«Унэгъо пытэр къэралыгъом ылъапс», — аIо. Ащ фэIорышIэрэ къэралыгъо программэхэр пхыращых, зэнэкъокъухэр зэхащэх. Ахэм зэу ащыщ илъэс къэс рагъэкIокIырэ Урысые зэнэкъокъоу «Илъэсым иунагъу» зыфиIорэр. Мыщ икIэщакIох УФ-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэрэ щыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэуцуагъэхэ сабыйхэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымкIэ Фондымрэ.
Зэнэкъокъур зызэхащэрэ илъэсиблым къыкIоцI ащ нахь зиушъомбгъугъ, общественнэ мэхьанэ иIэ хъугъэ. Унагъом ылъапсэ пытэнымкIэ, ныбжьыкIэхэм щысэшIу афэхъунхэмкIэ ащ хэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъурэм ишIуагъэ къэкIощт.
Урысые зэнэкъокъоу «Илъэсым иунагъу» зыфиIорэм ишъолъыр едзыгъо икIэуххэр Адыгеим бэмышIэу щызэфахьысыжьыгъэх. Кощхьэблэ районымкIэ Чыржьын Долэтрэ ишъхьэгъусэу Альбинэрэ зэнэкъокъум хэлажьэхи, лъэныкъоу «Унэгъо ныбжьыкI» зыфиIорэмкIэ текIоныгъэр къафагъэшъошагъ.
Кощхьаблэ щыпсэурэ Чыржьын зэшъхьэгъусэ ныбжьыкIэхэм яунагъо бэмышIэу теблэгъагъ, хьакIэхэр зэрякIасэр къыушыхьатэу дахэу къытпэгъокIыгъэх ыкIи зэнэкъокъум хэлэжьэнхэу зэрэхъугъэмкIэ ягуапэу къыддэгощагъэх.
Урысые зэнэкъокъум хэлэжьэнхэмкIэ Чыржьынхэм яунагъо къэзыгъэлъэгъуагъэр Кощхьэблэ къоджэ Советыр ары. Долэт шIэныгъэ тедзэ зыщызэрагъэгъотырэ искусствэхэмкIэ кIэлэцIыкIу еджапIэу Хьагъэудж Мыхьамэт ыцIэ зыхьырэм илъэс 12 хъугъэу Iоф щешIэ, адыгэ къашъор арегъашIэ. Ыгъэсэрэ кIэлэцIыкIухэр зэнэкъокъухэм ахегъэлажьэх, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр ренэу къафагъэшъуашэ. Ар къэзыушыхьатырэ дипломхэр иIэх.
— ТиунагъокIэ зэнэкъокъум тыхэлэжьэнэу къызытаIом лъэшэу тигуапэ хъугъэ. Илъэс заулэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, Шъэумэн Хьазрэт ыцIэкIэ зэхащэгъэ зэнэкъокъоу «Адыгэ шъау» зыфиIорэм сыхэлажьи, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэр къысфагъэшъошагъ. Ащ нэмыкIэу ижъыкIэ тятэжъ-тянэжъхэм агъэфедэщтыгъэ Iэмэ-псымэхэм яугъоижьын ыуж сит. Музей цIыкIу тищагу къыщызэIусхыгъэу ижъырэ Iэмэ-псымэхэр ащ щэсэугъоих. IофшIагъэхэр тхьапэм тетэу дгъэхьазырхи, сурэтхэр акIыгъухэу АР-м IофшIэнымкIэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэмкIэ и Министерствэрэ иотделэу «Материнство и детство» зыфиIоу Кощхьаблэ щыIэм IэкIэдгъэхьагъ. Тхылъхэм ягъэхьазырынкIэ ахэр IэпыIэгъу къызэрэтфэхъугъэхэмкIэ лъэшэу тафэраз. Нэужым уахътэ тешIагъэу «Унэгъо ныбжьыкI» зыфиIорэ едзыгъомкIэ текIоныгъэр къызэрэтфагъэшъошагъэр къызытаIом, лъэшэу тигуапэ хъугъэ ыкIи ащ кIуачIэ къытитыгъ. ТекIоныгъэ къыдэзыхыгъэхэмкIэ Урысые зэнэкъокъум иятIонэрэ уцугъоу мэкъуогъум рекIокIырэм Iудзыгъэ шIыкIэм тетэу тыхэлажьэ, — къыIуагъ Чыржьын Долэт.
