ИкъашъокIэ къытлъэIэсы

Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо академи­ческэ лъэпкъ къэшъокIо ансамблэу «Налмэ­сыр» зызэхащагъэр илъэс 85-рэ зэрэхъугъэр игъэкIотыгъэу республикэм щыхагъэунэфыкIы.

Урысыем ишъолъырхэм, Тыр­куем, Абхъазым, нэмыкIхэм «Налмэсым» июбилей концертхэр ащыкIуагъэх. Лъэпкъ искусствэм ибаиныгъэ зэхахьэхэм къащигъэлъэгъуагъ.

Лъапсэм ипытапIэхэр

Партием и Адыгэ хэку ко­митет иунашъокIэ 1936-рэ илъэ­сым мэкъуогъум и 18-м орэдыIо-къэшъокIо ансамблэр Мые­къуапэ щызэхащагъ. Бэ­джашъэ Абдул директорэу, КIу­бэ Щэбан художественнэ пащэу агъэнэфагъэх.

Адыгеим щапIугъэхэу ансамблэм аштэгъэ артистхэр цIэрыIо хъугъэх. Темызэкъо Ибра­хьим, КIыкI Зулхьадж, Бэшкэкъо Сахьид, фэшъхьафхэри сэнаущыгъэу ахэлъымкIэ искусствэм щызэлъашIагъэх. КIыкI Зул­хьа­джэ адыгэ къашъохэр дахэу къызэришIыхэрэм дакIоу, мэ­къэ IэтыгъэкIэ лъэпкъ орэдхэр къы­Iощтыгъэх.

Ансамблэм лъапсэу фашIыгъэр агъэпытэзэ Хэгъэгу зэошхор къежьагъ. Артистхэм ащыщ­хэр дзэм къулыкъушIэ кIуа­гъэх, заом имашIо хэтхэу ячIыгу, яхэгъэгу къаухъумагъ. ЛIыгъэу зэрахьагъэм фэшI медальхэр, орденхэр къафагъэшъо­шагъэх.

1946-рэ илъэсым ансамблэр икIэрыкIэу зэхащэжьэу фежьагъэх. Хэгъэгу зэошхом лIыгъэ шъыпкъэ щызезыхьэгъэ Тхьабысымэ Умар, Бэшкэкъо Масхьуд, Мамый Ерэджыб, Хъоджэе Юсыф, нэмыкIхэри искусствэм щызэлъашIагъэх.

Уахътэр лъэкIуатэ

1950-рэ илъэсхэм ансамблэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх. Къуаджэхэм къарыкIыгъэ кIа­лэхэр аштагъэх. Нэужым ахэр орэдыIо, театрэм иартист, композитор хъугъэх. Анзэрэкъо Чеслав, КIыкI Хьисэ, КIыкI Юрэ, КIыргъ Юрэ, Тыу Шыхьамчэрый, КIуращынэ Ибрахьим, Темызэкъо Алый, нэмыкIхэм лъэпкъ искусствэм хэхъоныгъэ фашIыгъ.

1957-рэ илъэсым Адыгеим, Къэрэщэе-Щэрджэсым культу­рэмкIэ ыкIи искусствэхэмкIэ ямафэхэр Москва щыкIуагъэх. Хэкухэр Урысыем зыхэхьагъэ­хэр илъэс 400 зэрэхъурэм Iоф­тхьабзэр фэгъэхьыгъагъ. Адыге­им иорэдыIо-къэшъокIо ан­самблэ иIэпэIэсэныгъэ осэ ин Мо­сква къыщыфашIыгъагъ. КIыкI Зулхьаджэ иорэд къэIуакIэ зэхэщакIохэм агъэшIэгъуагъ, «РСФСР-м изаслуженнэ артист» зыфиIорэ щытхъуцIэр апэрэхэм ащыщэу къыфагъэ­шъошагъ.

Залыр, пчэгу зэIухыгъэшхор зэпигъэджэжьыхэзэ КIыкI Зул-хьаджэ «Гощэгъэгъым игъыбзэ» къыIо зыхъукIэ, исэнаущыгъэ зэрагъэпшэщтыр амышIэу искусствэр зышIогъэшIэгъонхэр едэIущтыгъэх.

КъэшъокIо ансамбль

1971-рэ илъэсым шышъхьэIу мазэм Адыгеим икъэшъокIо ансамблэ зэхащагъ. Артистэу аштэщтхэр Тбилиси илъэси 3 щырагъэджагъэх. Бэшкэкъо Масхьудэрэ Николай Игнатен­кэмрэ япащэхэу къэшъокIо ныб­жьыкIэхэр Мыекъуапэ щагъэсагъэх.

