Джырэблагъэ Тэхъутэмыкъое районым тызыщэIэм тызэблэгъагъэхэм ащыщ Хьатитэ Налбый иунэе мэкъумэщ хъызмэтшIапIэ.
Ар къутырэу Суповскэм дэжь щыI. Мы мафэхэм гъэт-хэсэ лэжьыгъэу халъхьагъэм ешIушIэх.
Налбый къызэриIуагъэмкIэ, 2006-рэ илъэсыр ары хъызмэтшIапIэр зызэхищагъэр. Мэкъумэщ хъызмэтым зыпарэкIи емыпхыгъэ отраслэ щылажьэщтыгъэу, щыIэныгъэм джащ фэдэ зэхъокIыныгъэхэр фэхъухи, къыкIэлъыкIогъэ илъэсхэр ащ ритыгъэх.
ЧIыгу гектар 2000-м ехъу ылэжьыщтыгъ, ау ыгъэфедэхэрэм ащыщхэр зыехэм защэм, гектаришъэ заулэ щыкIагъ. Арэу щытми, непи ылэжьырэр ма-
кIэу пIон плъэкIыщтэп, гектар 1800-рэ фэдиз мэхъу.
— ЧIыгулэжьыныр Iоф псынкIэу пIон плъэкIыщтэп, ау ащ сызэрэпыхьагъэм сырыкIэгъожьэу зы такъикъи къысэкIугъэп, зэрэгъэшIэгъоным имызакъоу, шIуагъэ гори цIыфхэм къафэпхьыным, къэралыгъор гъомылапхъэ щымыкIэным сиIахь хэсэлъхьэ, — къыIуагъ Налбый.
Мыгъэ Iуихыжьынэу бжыхьэсэ коц гектар 750-рэ иI. Ар игъом хилъхьанэу ыкIи ифэшъуашэм тетэу ешIушIэнэу къадэхъугъэшъ, лэжьыгъэм изытет лъэшэу егъэразэ. ГъэрекIо коц гектар миным ехъоу ылэжьыгъэм, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 45-рэ къырихыгъ. Мы районым ичIыгухэм язытет къыдэплъытэмэ, ар къэгъэлъэгъон дэгъу дэд. Мыгъэ нахьыбэжьэу къырахынэу бысымыр щэгугъы, ощххэр щыIэхэмэ джыри ишIогъэшхо къызэрэкIощтми къыкIегъэтхъы. Налбый къызэрэтиIуагъэмкIэ, коцэу чылапхъэ ашIыщтыр ежьхэм къагъэкIы. Ар зытекIыщт коцыр, ащ «семеннойкIэ» еджэх, къещэфышъ халъхьэ, алэжьы, агъэхьазырышъ апхъыжьы.
Джащ фэдэу гектар 900 фэдиз мыгъэ тыгъэгъазэм рагъэубытыгъ. БлэкIыгъэ тхьамафэм ащ ипхъын аухыгъ. Пащэм къызэрэтиIуагъэмкIэ, апэ тыгъэгъазэу чIыгум рагъэкIугъэхэр къыхэкIых. Ахэм яшIушIэнхэу, ащ ыуж тыгъэгъэзэ сатырхэм азыфагу культивацие ашIынэу техникэр агъэхьазырыщтыгъ тэ тызэкIом.
Натрыф гектари 150-ри мыгъэ хъызмэтшIапIэм щыхалъхьагъ. Ащ изытети дэгъу. Тыгъэгъазэу, натрыфэу чылапхъэ ашIыщтыр къащэфы.
— Лэжьыгъэр игъом чIыгум ебгъэкIоу, игъом уешIушIэмэ, дэгъоу къызэрэотэжьыщтым Iо хэлъэп, ау етIани ом изытет елъытыгъэр бэ, ащ «иIахьи къыхилъхьан» фае, — ыIуагъ Налбый ощххэм зэряжэхэрэр джыри зэ къыхигъэщэу.
ЧIыгулэжьыным ищыкIэгъэ техникэ пстэури, Iуахыжьырэр зыщаIыгъыщтри хъызмэтшIапIэм иI. Мы уахътэм гумэкIыгъо шъхьаIэу къэралыгъом илъхэм ащыщ санкциеу нэмыкI къэралхэм Урысыем къытыралъхьагъэхэм яягъэу къэкIуагъэр. А упчIэр Налбый зыфэтэгъазэм лэжьыгъэ чылапхъэри, чIыгъэшIухэри, гъэстыныпхъэри игъом ыкIи икъоу къызэрэзыIэкIагъэхьагъэм ишIуагъэкIэ зэрарышхо мыгъэ ышIыгъэп. ТапэкIэ хъущтым куоу егупшысэнэу фаеп. Лэжьыгъэу ыпхъыгъахэм иIоф мы уахътэм ышъхьэ илъыр.
Налбый зэрэфаеу мыхъугъэр комбайныкIэм икъэщэфын. ГъэрекIо сомэ миллион 25-рэ зыуасэу ыгъэнэфэгъагъэр мыгъэ сомэ миллиони 10-кIэ нахь лъапIэ зэрэхъугъэм къыхэкIэу, икъэщэфын зэкIихьан фаеу хъугъэ. Арэу щытми, лэжьыгъэм иIухыжьын ащ пае къызэтеуцощтэп, къырихыжьыщтми иягъэ ригъэкIыщтэп.
ЩыIэныгъэм къиныгъоу къыхэхьагъэхэм предпринимателыр зыпарэкIи къагъащтэрэп.
— 1990-рэ илъэс къинхэри къызэпытчыгъэх, нэужыми кризисым мызэу, мытIоу тыхэхьагъ. Ахэм зэкIэми тапсыхьагъэшъ, санкциекIэ тыбгъэщтэжьышъущтэп. Сыд хъугъэми гъомылапхъэ тызэрэщымыкIэщтым сицыхьэ телъ, адрэр зэкIэ уахътэм къызэригъэфэщт, — къыIуагъ ащ.
Нэбгырэ 16-м къыщымыкIэу хъызмэтшIапIэм щэлажьэ. Ахэм ялэжьапкIэ лъэхъаным дештэ, хыныгъо уахътэм щэджэгъуашхэ ашIыным, сыдигъокIи IофшIэ-
кIэ амал тэрэзхэр яIэнхэм пащэм ынаIэ тет. Нахьыбэр илъэс пчъагъэ хъугъэу мы хъызмэтшIапIэм зэрэIутым ар къызэрэдэхъурэр къеушыхьаты.
ХЪУТ Нэфсэт.
Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.