэу сызагъакIом, директорэу тиIагъэр Лъэцэр Теуцожь ары. IофшIэныр зесэгъа­жьэм апэрэ лъэбэкъу ин зысыдзыгъэр, сэри сигъэгушIожьыгъэу, ПчыхьалIыкъое еджапIэу сызщеджагъэм икIэлэегъаджэхэр жъоныгъуакIэм и 9-м ехъулIэу Хэгъэгу зэошхом и ЛIыхъужъэу, ПчыхьалIыкъое еджапIэм ипэщагъэу Нэхэе Даутэ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэм къызырагъэблагъэхэр ары. Ар зыгъэхьазырыгъэри зезыщагъэри сэрыгъэ. Даутэ фэшI къатхыгъэмэ анэмыкIэу, слъэгъугъэхэр, зэхэсхыгъэхэр, Даутэ щымыIэжь зэхъум кIэлэеджакIохэр зэрэгъыщтыгъэхэр, Iоф дэзышIэщтыгъэ кIэлэегъаджэмэ щытхъоу къыраIуалIэщтыгъэхэр зэхэсхыгъэу щытыти, ахэм къахэкIэу усэ зэхэслъхьэгъагъ, кIэлэеджакIомэ къязгъэIогъагъ. Пчыхьэзэхахьэр хьакIэхэми чылэдэсхэми агу къи­­нэжьэу кIуагъэ. А чIыпIэм сэ сымакъи дахэкIэ, шIукIэ щыIугъ.

ЯтIонэрэу лъэшэу сымакъэ зыщыIугъэр Адыгэ Республикэм IупкIэ къеджэнымкIэ, усэ зэхэлъхьанымкIэ, артистичнагъэмкIэ зэнэкъокъу зыщэIэр ары. Усэ къеджэнымкIэ я 5-рэ, я 6-рэ классхэмкIэ апэрэ чIыпIэр, я 7-рэ, я 8-рэ классхэмкIэ ятIо­нэрэ чIыпIэр, я 9-рэ, я 10-рэ классхэмкIэ я 3-рэ чIыпIэр, усэ зэхэлъхьанымкIэ я 2-рэ чIыпIэр сщэгъэ кIэлэеджакIомэ къахьыгъэх. Ащ фэдиз чIыпIэ къызэрэтхьыгъэр тэ тыкъэмысыжьызэ чылэм къынэсыжьыгъагъ. Ащ ыужым бэрэ пэмылъэу «Отличник народного просвещения» зыфиIорэ бгъэхалъхьэри къысфагъэшъошэгъагъ. Ащ нэмыкIэуи щытхъу тхылъэу сиIагъэри бэ. Iэшъхьэмэфэ Даутэ ехьылIэгъэ зэнэкъокъоу Адыгэ Республикэм щыкIуагъэмкIи я 2-рэ чIыпIэр къэсхьыгъэу щытыгъ. Ахэм афэшI а бгъэхалъхьэр 1994-рэ илъэсым къысфагъэшъошэгъагъ. А лъэхъаным еджапIэм пащэу иIагъэр Пэнэшъу Аслъан ары. Ащ ыужи республикэм щыкIорэ олимпиадэхэм илъэс къэс езгъэджэрэ еджакIохэм хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыщахьыщтыгъ. Президентым шIухьафтынхэри, щытхъу тхылъхэри акIыгъоу илъэситIу зэкIэлъыкIом къыситыгъагъэх.

Сипсауныгъэ къымыхьыжьэу, IофшIэным сыкъыIокIыжьыфэ джащ фэдэу езгъэджэрэ кIэлэ­еджакIохэр олимпиадэмэ ахэлэ­жьагъэх щытхъу тхылъхэр къа­хьызэ. 2009-рэ илъэсым «Лучший учитель» зыфиIорэ цIэр къысфагъэшъошагъ. 2006-рэ илъэсым Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Щытхъу тхылъ къысатыгъ. «Анахь кабинет дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъум адыгабзэмрэ литературэмрэ якабинет зэ­рэзэтезгъэпсыхьагъэм фэшI Адыгэ РеспубликэмкIэ я 2-рэ чIыпIэр къысфагъэшъуашэ. Ны Хасэу районымкIэ зэхащагъэм 1994-рэ илъэсым щегъэжьагъэу бэрэ сырипэщагъ.