Бэшкэкъо Масхьудэ ансамблэм ипащэу ыкIи ибалет­мейстер шъхьаIэу агъэнэфагъ. Григорий Гальпериныр балетмейстерэу къырагъэблэгъагъ. Адыгэ къэралыгъо лъэпкъ къэшъокIо ансамблэм иапэрэ программэ 1972-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 20-м къыгъэлъэгъуагъ, осэшIхэм «5» фагъэуцугъ.

Ансамблэм зыпкъ итэу Iоф ышIэзэ, лIакъохэр цIэрыIо щы­хъугъэх, Бастэхэр, Барцохэр, ГъукIэлIхэр, Къулэхэр, Мамые­къохэр, Хъоджаехэр, Хьаси­нэхэр, нэмыкIхэри лъэпкъ искусствэм щызэлъашIагъэх.

ЛIэужхэр зэкIэлъэкIох

Къулэ Амэрбый япащэу ансамблэм IофшIагъэу щыIэр хэпшIыкIэу лъигъэкIотагъ. Къу­лэ­хэу Мыхьамэтрэ Мирэрэ, Нэ­­мытIэкъохэу Аслъанрэ Ри­мэрэ, Алыбэрд Адам, Тхьар­къохъо Владислав, ГъукIэлI Аскэр, ГъукIэлI Марин, нэмыкI­хэри ан­самблэм пытэу хэу­цуа­гъэх, лъэпкъ искусствэм хэ­хъоныгъэ фашIыгъ.

Артист цIэрыIохэм ягъусэхэу яIэпэIэсэныгъэ псынкIэу ха­гъэхъуагъ Абдэкъо Руслъан, Нэ­ныжъ Айдэмыр, Бэрзэдж Сыхьатбый, Едыдж Викторие, НэмытIэкъо Заремэ, Абдэкъо Иринэ, Шъхьаплъэкъо Тэмарэ, фэшъхьафхэм.

Дунэе фестивалэу Тыркуем щыкIуагъэм шIухьафтын шъхьа­Iэу «Гран-при» зыфиIорэр къы­щыдихыгъ. Адыгеим культурэмкIэ и Мафэхэу 1996-рэ илъэсым Москва щыкIуа­гъэ­хэм «Налмэсыр» чанэу ахэ­лэжьагъ, рес­пуб­ликэм итын анахь лъапIэу ме­далэу «Адыгеим и Щытхъузехьэр» къыфагъэ­шъошагъ.

Лъэхъаным дештэ

Къулэ Мыхьамэтрэ Бастэ Азмэтрэ «Налмэсым» ипащэхэу лъэхъаным диштэрэ къашъохэр ансамблэм къышIыщтыгъэх. ЯIэпэIэсэныгъэ къызэIузыхы­гъэхэ Шагудж Батурай — ар Тыркуем къыщыхъугъ, «Налмэсым» хэхьанэу адыгэмэ ятарихъ чIыгу къыгъэзэжьыгъ, Адыгэ Республикэм инароднэ артист хъугъэ.

Хьакъуй Анжеликэ, Бахъукъо Адам, Iэшъынэ Руслъан, Къу­лэхэу Адемыр ыкIи Мурадин, нэмыкIхэри тикъэшъокIо цIэ­рыIохэм ахэтэлъытэх.

2013-рэ илъэсым Хъоджэе Аслъан «Налмэсым» ихудожественнэ пащэу ыкIи ибалет­мейстер шъхьаIэу агъэнэфагъ. Ансамблэм ирепертуар зиу­шъомбгъугъ, кIэу агъэуцугъэ къашъохэм «Налмэсым» иIоф­шIагъэ ылъапсэ агъэпытагъ. Артистхэу Бэрзэдж Дианэ, Киясэ Мурат, Едыдж Гушъао, Абыдэ Артур, Симболэтхэу Бислъан ыкIи Сусанэ, Хьажэ­къо Пщымафэ, НэмытIэкъо Заре­мэ, Мэрэтыкъо Суандэ, Ахътао Бэ­лэ, Чыржьын Джэнэт, фэшъхьаф­хэр къэшъо шъхьаIэхэм якъэшIынхэм ахэлажьэх «Налмэсыр» Олимпиадэ джэгунхэу Шъачэ щыкIуагъэхэм ащыуджыгъ, адыгэ быракъым, адыгэ шъуашэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ мэфэкIхэм язэхэщэн иIахьышIу хелъхьэ.

«Налмэсым» непэ хэт артистхэр лъэшэу афэразэх ­илъэс зэфэшъхьафхэм ансамблэм Iоф дэзышIагъэхэм. Хореографхэу Варзие Хьаджысмел, Дошуев Хьащыр, Григорий Гальпериныр, Хъоджэе Мурадин, нэмыкIхэри ащыгъупшэхэрэп.

