ЫцIэкIэ чIыопс IэшIагъэр Мэзмые псэупIэм къыхиубытэу бэмэ къащыхъун ылъэкIыщт. Ау арэу зылъытэрэр хэукъо. Ащ ыцIэ зыщыгъэпсыгъэ псыхъожъыеу Мэзмые ыцIэ ехьы. Шъхьэгуащэ исэмэгубгъукIэ ар хэлъэдэжьы.
Мэзмые псыкъефэхыр Хьаджыкъо къушъхьэтIуакIэм дэкIрэ лъагъоу Рыфабгъо псыкъефэххэм якIурэм игъогууанэ къыхиубытэрэ чIыпIэ дахэхэм яз. Ащ лъэныкъуитIукIэ уекIолIэн плъэкIыщт. Зыр — Хьаджыкъо псы дэчъыпIэмкIэ къикIэу, адрэр — Рыфабгъо псыкъефэххэм алъэныкъокIэ укъикIэу. Нахьыбэрэр зэрыкIорэр апэрэр ары. Мыщ зекIохэм дэхабэ къыщяжэ. Лъагъор къызщежьэрэ Хьаджыкъо къушъхьэтIуакIэм икуупIэ дэушъэфэгъэ чIыпIэр, Хьаджыкъо щыпсэухэрэр пшэхъо тыгъэуапIэкIэ заджэхэрэр, ахэм ублапIэ афэхъу. Теплъэ хьалэмэтыгъэу иIэм зекIохэм ямызакъоу фильм тезыхрэ режиссерыбэхэри еумэхъых ыкIи къызфещэх. Идэхагъэ блэмыкIышъугъэхэм ащыщ къалэу Киров къикIыгъэ творческэ купэу сабыйхэм апае пшысэ тезыхырэр. IофшIэнымкIэ ящыкIэгъэ чIыпIэ лъэгъупхъэхэу япшысэхэм къякIущтхэм алъыхъухэзэ дунэе хъытыум мы чIыпIэм щыIукIагъэх ыкIи бэрэ емыгупшысэхэу къэкIуагъэх.
— Шъыпкъэр пIощтмэ, тылъыхъо зэхъум тызыфэе дэдэр тшIагъэп, ау мыр сурэткIэ зытэлъэгъум, зэу къыдгурыIуагъ — тыкъэкIон фае. ТыкъыздикIыщтыр зэрэчыжьэми тигъэпагъэп, гъогу зэпыдзэкIэ тыкъэсыгъ ыкIи тыкIэгъожьрэп. ИшъыпкъапIэкIэ чIыпIэр нахь дэхэжь. Хьалэмэтыгъэр дгъэлъэшыным пае Iугъор тыутIупщи, чIыопсыр дэхэ дэдэ хъугъэ. ЧIыпIэм тиумэхъыгъ, — къалэу Киров къикIыгъэ съемочнэ купым ипащэу, режиссерэу Елена Брониковам къытфиIотагъ.
Мы чIыпIэр зэгъокI зыхъурэр зэгъо дэд. Ощхышхо къещхэу, лъагъом урымыкIошъу хъумэ ары. Ау ом изытет ошIумэ, зекIуабэр щызэблэкIы. Къушъхьэхэм алъэныкъокIэ кIорэ пстэумэ мыр яапэрэ уцупI. Непэ Хьаджыкъо къушъхьэтIуакIэр тишъолъыр инэпэеплъ чIыпIэ дахэхэм яапэрэ сатыр хэт. Метрэ 400 Iэпэ-цыпэр Хьаджыкъо къушъхьэтIуакIэм икIыхьагъ. Метри 6 — 7 фэдизыр ишъомбгъуагъ, анахь чIыпIэ бгъузэу иIэр метритIу фэдиз мэхъу. ЧIыпIэ-чIыпIэу метрэ 40-р икууагъ. ЗэралъытэрэмкIэ, илъэс минишъэ пчъагъэхэм Шъхьэгуащэ мыжъофыр ылъэсыхьэзэ гъогур щыпхыриутыгъ. Ащ изэфэхьысыжьэу идэхагъэкIэ нэр пIэпызыхрэ къушъхьэ псыдэчъыпIэр щыIэ хъугъэ. КъушъхьэтIокIэ нэпкъхэм яхъэрэ-пкIэрагъэ анахьэу бгъэшIагъорэмэ ащыщ. Шъхьэгуащэ къыдэкIуаемэ ехыжьзэ, мыжъохэм апхырычъзэ, сурэт гъэшIэгъонхэр псыдэчъыпIэ дэпкъхэм ахишIыхьагъэх, гъочIэгъыбэхэр, псыкъефэхыпIэхэр щигъэпсыгъэх.
