Непэрэ мафэм диштэрэ IэзапI
ИкIыгъэ илъэсым икIэуххэмкIэ шIэныгъэм, гъэсэныгъэм, медицинэм, культурэм ыкIи нэмыкI лъэныкъохэм яIофышIэхэу Урысые Федерацием ыкIи Адыгэ Республикэм якъэралыгъо тынхэр къызыфагъэшъошагъэхэм ащыщ непэрэ мафэм диштэрэ медицинэ Гупчэ зэтегъэпсыхьагъэу Шъэумэн Хьазрэт ыцIэ зыхьырэм игенеральнэ пащэу, хирург IэпэIасэу Жэнэ Аскэр. Ащ Урысые Федерацием и Президент и УнашъокIэ медицинэм анахь осэшхо зыщыфашIырэ тынэу урыс хирург цIэрыIоу Николай Пироговым иорден къыфагъэшъошагъ.
Тын лъапIэр къыритыжьызэ, АР-м и ЛIышъхьэ ащ къыфэгушIуагъ, иIофшIэнкIэ гъэхъэгъэшхохэр зэриIэхэр къыIуагъ, икIыгъэ илъэсым Инэм ковиднэ госпиталэу къыщызэIуахыгъэм изэхэщэн иIахьышхо зэрэхэлъыр къыхигъэщыгъ.
А къэбарыр зэхэзыхыгъэхэм игъо шъыпкъэу алъытагъ, цIыфыбэ Жэнэ Аскэр фэгушIуагъ. Тэри, «Адыгэ макъэм» иIофышIэхэм, зэкIэ Аскэр фэгушIуагъэхэм адетэгъаштэ ыкIи тигъэзет иныбджэгъоу, шIэныгъэлэжьэу Абрэдж Ачэрдан итхыгъэ къыхэтэуты. Ащ авторым къыщеIуатэ медицинэ Гупчэу къызыщеIэзагъэхэм иIофшIакIэу ежь нэрылъэгъу зыфэхъугъэр.
Непэ къэбарлъыгъэIэс амалхэм бэ къатырэр зэпахырэ узэу ковидым врачхэр зэрэпэуцужьхэрэм ехьылIагъэу. Ар игъо шъыпкъэу ыкIи атефэу щыт. Гу-лъынтфэ хирургием иврачхэри а узым ебэныхэрэм ясатыр хэтых. Непэ зигугъу къэсшIыщтыр я ХХI-рэ лIэшIэгъум иклиникэ иIофышIэу Жэнэ Аскэррэ ащ иIофшIэгъухэмрэ.
Клиникэм игъэпсын зыгу къэкIыгъэр Адыгэ Республикэм и Президентыгъэу тичIыгогъоу, меценатэу, зидышъэкIэ Москва дэт Чылысышхом иунашъхьэ зыпкIагъэу Шъэумэн Хьазрэт ары. Медицинэ Гупчэр ежь имылъкукIэ Мыекъуапэ ащ щишIынэу фэягъ, республикэм икъэлэ шъхьаIэрэ Гавердовскэмрэ зыщызэуалIэхэрэ чIыпIэм щигъэпсымэ шIоигъуагъ. Ау пащэхэм ар игъоу алъытагъэп. Арэу зэхъум Шъэумэным клиникэр икъуаджэу Афыпсыпэ щишIынэу тыриубытагъ ыкIи Жэнэ Аскэр къыригъэблэгъагъ. КIалэр къэкIонэу ыIуагъ терапевтическэ чIыпIэхэр зиIэ хирургическэ клиникэ къызэIуихыщтмэ. Ащ тетэуи ашIыгъ, джы Афыпсыпэ непэрэ мафэм диштэрэ клиникэ зэтегъэпсыхьагъэ дэт хъугъэ. Зэрэдунаеу зэрэщызэдаштагъэу клиникэм ежь итамыгъи иI.
Клиникэм ищагу дизайн гъэнэфагъэм тетэу дахэу гъэпсыгъэ, анахь цIыкIум къыщегъэжьагъэу зэкIэри къыдэлъытагъ. Щагу кIоцIыр плиткэ дахэкIэ пкIагъэ, сымаджэхэм къызщакIухьащт лъэсрыкIо гъогухэр дахэу гъэпсыгъэх, хвойнэ чъыгхэр бэу щыгъэтIысыгъэх, гъатхэм ыкIи гъэмафэм къэгъагъыбэ къыщэкIы, фонтани дэт. Арышъ, щагум Версаль паркыр (гъэцIыкIугъэу) угу къегъэкIы. Клиникэм узычIахьэкIэ чылысым фэд, джащ тетэу иархитектурэ гъэпсыгъэ, гуIэтыпIэу щыт. ЧIэхьапIэр, коридорхэр, сымаджэхэр зыщауплъэкIухэрэр, операцие зыщашIыхэрэр, лабораториехэр, дэкIояпIэхэр Урал къыращыгъэ мраморкIэ пкIагъэх. Палатэхэм паркет арылъ. Коридорхэми, палатэхэми непэрэ мафэм тегъэпсыхьэгъэ псэуалъэхэр арытых, шъхьаныгъупчъэхэм зэкIэми Iухъо дахэхэр аIулъых. Кабинетхэм, операционнэхэм ыкIи лабораториехэм непэрэ мафэм диштэрэ медицинэ техникэр ачIэт. Ахэр зэкIэри Шъэумэн Хьазрэт клиникэм къыфищэфыгъ. Палатэхэм нэбгыритIу-щэу сымаджэхэр арылъых. Ахэри дэгъу дэдэу зэтегъэпсыхьагъэх.