Долэт ицIыкIугъом къыщыублагъэу адыгэ къашъор икIасэу гурыт еджапIэм щеджэфэ Бэлокъо Аслъан зэхищэгъэ ансамблэу «Золотой Кинжал» зыфиIорэм къыщышъуагъ. Нэужым Тхьабысым Умар ыцIэ зыхьырэ училищым чIэхьаным пае я 8 — 9-рэ классхэм Мыекъуапэ дэт гимназием щеджагъ. Училищыр къызеухым ансамблэу «Ислъамыем» къыщышъуагъ. 2006-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо университетым чIэхьажьи, апшъэрэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотыгъ.
2010-рэ илъэсым Долэтрэ Альбинэрэ унагъо зэдашIагъ. Мы мафэхэм ахэм шъэожъыи 3 зэдапIу, Расул илъэси 8, Тимур илъэси 6, Шамиль мэзи 8 аныбжь.
Сыд фэдэрэ къэралыгъуи ылъапсэр унагъор ары. Унагъо пэпчъ зэфыщытыкIэ, унагъор зэрэпсэурэ хэбзэ цIыкIу горэхэри иIэх, ау тилъэпкъкIэ хэбзэ дахэу пстэуми зэдыряе хъугъэхэр шапхъэ зыфэхъухэрэр унэгъо рэхьат зэгурыIо-зэдэIужьхэр ары. Унагъом имэхьанэ зэрэиныр къагурыIозэ Долэтрэ Альбинэрэ зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу, ящытхъу арагъаIозэ зэдэпсэух.
Альбинэ илIакъокIэ Хьатыгъужъыкъуае щыщ, Хьабыйхэм япхъу. Адыгэ республикэ гимназием щеджагъ, нэужым Адыгэ къэралыгъо университетым июридическэ факультет къыухыгъ. Кощхьэблэ районым гъэсэныгъэмкIэ и ГъэIорышIапIэ иведущэ специалист, мы уахътэм декрет щыс.
— Унагъом шэн-хабзэу илъым бэкIэ елъытыгъ ар зыфэдэщтым, — еIо Долэт. — Хабзэр, бзыпхъэр, намысыр ахэр унагъом ипкъэухэу щытынхэ фае. Лъэпкъ пстэуми такъыхэзыIэтыкIэу, лъытэныгъэ къытфязыгъэшIырэр хэбзэ дахэу тхэлъыр ары. Ар зыщыдгъэгъупшэ хъущтэп, тиунагъокIи ар тиIэубытыпIэу тырэкIо. КъыткIэхъухьэхэрэри ащ тетэу тпIунхэм Iоф дэтэшIэ. Анахьэу тикIэлэцIыкIухэм ныдэлъфыбзэр ашIэным, рыгущыIэнхэм тыфэбэнэн фае. Ар ны-ты пстэуми типшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ.
Унэгъо зэгурыIожь, зэкъот бгъэпсыныр непэ IэшIэхэп. Сабыйхэри имытэкъухьагъэхэу, ежь ашъхьэ иIоф ыуж язакъоу имытхэу пIугъэнхэр IофшIэнышхоу щыт. А зэпстэури нахьыбэрэмкIэ зыпшъэ ифэрэр бзылъфыгъэр ары. Ащ бэ елъытыгъэр. Бзылъфыгъэр — унагъом ыкIуачI, хъулъфыгъэр — ипкъэу. Унагъом ис пстэуми гущыIэгъу-упчIэжьэгъу ашIырэр бзылъфыгъэр ары. Джащ фэд Альбини. Яунэгъо ныбжьыкIэ зэгурыIоныгъэрэ рэхьатныгъэрэ зэрилъыщтым фэгуIэ, ащкIэ ишъхьэгъусэу Долэт лъэшэу къыкъот. Яшъаохэм пIуныгъэ тэрэз арагъэгъотыным ыуж итых.
