КӀэлэегъаджэмкӀэ зынахь гушӀуагъо щымыӀэр ригъаджэхэрэр цӀыф дэгъу хъугъэхэу, щыӀэныгъэм чӀыпӀэ дахэ щаубытыгъэу къылъэгъужьынхэр ары.
Сэ непэ нэIуасэ шъузыфэсшIымэ сшIоигъор систудент анахь дэгъухэм ащыщыгъэу, нэужым аспирантурэм чIахьи, кандидат диссертациер игъом ыгъэхьазыри, дэгъу дэдэу ар къэзыгъэшъыпкъэжьыгъэ, нэужым доцент хъугъэ, джы доктор диссертацием Iоф дэзышIэрэ, МКъТУ-м къызготэу непэ къыщыздэлэжьэрэ кIэлэегъэджэ IэпэIасэу, дипломатэу, общественнэ IофышIэшхоу Мусхаджиев Саид-Хасан Хамзат ыкъор ары.
Саид 1972-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 12-м Чэчэн Республикэм щыщ Шалинскэ районым къыхиубытэрэ псэупIэу Мескер-Юрт къыщыхъугъ. Унагъоу къызэрыхъухьагъэм сабыи 9 исыгъ. Нафэу зэрэщытымкIэ, унагъор ары зэкIэ къызщежьэрэр, ащ илъ хэбзэ-зэхэтыкIэхэр сабыимкIэ щысэ мэхъух.
Саид ятэу Хамзатрэ янэу Петиматрэ зэгурыIоныгъэ зэрылъ унэгъо дахэ зэдашIагъ, IофшIэным ялъфыгъэхэри фапIугъэх. КIэлэцIыкIухэм Саид анахьыкIагъ. ЗэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу, лъэпкъым хэлъ шэн-хэбзэ дахэхэр къэухъумэгъэнхэм, ахэр укъуагъэ мыхъунхэм ренэу анаIэ зэратырагъэтырэм дакIоу IофшIэным фэщагъэхэу, цIыфхэр алъытэхэу Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэм якультурэ диштэу псэунхэм афагъэсагъэх. Саид ятэ ныбжьыкIэ дэдэу Хэгъэгу зэошхом илъэхъан тылым щыIэхэм ахэтэу Малгобекскэ пытапIэхэм яшIын чанэу хэлэжьэгъагъ.
1989-рэ илъэсым Саид гу-
рыт еджапIэр дышъэ медалькIэ къыухыгъ. Кавказым щыпсэурэ лъэпкъхэм ятарихърэ якультурэрэ язэгъэшIэн ныбжьыкIэ дэдэу шIогъэшIэгъонэу ыуж ихьэгъагъ. Нэужым сэнэхьатэу къыхихыщтымкIи, творческэ Iофэу зыпылъыщтымкIи ащ ишIуагъэ къекIыжьыгъ.
Гурыт еджапIэр къызеухым ыуж илъэс 17 зыныбжь кIалэр Адыгэ къэралыгъо университетым тарихъымкIэ ифакультет чIэхьагъ. Мыщ дэжьым къэIогъэн фае а лъэхъаным зы чIыпIэм пае нэбгыри 6 фэдиз зэрэзэнэкъокъущтыгъэр. Ау шIэныгъэ дэгъу зиIэ кIалэр пхырыкIыгъ.
Саид къызэриIуатэрэмкIэ, идунэееплъыкIэ уцунымкIэ, щыIэныгъэм теубытагъэ зыхэлъ екIолIакIэ фыриIэ хъунымкIэ яшIогъэшхо къэкIуагъ а лъэхъаным университетым щезыгъаджэщтыгъэхэу ЯкIыкъо Александр, Хъуажъ Руслъан, ЦуукI Налбый, Хъут Людмилэ, Хэшх Мурат, Мырзэкъулэ Борис ыкIи нэмыкIхэм. Ахэр IэпэIэсэныгъэ ин зыхэлъ кIэлэегъаджэхэу зэрэщытыгъэхэм имызакъоу, кIэлэпIу дэгъугъэх.
Университетым щеджэ зэхъум Саид шIэныгъэ куухэр зэрэзэригъэгъотыщтхэм ынаIэ лъэшэу зэрэтыригъэтырэм дакIоу цIыфхэм шъыпкъэныгъэ пхэлъэу, уагурыIоу, шъхьэкIафэ адызепхьэу уахэтын зэрэфаер кIэкIэу къэпIон хъумэ, унагъом къыщыхалъхьэгъэ шэн дахэхэр ымыукъонхэм ренэу ынаIэ тыригъэтыщтыгъ.