Илъэс шъэныкъом ехъурэ Iоф зысэшIэм еджапIэм ипащэхэу нэбгырибл Iоф адэсшIагъ, ау къыхэзгъэщхэмэ сшIоигъохэр Лъэцэр Теуцожь, Джырымэкъо Юр, Пэнэшъу Аслъан. Ахэм кIэ­лэегъаджэхэр зэдэIужьхэмэ зэдэIэпыIэжьхэзэ яIофшIэн ыпэ зэрэрагъэхъущтым тегъэпсыхьагъэу Iоф адашIэщтыгъ. Нахь дэгъоу Iоф зышIэхэрэри алъэгъущтыгъ, адрэхэми гузэбгъэныгъэ къыхэмыхьэу адэгущы­Iэщтыгъэх, пэщэ дэгъугъэх.

ЕджапIэм щеджэхэрэр, зэкI пIоми хъунэу, еджэкIо дэгъу­гъэх, ау етIани дэгъумэ анахь дэгъу­хэр къахэбгъэщыжьынхэ зыхъу­кIэ, зыцIэ къепIон плъэкIыщтыр, сэ сапэкIи къычIэкIыгъэхэри ахэтхэу, анахьыжъмэ ащыщэу Кощэгъу Шумаф, заом хэтыгъ, летчикыгъ, уIагъи телъыгъ, щытхъушхуи пылъэу къызегъэзэ­жьым, Москва къыдагъэнэгъагъ, нэужым Назрань агъакIо, ау бэрэ ащ дамыгъэсэу Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым связымкIэ ми­нистрэу агъакIо, ищыIэныгъэ еухыфэ ащ щэпсэу. Сырипхъум фэдэу шIу силъэгъущтыгъ, сэри ащ фэдэу сыфыщытыжьыгъ.

Илъэс 54-рэ нахь ымыгъэшIагъэу 1974-рэ илъэсым щылэ мазэм и 9-м ищыIэныгъэ зеухым Налщык къитщыжьи, ичылэ гупсэу Пэнэжьыкъуае къэт­щэ­жьыгъ, дзэкIолIхэри къыдакIохи, гъэшIогъэ гъэтIылъыкIэу агъэтIылъыжьыгъ.

Хъот Казбек Пэнэжьыкъое совхозым ипащэ зэхъум, сов­хозыр АдыгеимкIэ апэ ригъэшъыжьыгъагъ, Уры­сыеми ыцIэ къыщыраIощтыгъ. Ащ ишIуагъэ­кIэ гъэстыныпхъэ шхъуантIэр чылэм псынкIэу къы­IэкIэхьагъ. Чэтхэр зыщахъу­рэ фабрикэм загъэкIожьми щытхъушхо пылъэу Iоф ышIагъ. Къэралыгъо тынэу иIэри бэ.

Хъут Теуцожь «Трансыр» аIоу лэжьыгъэ зезыщэрэ машинэхэр зыдэтым ипащэ зэхъум щытхъу хэлъэу Iоф ышIагъ. Ащ ыужым гъомылапхъэхэр къызщашIырэ комбинатым къызагъакIом районми республикэми зэлъашIэу, щытхъушхо хэлъэу Iоф ышIагъ. Пэнэжьыкъуае районыр къызахьыжьым, пащэ фашIи, акъыл хэлъэу ыгъэIорышIагъ, игъэхъа­гъэхэмкIи къэралыгъом уасэ къыфишIыгъ.

Хьакъуй Юрэ дышъэ медалькIэ еджапIэр къызеухым ин­ститутым чIахьи, дэгъоу ще­джагъ (ащыгъум дышъэ медалыр къэзыхьырэр мэкIэ дэдагъ). ИIофшIэн зыщыригъэжьагъэри джыдэдэми Iоф зыщишIэрэ редакциер ары, гъэзетэу «Теучежские вести» иредактор шъхьаI, лъэуж дахэ къыгъанэзэ мэпсэу.