— Адыгэ унагъом егъашIи унашъо щызышIыгъэр хъулъфыгъэр ары. Ар дэгъоу къыгурэIо сишъхьэгъусэ. Унагъом зэгурыIоныгъэ илъынымкIэ бзылъфыгъэм ишэн бэ елъытыгъэр. Зым Iэпызырэр адрэм къыштэжьэу щытын фае. Iоф горэ къепхьыжьагъэмэ къыбдыригъэштэн, зыкъыпкIигъэкъон фае. Армырмэ узэгурыIощтэп, унагъуи пфэшIэщтэп, — къыIуагъ Долэт.
— Зэнэкъокъум тыхэлэжьэныр тиунагъокIэ къытшIокъиныгъэп, — еIо Альбинэ. — Сишъхьэгъусэ иIэшIагъэхэр, игъэхъагъэхэр ары нахьыбэу тыкъызэрэхагъэщыгъэр. Хъулъфыгъэр унагъом ылъапс, ипкъэу. Илъэс 12 хъугъэу гушIуагъуи, гукъауи зэдэтэгощы. ЗыпарэкIи сыгу хигъэкIыгъэп. УзэгурыIоу узэдэпсэумэ, унэгъо Iофыри къыпшIокъиныщтэп. Унагъор нахь ин къэсми, нахь Iофыбэ къыпэкIы. Ау лIыр къыбготымэ, сыд фэдэрэ Iофри нахь псынкIэ къыпфэхъу. Сабыйхэм ягъэхъагъэхэм уащыгушIукIызэ ыпэкIэ улъэкIуатэ.
Альбинэ пщы-гуащэхэм алъэхэсэп. Ау къызэриIуагъэмкIэ, мафэ къэс пIоми хъунэу зэрэлъэгъух, дэгъоу зэгурэIох, сабыйхэр игуащэ афеIыгъы. Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи нысэр ащ лъэшэу фэраз.
«ЫIэ дышъэ пэзы», — зыфаIохэрэм ащыщ Долэт. Зэшъхьэгъусэхэр зыщыпсэурэ хапIэр Долэт янэжъ-ятэжъмэ къакIэныгъ. Унэм ыкIоцI ежь ыIэкIэ гъэцэкIэжьын инхэр ришIылIагъэх, джэхашъор ридзагъ. Зыпари ыгъэхьаулыерэп, пхъэм, гъучIым псэуалъэхэр ахешIыкIы. ГуIэтыпIэ афэхъугъэу гъэмафэм зычIэсыхэрэ шхэпIэ зэIухыгъэм ышъхьагъ телъ гъучI бгъагъэр дахэу ышIыгъ, джэхашъом плиткэр рилъхьагъ. Мыжъо дахэхэмкIэ къышIыхьи щагум псыкъечъэхыпIэр щишIыгъ. Музей цIыкIоу ыгъэпсыгъэри гъэшIэгъоны. Ащ чIэтых пхъэ шъхьалыр, ижъырэ цыджыр, къошыныр, утыр, онджэкъыр ыкIи ар зыпашIэщтыгъэ гъучI кIапсэр, тамыгъэ къэнэтIэхэсыр, нэмыкIхэри. Ахэм къэбарэу апылъыр, къыздикIыгъэхэр, зэрагъэфедэщтыгъэхэр зэкIэ Долэт къытфиIотагъэх.
Зэшъхьэгъусэ ныбжьыкIэхэу Долэтрэ Альбинэрэ хэткIи щысэтехыпIэу зэрэщытхэм щэч хэлъэп. Унэгъо дахэ зэдагъэпсыгъэу, шIулъэгъуныгъэр къябэкIэу лъэгъо дахэ рэкIох. ШIоу щыIэр ягъогогъоу, ясабыйхэм яхъяр зыдалъэгъужьэу щыIэнхэу тафэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.