Адыгеим ихьыкум сообществэ ипшъэрылъхэм, технологиякIэхэм яшIуагъэкIэ правосудиер зэIухыгъэу ыкIи Iэрыфэгъоу зэрэщытым, зэгъэшIужьыным осэшхоу иIэм афэгъэхьыгъагъ Адыгеим ихьыкумхэм я Совет итхьаматэу Екатерина Богатыревам зэдэгущыIэгъоу дытиIагъэр.
— Екатерина, Адыгеим ихьыкумхэм я Совет ипшъэрылъхэр сыд фэдэха? Ахэм ягъэцэкIэнкIэ гъэхъагъэхэр шъуиIэха?
— Тишъолъыр ихьыкум сообществэ хахьэх федеральнэ мэхьанэ зиIэ хьыкумхэр, джащ фэдэу республикэм и Апшъэрэ хьыкум ихьыкумышIхэр. Адыгэ Республикэм ихьыкумышIхэм я Совет тишъолъыр ихьыкум сообществэ иапшъэрэ къулыкъоу щыт. Iофыгъохэм язэшIохынкIэ советым епхыгъэу хьыкум этикэм иIофыгъохэмкIэ, хьыкумышIхэм ыкIи хьыкум аппаратым иIофышIэхэм яфитыныгъэхэр ыкIи яшIоигъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэмкIэ хэушъхьафыкIыгъэ комиссиехэм Iоф ашIэ. Джащ фэдэу хьыкум сообществэм хьыкумышIхэм яквалификационнэ коллегие ыкIи Адыгеим иэкзаменационнэ комиссие зэпхыныгъэ адыриI.
Советым иIофшIэн зыфэгъэзэгъагъэр хьыкумыр зыми емыпхыгъэу гъэпсыгъэныр, хьыкумхэм хэукъоныгъэу ашIыхэрэм анаIэ тырадзэныр, хьыкумышIхэм ясэнэхьаткIэ IэпэIэсэныгъэу яIэм хэгъэхъогъэныр, хьыкум процессым хэлажьэхэрэм апае правосудиер зэIухыгъэу щытыным фэIорышIэныр, нэмыкIхэри. Пшъэрылъэу щыIэхэм язэшIохынкIэ хьыкумышIхэм я Совет хэбзэгъэуцугъэ ыкIи гъэцэкIэкIо къулыкъухэм, общественнэ объединениехэм, джащ фэдэу къэбарлъыгъэIэс амалхэм чанэу Iоф адешIэ. Хьыкумым иIофшIэн шIуагъэ къытэу зэхэщэгъэныр зэлъытыгъэр обществэм хьыкумышIым цыхьэу фишIырэр ары. Ащ пае хьыкумышIым иIофшIэн зэIухыгъэу ыкIи Iэрыфэгъоу гъэпсыгъэныр анахь мэхьанэ зиIэ лъэныкъу.
БлэкIыгъэ илъэсыр къызэрахэщыгъэхэм ащыщ УФ-м ихьыкумышIхэм я Совет къэралыгъо къулыкъухэм язэпхыныгъэхэмкIэ, общественнэ организациехэм ыкIи къэбарлъыгъэIэс амалхэмкIэ и Комиссие дэкIыгъо зэхэсыгъо ин Адыгеим зэрэщызэхищагъэр. Ащ иIофшIэн хэлэжьагъэх Урысыем ихьыкумышIхэм я Совет илIыкIохэр, хьыкумышIхэр, урысые хьыкумышIхэм япресс-секретарьхэр, журналистхэр, Урысыем ыкIи Адыгеим яправоведхэр. Анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэр цифровой системэм изэхэщэн ыкIи информационнэ обществэр хьыкум системэм щыгъэпсыгъэныр ары. Ащ нэмыкIэу блэкIыгъэ илъэсым Адыгеим и Апшъэрэ хьыкум ихьыкумышIэу, Хэгъэгу зэошхом иветеранэу И. Я. Погожевым мэфэкI шIыкIэм тетэу мыжъобгъу къыфызэIутхыгъ.
— Тишъолъыр сыдэущтэу зэгъэшIужь юстициер щыгъэпсыгъэ хъура?
— Тикъэралыгъо ихьыкумхэм зэхафырэ Iофхэм янахьыбэр зэгъэшIужь хьыкумышIхэм апшъэ дэкIы. Адыгеим ихьыкумхэм я Совет АР-м изэгъэшIужь хьыкумышIхэм яIофшIэн зэхэщэгъэнымкIэ ГъэIорышIапIэм Iоф дешIэ. Ащ ипшъэрылъхэм ахэхьэ зэгъэшIужь хьыкумышIхэм язэхэщэн епхыгъэ упчIэхэм язэхэфын. Джащ фэдэу гъэцэкIэкIо къулыкъухэм зэпхыныгъэ адыриI. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иIэпыIэгъукIэ зэгъэшIужь хьыкумышIхэм яаппарат хагъэхъуагъ, ахэр нэбгырэ 48-рэ хъущтыгъэмэ, джы нэбгырэ 70-м ехъу.