Музыкантхэу, орэдыIохэу Лъэ­цэрыкъо Ким, Валентин Маншиным, КIыргъ Юрэ, Анзэ­рэкъо Чеслав, Гъонэжьыкъо Аскэр, Тыу Шыхьамчэрый, Зу­баил Хьалим, Iэшъынэ Нэфсэт, Ирыгъо Залим, Дыхъу Фатимэ, Жъудэ Анзор, фэшъхьафхэм адыгэ музыкальнэ искусствэм хэхъоныгъэхэр фашIыгъэх.

«Налмэсыр» игъэхъагъэхэм ягупсэфылIэрэп. Къэбэртэе-Бэлъ­къарым иансамблэ цIэрыIоу «Кабардинкэр» игъусэу кон­цертхэр Мыекъуапэ, Налщык щызэхащагъэх. Ансамблэу «Дон­бассыр» Мыекъуапэ къыра­гъэ­благъи, концертышхо тикъалэ къыщызэдатыгъ.

Налмэсыр — осэ ин зиIэ мыжъо лъэпкъ. Ансамблэу «Нал­мэсыр» икъашъохэмкIэ, адыгэ шъуашэр дунаим зэрэщызэрихьэрэмкIэ цIэрыIо хъугъэ. Тхьабысымэ Умар ыусыгъэ орэдэу «Налмэсыр къэшъо» зыфиIорэр ансамблэм къышIы зыхъукIэ рэхьатэу уеплъын плъэ­кIырэп. Гур зэредзэ, пчэгур баеу къэлъагъо. «ШIуфэс къа­шъор» ащ едгъапшэрэп. Къашъо пэпчъ гупшысэ хэхыгъэу хэ­лъым унаIэ теодзэ, уегъэгушхо, адыгэ шэн-хабзэхэр нэгум къы­кIэуцох.

«Адыгэ уджыхэр», «ХьакIула­щэр», «ЗэфакIор», «IэкIыб къэ­ралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм якъэшъо зэхэт», нэ­мыкIхэри жъы хъухэрэп. Лъэпкъым ищыIэкэ-псэукIэ къып­къы­рэкIых. «ЛъэпэчIасэр» Хьа­жэкъо Пщымаф къызыхидзэкIэ, къа­шъомрэ сэнаущыгъэмрэ зэрэзэпхыгъэхэм язакъоп узылъыплъэрэр. ЛIыгъэ шапхъэм къы­пкъырэкIы, орэдышъом пкъынэ-лынэхэр зэлъекIух. Шъонтырпым теорэ артистхэм Кавказ икъу­шъхьэхэр зэпагъэджэжьых, ошъогум икъэргъуагъэ зэбгъэлъэгъу пшIоигъоу макъэхэм уядэIузэ удэплъые.

Сэе фыжьыр ыгъэбыбатэзэ Бэрзэдж Дианэ къашъоу «Ислъамыем» тамэ зэрэритырэм сыд фэдизырэ уеплъыгъэми, гур пшъырэп, артисткэм узыIэпещэ, гуфэбэгъэ шъабэм уеумэхъы. Къашъоу «ЗэфакIор» къэзы­шIырэ артистхэр нэплъэгъу за­къокIэ зэгурэIох, гукIэ зэлъэ­Iэсых. Хъулъфыгъэр лъапэкIэ пчэгум зэрэщыуджырэм сыда анахьэу къыхэбгъэщыщтыр? Ыпкъ ищыгъ, ытамэхэр зэде­штэх, инэплъэгъукIэ пшъэшъэ къэшъуакIом дэгущыIэ. Хъоджэе Аслъан къызэрэтиIуагъэу, «Налмэсым» икъашъохэр къыбгурыIонхэм фэшI гукIэ, псэкIэ уяплъын фае.

«Налмэсым» июбилей концерт тыгъуасэ Мыекъуапэ зэ­рэ­щыкIуагъэр лъэпкъ искусствэм итарихъ хэкIокIэщтэп. Къэ­ралыгъо гъэпсыкIэ иIэу Адыгеир зыпсэурэр илъэси 100 зэ­рэхъурэм «Налмэсыр» Iоф­шIэгъэ дэгъухэмкIэ пэгъокIы. Рес­публикэм и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат, Правительствэм, Парламентым «Налмэсыр» янэплъэгъу ит, итворчествэ осэ ин фашIы.

Опсэу, Налмэс-Налкъутэу тыгъэм пэшIэтырэр! УишIушIагъэкIэ дунаим лъэгъо нэф щыпхырыпщыгъ. Лъэпкъ къашъом псэ къыпыогъакIэ, тамэу ептырэр гум лъэIэсы, бэгъашIэ мэхъу.

«Налмэсым» ипчыхьэзэхахьэ зэрэкIуагъэр джыри къыхэ­тыутыщт.

ЕмтIылъ Нурбый.