— ЧIыпIэ дэхэ дэд! Адыгеим сыкъызыкIорэр апэрэп, ащ къэс мыщ сыкъехы. Илъэсым исыд фэдэрэ лъэхъани дахэ. Адэ джы фэдэ уцышъогъу мазэхэр зыми пэсшIыщтхэп. СинэIуасэу Адыгеим къакIохэрэми мы чIыпIэр зэрагъэлъэгъунэу ясэIо. ЧIыопс дахэ шъуиI! — еIо Ростов хэкум къикIыгъэ зекIоу Тимур Кусумовым.
Гъогупэр лъыбгъэкIуатэмэ, Мэзмые псыкъефэхым екIурэ лъагъом фэшъхьаф дэхабэр хэушъэфагъ. Гъогууанэм текIыгъуай, зекIомэ хаубыкIыгъэ лъагъом гъуазэм ычIыпIэу уапэкIэ уещэ. Зы бгъумкIэ мэкъэшхор зыпыIукIэу зырезгъэхьыхрэ Шъхьэгуащэ речъэкIы, адырабгъумкIэ къушъхьэтхыцIэу Азэщ къыпшъхьащыт. ГъочIэгъэу «Тхьэм сыблегъэхкIэ» заджэхэрэр лъэгъупхъэ чIыпIэ цIэрыIоу къушъхьэтхыцIэм иIэмэ яз. Уигъэщынэу, къыпшъхьащыхьэу зэрэгъэпсыгъэм къыхэкIэу цIэр фаусыгъ. Осми, ощхми защыщыуухъумэшъунэу гъочIэгъыр куу, метрэ пчъагъэ икIыхьагъ. Ащ дэжьым щыгъэнэфэгъэ чыжьэплъапIэм утетмэ, ыпэ къифэрэ пстэур тезыхыным фэхьазыр Шъхьэгуащэ дэгъоу ушъхьапырэплъы.
ГъочIэгъым ыуж гъогууанэм анахь чIыпIэ щынагъоу иIэр къыкIэлъэкIо. КъушъхьэтхыцIэм рекIокIрэ лъэгъо бгъузэм ишъомбгъуагъэ метрэ ныкъом нахьыбэ хъурэп. Арышъ, урыкIо зыхъукIэ мыжъо дэпкъым рекIокIрэ гъучIыр пIыгъэу узэпырыкIын фае. НэгъэупIэпIэгъу заулэкIэ чIыгу пытэм укъытеуцожьы ыкIи гъогууанэр лъыбгъэкIуатэмэ хъущт.
ТIэкIу узыкIорэм, гъогу зэхэкIыпIэм унэсы. ДжабгъумкIэ зептмэ, Мэзмые псыкъефэхым урищэлIэщт. Мыжъошхо зэтетэкъуагъэхэмрэ егъэшIэрэ чъыг лъапсэхэмрэ уапхырыкIзэ метрэ 250-рэр зыпкIукIэ, псыкъефэхымрэ ар зыхэшIыхьэгъэ чIыопс дахэмрэ япэIуплъэ нэплъэгъум къыфызэIуехы: мыжъо зэгоутыгъэм ызыфагу мэкъэшхор пыIукIэу, метрищ фэдизыр илъэгагъэу Мэзмые псыкъефэхым зыкъыредзыхы. ЧIыопсым хэтхыхьагъэм фэдэу, хэпчын умылъэкIынэу хэушъэфэгъэ псыкъефэхым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ уеплъын олъэкIы. Бгъу пстэумкIи итеплъэ зэмылIэужыгъу. Анахьэу ар зыщыдахэр гъочIэгъышъоу зыпхырычърэм учIахьэу узеплъкIэ ары. Пхъэцхэр, уц лъэнтхъэйхэр къешIэкIыгъэхэу чIыопсым хэшIыхьагъ. Гъэмэфэ лъэхъаным зыщыбгъэпсэфыщтмэ нахь чIыпIэшIу бгъотыжьынэп. Псымрэ мэзымрэ къатрэ чъыIэтагъэм фэбэ гопэгъур пшъхьащахы, бзыу мэкъэ дахэу щыIурэм гупшысэхэр зэбгырефых.
Псыкъефэхым ушIокIэу псыхъор зыдачъэрэмкIэ уехми, чIыпIэ дэхабэр щыгъэпсыгъ. Мэзмые пэрыохъу мыинхэр къыгъэпсхэзэ ечъэхы. Мыжъо зэмлIэужыгъуабэу хэлъхэмрэ чъыгэу хэукIорэягъэу зэрихьэхэрэмрэ ичъэ агъэжъажъэми, къагъэуцурэп. Ау мыщ фэдиз дэхагъэр зыфимыкъугъэхэм ягъогупэ лъагъэкIотэн алъэкIыщт. Мэзмые псыхъом зэпырыкIрэ лъэс лъэгъо цIыкIум Рыфабгъо ипсыкъефэххэм мэз дахэм ухэтэу уарищэлIэщт.
Анцокъо Ирин.