ЗэгъэшIужь хьыкумышIхэр зэбламыхъунхэм фэгъэхьыгъэу Урысыем ихьыкумышIхэм я Совет гъэтэрэзэжьынэу хэбзэгъэуцугъэм фишIыгъэр бэмышIэу Къэралыгъо Думэм ыштагъ. ЫпэкIэ ренэу ахэр зэблахъущтыгъэ. Джы шэпхъакIэу щыIэмкIэ илъэсищ пIалъэ иIэу зэгъэшIужь хьыкумышIхэр агъэнафэх, нэужым ахэр ятIонэрэу зыхадзыжьхэкIэ пIалъэм гъунапкъэ иIэщтэп. Законым зэхъокIыныгъэу фашIыгъэр федеральнэ ыкIи шъолъыр хьыкумышIхэм зы статус яIэным фэIорышIэ ыкIи зыми емыпхыгъэ хьыкумышIхэм конституционнэ гарантие тедзэ яIэу къулыкъур ахьы.
— Хьыкум зэгъэшIужь институтым сыд фэдиз шIуагъа иIэр?
— Непэ лъэныкъохэр зэгъэшIужьыгъэнхэр гражданскэ ыкIи арбитражнэ хьыкум зэхэфынхэм язы Iахьэу щыт. ЗэгъэшIужь процедурэм хэхьэ зэдэгущыIэгъухэр, зэгъэшIужьакIохэр, джащ фэдэу медиациер. Ащ нэмыкIэу Урысыем и Апшъэрэ хьыкум отставкэм щыIэ, квалификацие ин зиIэ специалист хьыкумышIхэр зэгъэшIужь хьыкум зэхэфынхэм къыхагъэлэжьэнхэ алъэкIынэу агъэпсыгъ. ЗэгъэшIужь IофшIэным ихьатыркIэ бгъуитIу зэмызэгъыныгъэхэр дагъэзыжьынхэ алъэкIы. Ау, гукъау нахь мышIэми, мы мафэхэм зэгъэшIужь хьыкумым иинститут бэ къыкIэупчIэу пфэIощтэп. Арэу щытми, сицыхьэ телъ зэнэкъокъуныгъэхэр икъоу дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ, цIыфым ифитыныгъэхэр зэтегъэуцожьыгъэнымкIэ зэгъэшIужь процедурэр къызэрэзыфагъэфедэщтыр.
— Хьыкум зэхэфынхэм сыдэущтэу цифровой технологиер ащыжъугъэфедэра?
— Цифровой правосудиер — къэбарлъыгъэIэс коммуникационнэ технологием ыкIи системэм игъэфедэнкIэ зэгъэшIужь хьыкумым игъэпсыкI. Хьыкум системэр нахьышIу пшIын плъэкIыщтэп шIыкIакIэу щыIэхэр умыгъэфедэхэу, арышъ, хьыкумыр къэбархэмкIэ зэIухыгъэу щытыным апэрэ илъэсэп хьыкум сообществэм ынаIэ зытыригъэтырэр. Информационнэ технологиер къызежьагъэм къыщыублагъэу хьыкум системэр зэIухыгъэ хъугъэ. Интернетыр къызфагъэфедэзэ мыщ зыкъыфэзыгъазэхэрэм япчъагъэ илъэс къэс хэхъо. Процессуальнэ документхэм электроннэ гъэпсыкIэ яIэу хьыкумым фагъэхьынхэ амал цIыфхэм яIэ хъугъэ. Анахь мэхьанэшхо зэратырэ Iофыгъохэм ащыщ цIыфхэмкIэ правосудиер зэIухыгъэу ыкIи зыпари пэрыохъу къафэмыхъоу ахэм зафагъэзэн алъэкIынэу гъэпсыгъэныр. Электроннэ хьыкум документхэр ухъумэгъэнхэм фэIорышIэрэ амалхэр агъэпсых. Непэ хьыкум системэм интернет-сайтхэр, информационнэ киоскхэр ыкIи таблохэр, видеозэпхыныгъэм исистемэхэр имыIэхэу иIофшIэн ыгъэпсыныр къины къыщыхъущт.
Адыгеим ихьыкумышIхэм я Совет илъэс къэс зэнэкъокъоу «АР-м иинтернет-сайт анахь дэгъу» зыфиIорэр зэхещэ. БлэкIыгъэ илъэсым Джэджэ район хьыкумым текIоныгъэ къыди-хыгъ. ЯтIонэрэ, ящэнэрэ чIыпIэхэр Мыекъопэ ыкIи Тэхъутэмыкъое район хьыкумхэм афагъэшъошагъ.
— Мы илъэсым хьыкумышIхэм я Совет ыпашъхьэ сыд фэдэ пшъэрылъа итхэр?
— Планым хэтэу хьыкумышIхэм я Совет ыгъэцакIэрэм имызакъоу, АР-м ихьыкумышIхэм я Совет загъэпсыгъэр илъэс 30 ыкIи Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ зиIэр илъэси 100 зэрэхъухэрэм афэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм зафэтэгъэхьазыры. Мы хъугъэ-шIагъэхэм мэхьанэшхо яI. Арышъ, ахэм афэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэу зэхащэщтхэр зэкIэхэмкIи хъугъэ-шIэгъэ ин хъущтых ыкIи Адыгеим ихьыкум системэ епхыгъэхэм ар дахэкIэ агу къызэринэжьыщтым сицыхьэ телъ.
КIАРЭ Фатим.