1941-рэ илъэсым имэкъуогъу мазэ ия 22-рэ мафэ егъашIэм цIыфхэм ащыгъупшэщтэп. Нэмыц техакIохэр тихэгъэгу къытебанэхи, зао къыташIылIэгъагъ. А мафэр шIэжьым ыкIи шъыгъом я Мафэу Урысыем, IэкIыб хэгъэгухэм ащыщхэм ащыхагъэунэфыкIы.
Хэгъэгу зэошхом фэгъэхьыгъэ тхылъхэр, фильмхэр, усэхэр бэу атхыгъэх, къыдагъэкIыгъэх. Ахэм СССР-м хэхьэрэ республикэхэр зэкъоуцохи пыим зэрэтекIуагъэхэр, зэо кIыбым къэнэгъэ бзылъфыгъэхэм, сабыйхэм, зыныбжь хэкIотагъэхэм лъэкIэу яIэр рахьылIи тидзэкIолIхэм IэпыIэгъу зэрафэхъугъэхэр къаIуатэ.
Совинформбюром къеты
Мэфэ 1418-рэ зэо мэшIуаер кIуагъэ. Ащ щыщэу зы мафи блимыгъэкIэу Совинформбюром (Советское информационное бюро) Iоф ышIагъ. Зэо мэхъаджэр къызежьагъэр мэфитIу нахь хъугъагъэп ащ икъэтынхэр зырегъажьэхэм. Къэбар тхьамыкIагъоу цIыф жъугъэхэм агухэр изыгъэучъыIыкIыгъэм къэралыгъор зэрэпэгъокIыгъэр ашIэным пае гузэжъогъоу къали, къутыри, къуаджи япчэгухэм репродуктор шIуцIэхэр къащыпалъэгъагъэх. Ар Дзэ Плъыжьым икомандующэ шъхьаIэу И. В. Сталиным иунэшъуагъ.
ЗэуапIэм щыхъурэ къэбархэр, Политбюром унашъоу ышIыхэрэр зыфэдэхэр, фронтхэм аIумыт цIыфхэм яшIуагъэу къагъакIорэр репродукторхэмкIэ цIыфхэм арагъашIэщтыгъ.
«От Советского информбюро. Сводка Главного командования Красной Армии» — джары мафэ къэс, пчэдыжьым жьэу къэтынхэр къызэрэрагъажьэщтыгъэр. Ахэм цIыфхэр нэIуасэ афэзышIыщтыгъэхэр Всесоюзнэ радиом идикторэу Юрий Левитан арыгъэ. Левитан ыцIэ Хэгъэгу зэошхом, ТекIоныгъэу къыдахыгъэм пытэу япхыгъ. Ащ ыцIэ нахьыбэм ашIэщтыгъэп, ау «Левитаныр» пстэуми ащыгъупшэщтыгъэп.
Ащ икъэтынхэм цIыфхэр агухэр цапэкIэ аIыгъэу ежэщтыгъэх, къыIорэм цыхьэ фашIыщтыгъ, ымакъэ пытагъэу хэлъым цIыф жъугъэхэм гугъапIэ къаритыщтыгъ. Ежьыр мыгузажъоу, къыIорэр зэхэугуфыкIыгъэу, едэIухэрэм къызэрагурыIонэу къэбархэм къяджэщтыгъ.
Левитан ымакъэ заом, ТекIоныгъэм, СССР-м амакъэ хъугъагъэ, цIыфхэм шIу алъэгъущтыгъ.
Къэбаругъойхэр зышъхьасыжьыгъэхэп
Совинформбюром къытырэ къэбархэр хэгъэгум ис тхэкIо ыкIи журналист цIэрыIохэм къаугъоищтыгъэх. ДзэкIолIхэм афэдэу ахэри зэуапIэхэм аIутыгъэх. КъэбарыкIэхэр къатынхэм ыпэу Дзэ Плъыжьым иглавнокомандующэу И. В. Сталиным ахэм нэIуасэ зафишIыщтыгъ. Ар къызкIэмытхэгъэ къэбарыр эфирым къихьан фитыгъэп.
1944-рэ илъэсым Совинформбюром икъэтынхэр IэкIыб хэгъэгухэм ащыпсэухэрэми аIэкIагъахьэхэ хъугъагъэ. Ащ фэшъхьафэу гъэзет 1000-м ехъумэ, радиостанцие 18-мэ, журнал 525-мэ ахэр цIыфхэм анагъэсыжьыщтыгъ.
Германиер ошIэ-дэмышIэу СССР-м къызэрэтебэнагъэр цIыфхэм языгъэшIагъэр Левитан. «Тэ лажьэ тиIэп, тызаф. Пыим тытекIощт. ТекIоныгъэр къыдэтхыщт», — джащ фэдэ гущыIэхэмкIэ къэбарыр ащ къыухыжьыгъагъ.
1945-рэ илъэсым, Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызщыдахыгъэ жъоныгъуакIэм и 9-м Левитан ымакъэ анахьэу чаныгъэ. Заор зэраухыгъэр, нэмыцхэр тичIыгу зэрэрафыжьыгъэхэр, мамырныгъэ щыIакIэм къызэрэфагъэзэжьырэр ащ цIыфхэм къалъигъэIэсыгъагъ.
Зэо ужым Левитан СССР-м и Радиокомитет идиктор шъхьаIэу Iоф щишIагъ. СССР-м инароднэ артистыгъ, СССР-м культурэмкIэ иIофышIэшхуагъ. Иосиф Сталиным цыхьэ зыфишIэу, ынаIэ зытетыгъэ цIыфхэм ащыщыгъ.
1953-рэ илъэсым Сталиныр зэрэщымыIэжьыр, 1961-рэ илъэсым Юрий Гагариныр космосым зэрэбыбыгъэр Левитан ымакъэкIэ цIыфхэм зэхахыгъагъ.
Хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэр
Шъаукъо Аслъангуащ.