Джащ фэдэу Нэхэе Юсыф икIалэхэу Аслъанрэ Хьисэрэ яеджэнкIи яIофшIэнкIи пэрытныгъэр аIыгъыгъ ыкIи аIыгъ, Хьисэ сэ ублэпIэ классхэм ащезгъэджагъ, хьисапымкIэ Iэзэ дэдагъ, такъикъ 16-кIэ пример пшIыкIухырэ задачэрэ къышIыщтыгъ. ТIури псэолъэшIых. Ас­лъан Краснодар икъэлэ Думэ идепутатыгъ, Хьиси районым ипащэ игуадзэу Iоф ышIэщтыгъ, джы унэхэр егъэуцух. Чылэдэс­хэм яшIогъэшхо арагъэкIы.

Усэхэри ытхыхэу, чылэдэс­хэмкIи, ныбджэгъухэмкIи шIу­шIагъэу иIэр мымакIэу, лъэшэу алъытэу щытыгъ, ау игъашIэ макIэ хъугъэ Кощэгъу Рустам. Зыгу къемыуагъэ къэхъугъэп пшIошIэу агъэтIылъы зэхъу ма­фэм пэнэжьыкъое гупчэр зэпэгъэIыгъэу машинэхэр щызе­кIожьыщтыгъэхэп, джащ фэдиз цIыф къекIолIэгъагъ. «Адыгэ макъэм» «Сыд фэдэ кIэлагъ ар» ыIоу Нэхэе Рэмэзан къытхыгъагъ. Илъэс къэс ащ ыцIэкIэ турнир зэхащэ, ыцIэ ащыгъу­пшэрэп.

Хьабэхъу зэшитIоу Хьисэ ыкъохэу Юрэрэ Аскэррэ зымышIэхэрэ Адыгэ Республикэм исын фаеп, яIофшIакIэкIэ амакъэ лъэшэу Iугъэу щыт. Гъогухэр Аскэр арегъэшIых, цIыфэу ыдэжь щылажьэрэр бэ. Стадионэу чылэ дэкIыгъом щашIыгъэм фонтан дагъэуцуагъ. Зыгорэм фаеу яуалIэрэм IэпыIэгъу фэмыхъухэу къыIуагъэ­кIыжьырэп. Юрэ Iофэу ышIэрэм нэмыкIэу Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо Совет — Хасэм идепутат. Къуаджэр, районыр зыгъэгумэкIыхэрэ щыIэми къе­лъэгъу. ЧылэмкIэ ащ фэдэхэр уиIэнхэр насыпышху, янэ-ятэхэмкIи еджапIэу зыщеджагъэхэмкIи щысэтехыпIэх.

Джащ фэдэ цIыф дэгъубэ къызчIэкIыгъэ еджапIэм джырэкIэ ипащэр Хьабэхъу-Нэмы­тIэкъо Зарем, ар сэ езгъэ­джагъ, шIукIэ ыцIэ раIомэ сигопэщт.

Пэнэжьыкъуае урысэу дэсыр зэкIэ адыгэ дэхъухьажьыгъэх, ежьхэми адыгэкIэ залъытэ, ар сэзыгъаIорэр Заганэмэ якIалэ дзэм защэм «Я один адыгеец среди русских» ыIуи къытхы­гъагъ. Олейникова Наташэ (зы­дэкIуагъэмкIэ Шевлякова) ­Адыгэ телевидением адыгабзэкIэ къэ­тынхэр щызэрещэх. Сэ ахэр езгъэджагъэх, шIу талъэгъу, тэри тэлъэгъух. Ахэм афэдэх Горш­кова Ольгэ, Анжела Поповар, Анастасия Поповар, Болтаев Дамир, республикэ олимпиа­дэхэм ренэу чIыпIэхэр къаща­хьыщтыгъ.

Сарэгушхо сикъоджэгъухэм, сиIофшIэгъухэм, лъытэныгъэ афэсэшIы.
Кощэгъу Нуриет.
Пэнэжьыкъуай.