1994-рэ илъэсым тарихъымкIэ ыкIи советскэ правэмкIэ факультетыр дэгъу дэдэу Саид къеухы. ТарихъымкIэ факультетым а лъэхъаным ары зэреджэщтыгъэхэр.
ТарихъымкIэ факультетыр къэзыухыгъэхэм ащыщыбэм гъэхъэгъэшхохэр ашIыгъэх, пшъэрылъ инхэр зэшIуахыхэзэ, яIофшIэн непэ зэхащэ. Ахэр: Шъоджэ Азамат, ЖакIэмыкъо Вячеслав, ПэкIэшхо Нурбый, Кринко Евгений, Шевченко Владимир, Ивахненко Алексей, Къудаикъо Олег, Къудаикъо Юр, Гъыдзэ Алый, Дзыбэ Саида, Хаджуова Зара, Сулейман Фатим, МэщлIэкъо Хьамед, Гаража Наталья, Джыгунэ Фатим, Нэпсэу Нуриет, Дефтерэ Андрей, Кобл Светланэ ыкIи нэмыкIхэр.
ШIэныгъэм екIурэ гъогум Саид зытехьэм джыри студентыгъ. Темыр Кавказым итарихъкIэ статьяхэр ащ гъэзетхэм къаригъахьэщтыгъэх, научнэ студент конференциехэу ыкIи Iэнэ хъураехэу университетым щыкIохэрэм докладхэр къащишIыщтыгъ.
Апшъэрэ еджапIэм ыуж Саид очнэ аспирантурэм чIэхьэ сэнэхьатэу «Отечественная исто-
рия» зыфиIорэмкIэ. Зэфэхьысыжь куухэр зышIын зылъэкIырэ аспирант-ушэтакIоу ащ зыкъыгъэлъэгъуагъ.
2000-рэ илъэсым гъэхъагъэ хэлъэу кандидат диссертациер «Ислам и освободительное движение в конце ХVIII — первой половине ХIХ в.» зыфиIорэ темэмкIэ къыгъэшъыпкъэжьыгъ.
Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу, дзэ-тарихъ шIэныгъэхэмкIэ Академием ичлен-корреспондентэу Саид Мусхаджиевыр илъэс 25-м ехъугъ Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым зыщылажьэрэр. КультурологиемкIэ, религиоведениемкIэ, КъокIыпIэ Благъэм ихэгъэгухэм яэтнологиекIэ, адыгэхэм ятарихъкIэ ыкIи якультурэкIэ, народнэ дипломатиемкIэ ригъэджагъэх.
Лъэпкъ зэфыщытыкIэхэм афэгъэхьыгъэ элективнэ курсэу ащ ыгъэхьазырыгъэм гъэсэныгъэмкIэ Урысые Академием осэшхо къызэрэфишIыгъэр хэзгъэунэфыкIы сшIоигъу.
Саид Мусхаджиевым научнэ, методическэ IофшIэгъэ 70-м ехъу, монографиехэу «Исламский узел Кавказской войны», «Гази-Хаджи Зандакский: пространство и время героя», «Формирование гражданской идентичности и патриотизма в молодежной среде Республики Адыгея» зыфиIохэрэр ытхыгъэх.
Наукэмрэ студентхэм яегъэджэнрэ адакIоу общественнэ IофшIэнми ащ иIахьышхо хешIыхьэ: научнэ, общественнэ форумхэм, Iэнэ хъураехэм, дунэе, шъолъыр, урысые симпозиумхэм ахэлажьэ. ЩытхъуцIэу «Адыгэ Республикэм мамырныгъэмкIэ и Лигэ илауреат» зыфиIорэр 2008-рэ илъэсым къыфагъэшъошагъ.
Саид Мусхаджиевым МКъТУ-м истудентхэр игъусэхэу федеральнэ ныбжьыкIэ научнэ-просветительскэ проектэу «Кавказым щэрэмамыр» зыфиIорэм ренэу хэлажьэ. Ростов-на-Дону дэт Къыблэ федеральнэ университетым ащ фэдэ Iофтхьабзэр зыщызэхащэрэр илъэси 10 хъугъэ.
Апшъэрэ еджапIэхэр, научнэ учреждениехэр, экспертхэр, хэбзэ къулыкъухэм, общественнэ объединениехэм ялIыкIохэр, шъолъырым ис динлэжьхэр а проектым зэрепхых. МКъТУ-м икупэу Саид зипащэр ащ зэрэхэлажьэрэм шIэныгъэлэжьхэм осэшхо къыраты.
ЫпшъэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ проектым къыдыхэлъытагъэу гъэрекIо зэхащэгъэгъэ форумэу «Большой Кавказ: культурно-исторические, этнополитические и международные контуры развития» зыфиIорэм Саид экспертэу, зэхэщакIоу хэлэжьагъ, докладэу «Потенциал публичной дипломатии в межкультурных коммуникациях на Кавказе» зыцIэр къыщишIыгъ.
Непэ ар МКъТУ-м административнэ, уголовнэ правэмкIэ икафедрэ идоцент. Егъэджэн Iофым ишъыпкъэу зэрэпылъым дакIоу мы университетым народнэ дипломатиемкIэ, культурэ зэпхыныгъэмкIэ и Гупчэ пэщэныгъэ дызэрехьэ.
Конго, Нигерием, Чад, Судан, Тыркуем ыкIи нэмыкI IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъэхэу а курсыр къэзыухыгъэхэм шIэныгъэ дэгъу зэрагъэгъотыгъэу яхэгъэгухэм зэрагъэзэжьыгъэр къыхэзгъэщы сшIоигъу.
НыбжьыкIэхэр экстремизмэм хэщагъэ мыхъунхэмкIэ народнэ дипломатиемкIэ Гупчэу МКъТУ-м щызэхащагъэм Iофышхо щызэшIуахы. «Курс общественной дипломатии» зыфиIорэ методическэ комплексым диштэу яIофшIэн зэхащэ.
Саид Мусхаджиевыр кIэща-
кIо зэрэфэхъугъэм тетэу лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэ ныбжьыкIэхэм я Урысые союз и Адыгэ къутамэ МКъТУ-м щызэхащагъ. Ащ илIыкIохэр дунэе, урысые, шъолъыр ныбжьыкIэ форумхэу, зэнэкъокъухэу «Селигер-2013», «Диалог на Эльбрусе-2014», «Таврида-2015», «Российский студент-2016» зыфиIохэрэм, ныбжьыкIэхэмрэ студентхэмрэ яя ХIХ-рэ Дунэе фестивалэу 2017-рэ илъэсым Шъачэ щыкIуагъэм ыкIи нэмыкIхэм ахэлэжьагъэх.
Урысые ныбжьыкIэ форумэу «ЗэгурыIоныгъэмрэ зыкIыныгъэмрэ тэгъэпытэ» зыфиIорэм икъыхэхыни, ипхырыщыни кIэлэегъаджэр зэрахэлэжьагъэр, Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ ягъусэу ар зэра-
гъэцакIэрэр шъхьафэу къыхэзгъэщы сшIоигъу.
Илъэси 6 хъугъэу МКъТУ-м а проектыр щыпхыращы, Адыгэ къэралыгъо университетри тапэкIэ ащ къыхагъэлажьэ ашIоигъу.
Форумэу «ЗэгурыIоныгъэмрэ зыкIыныгъэмрэ тагъэпытэ» зыфиIорэм Урысыем и Къыблэ осэшхо къыщыфашIыгъ. МКъТУ-м ипрезидент игранткIэ ныбжьыкIэ проектхэмрэ творческэ IофшIагъэхэмрэ язэнэкъокъоу «Так держать!» зыфиIорэми кIэщакIо фэхъугъэр Саид ары. Сабыи 5 зыпIурэ тым ащ фэдиз кIуачIэ къыздырихырэр огъэшIагъо.
Ыныбжь илъэс 50 зыщыхъурэ мафэм ащ сыфэлъаIо сшIоигъу МКъТУ-ми тиреспублики ящытхъу языгъэIощт гъэхъагъэхэр тапэкIи ышIынхэу, ишъхьэгъусэу Малики ежьми яунэгъо насып кIыхьэ хъунэу, ясабыйхэм яхъяр адалъэгъунэу. Студентыгъом къыщегъэжьагъэу сэ узэрэсшIэрэр шIэныгъэ куу зиIэ, Iэдэбышхо зыхэлъ цIыф чанэу ары. ТапэкIи пкIуачIэ къыкIимычынэу, уидиссертацие уухынышъ, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторыцIэр къыпфагъэшъошэнэу пфэсэIо, Саид.
Чэчэн Республикэм мы ыкъо шIагъом фэдэхэр ары Кавказым икультурэ изехьакIохэр, лъэпкъхэм язэгурыIоныгъэрэ язэкъошныгъэрэ зыгъэпытэхэрэр.
Елена Малышева.
Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор, АКъУ-м тарихъымкIэ, историографиемкIэ, теориемкIэ ыкIи методологием-
кIэ икафедрэ ипрофессор, РАЕН-м хэт, АР-м наукэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, УФ-м иапшъэрэ еджапIэ изаслуженнэ IофышI.