Клиникэм ипащэ зыкъыфэзгъэзэн. Жэнэ Аскэр Афыпсыпэ щыпсэурэ кIэлэегъэджэ унагъом къихъухьагъ. Къоджэ еджапIэр къыухыгъ. ЕджапIэм кIэлэегъэджэ дэгъухэр чIэтыгъэх: Аскэр янэу Разиет Болэт ыпхъур географыгъ, ятэу Чэрымэ Хьаджымосэ ыкъом тарихъымкIэ ригъаджэщтыгъэх. Ащ музееу ыгъэпсыгъэм хэкум бэрэ игугъу щашIыщтыгъ. Ащ фэдэу кIэлэегъэджэ цIэрыIохэу И. С. БжьашIом ыкIи Д. С. Шъхьэлахъом якъэбар чыжьэу Iугъэ. ЕджапIэм зэлъашIэрэ цIыфхэр къычIэкIыгъэх. Ахэр усакIоу Жэнэ Къырымыз, культурэм ыкIи искусствэм яIофышIэхэу Ахэджэго Мэджыдэрэ Щэбанрэ, Бэджэ Дзэхъан, врачхэу БжьэшIо Чэрым, АкIэгъу Долэт, Жэнэ Аскэррэ Адамрэ ыкIи нэмыкIхэр. Жэнэ Аскэр тарихълэжь хъунэу фэягъ, урыс дипломатием итарихъи зэригъашIэщтыгъ, ау ышэу Адам къытыригъэнагъ мединститутым чIэхьанэу. Арэуи хъугъэ, Пшызэ къэралыгъо медицинэ институтым чIахьи 1977-рэ илъэсым къыухыгъ. ИIофшIэн Адыгэ республикэ сымэджэщым щыригъэжьагъ, 1999-рэ илъэсым нэс лъынтфэхэмкIэ хирургием ипэщагъ. Пшызэ къэралыгъо медицинэ академием икъутамэу Адыгэ къэралыгъо университетым хэтым хирургиемкIэ икафедрэ ипэщагъ. ЕтIанэ Пшызэ къэралыгъо медицинэ академием общэ хирургиемкIэ икафедрэ ыкIи Краснодар изы клиническэ сымэджэщэу «ЖелезнодорожнэкIэ» заджэхэрэм Iоф ащишIагъ. А лъэхъаным а сымэджэщыр краимкIи, нэмыкI чIыпIэхэм къарыкIырэ врачхэмкIи IофшIэкIэ пэрытым игупчэ хъугъагъэ. 2001-рэ илъэсым, мэкъуогъум и 10-м къыщегъэжьагъэу Шъэумэн Хьазрэт аригъэшIыгъэ клиникэм Жанэр ипащэу мэлажьэ.
Жэнэ Аскэр гу-лъынтфэ хирургиемкIэ апшъэрэ категорие зиIэ врач, илъэс 44-рэ хъугъэу хирургэу Iоф ешIэ. Клиникэм зэрипащэм дакIоу операциябэ зышIырэ хирургэу щыт. Аскэр Урысые Федерацием изаслуженнэ врач, Адыгэ Республикэм инароднэ врач.
Клиникэм игъэпсын Жанэр ары зыпшъэ дэкIыгъэр. ХирургиемкIэ опытышхоу иIэр мыщ щигъэфедагъ, къызэрыкIоу щымыт аппаратурэу зэрагъэгъотыгъэр къэмыуцоу Iоф ышIэным, лабораториехэм ыкIи узыр тэрэзэу къыхэгъэщыгъэнымкIэ ящыкIагъэр къызIэкIэгъэхьэгъэным ыкIи ащ Iоф егъэшIэгъэным Жанэм кIочIэшхо хилъхьагъ. ШIэныгъэ куухэр зиIэ врачхэр, лаборантхэр, опыт зиIэ диагностхэр къыригъэблэгъагъэх. Аскэр зэхищэгъэ коллективым непэ къызэтеуцо имыIэу Iоф ешIэ. Врачхэм дэгъоу Iоф ашIэнымкIэ непэ амал дэгъухэр аIэкIэлъых. Диагностическэ, хирургическэ ыкIи лабораторнэ къулыкъухэм непэрэ мафэм диштэрэ къодыеп, ыпэ итэу кIорэ техникэр аIэкIэлъ. Ар врачхэм дэгъоу агъэфедэнымкIэ икъу фэдизэу шIэныгъэ дэгъухэр яIэх. Ары врачхэм псынкIэу диагнозыр агъэуцунышъ, сымаджэм еIэзэнхэ зыкIалъэкIырэр.
Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым сызыщауплъэкIу нэуж зигугъу къэсшIырэ клиникэм сыкIуагъ. Ащ къыщыспэгъокIыгъ ЛIыхъукIэ Риммэ, ситхылъхэр ыгъэтэрэзхи, врачхэм адэжь сищагъ. Апэрэ мафэм къыщегъэжьагъэу ахэм анаIэ къыстетыгъ, къысфэгумэкIыгъэх. Сиврачыгъэр Жэнэ Тамар Иван ыпхъур ары. Интеллигент шъыпкъ, гукIэгъу хэлъ, цIыф дах, апшъэрэ категорие зиIэ врач, гу-лъынтфэхэмкIэ хирург, УФ-м псауныгъэр къэухъумэгъэнымкIэ иотличник. Ыгу етыгъэу къысэдэIугъ, ишъыпкъэу сиуплъэкIугъ, спшъэ, сшъхьэ ыкIи сыбгы анахьэу ынаIэ атетыгъ. Сианализхэмрэ нэмыкI уплъэкIунэу сшIыгъэхэмрэ якIэуххэр зызэфахьысыжьхэм, Аскэри Тамари операцие самышIымэ мыхъущтэу аIуагъ. Ащ сыфагъэхьазырыныр аублагъ, уцхэр, нэмыкI процедурэхэр езгъэжьагъэх. Тамарэ къысиIуагъ операциешхо сапэ зэрилъыр ыкIи ащ тэрэзэу сыфагъэхьазырын зэрэфаер. Сиврач операцием моральнэуи психологическэуи сыфигъэхьазырыгъ.
Агъэнэфэгъэ мафэр къызэсым, операцием сащагъ. Анестезиологыр Константин Стахановыр ары, Жанэм деIагъэх хирургхэу Нэпсэу Хьазрэтрэ Андрей Пичугинымрэ. Операцие ужым сыкъэнэхъэжьыфэ реанимацием сыщыIагъ, етIанэ палатэм къыщысэIэзагъэх. Процедурнэ медсестрау ШIуцIэ Заирэ истол цIыкIу ищыкIагъэр зэкIэри тетэу палатэм къихьэщтыгъ. Штативэу палатэм итым уцхэр зэрыт бэшэрэбхэр пелъэх. ЗгъэшIэгъуагъэр сымаджэу палатэм илъым фэдиз штатив зэритыр ары. Ащ фэдэ апэрэу слъэгъугъэ. НэмыкI сымэджэщхэм штативхэм уцхэр, капельницэхэр апылъагъэхэу ащ фэдэ гъучI штативхэр коридор кIыхьэм ащырагъачъэзэ палатэм къащэх, етIанэ процедурнэ кабинетым агъэчъэжьых.
Постым тесырэ медсестрахэу Къэдэ Риммэ, Нэгъуцу Фатимэ, Татьяна Антоновам ыкIи Бат Ритэ сымаджэхэм яфэIо-фашIэхэр зэкIэри бырсыр пымылъэу агъэцакIэх, сымаджэхэм афэсакъых. ШхапIэм Iутых Нэгъуцу Замирэрэ Акъэжъ Сащнэтрэ. Дэгъу дэдэу щэпщэрыхьэх, унагъом щашIыгъэм фэдэу IэшIоу ашIы, врачым къыритхыкIыгъэм тетэу агъашхэх.
КъасIомэ сшIоигъу къысэIэзагъэу Жэнэ Тамарэ лъэшэу сызэрэфэразэр. Анахьэу, гъунэ имыIэу, сызыфэразэр операцие сызышIыгъэу Жэнэ Аскэр ары. Операцие къызэрыкIоу щытыгъэп, ау Аскэр иIэпэIэсэныгъэ, иакъыл, непэрэ медицинэ техникэм хэшIыкIышхо зэрэфыриIэм яшIуагъэкIэ ар фызэшIокIыгъ. Аскэр я ХХI-рэ лIэшIэгъум иклиникэ гу-лъынтфэ хирургиемкIэ и Фаберже сэ сэIо, Николай Пироговым иорденэу къыфагъэшъошагъэри игъо шъыпкъэу сэлъытэ.
Илъэс 44-рэу хирургэу Iоф зишIэрэм Жэнэ Аскэр операцие 17000-рэ ышIыгъ, ахэм ящыIэныгъэ къыгъэнэжьыгъ, ыгъэхъужьыгъэх. Ар зы къалэ фэдиз мэхъу. АрапыбзэмкIэ Аскэрым «дзэкIолI» къекIы. Ар шъыпкъэ, Аскэр дзэкIолIым фэдэу гу- лъынтфэ хирургием фэлажьэ, къегъэгъунэ ыкIи цIыфхэм япсауныгъэ фэбанэ. Ащ фэдиз Iоф зышIэрэ кIалэм тефэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къыфагъэшъошагъ.
Жанэр научнэ-ушэтын Iофым ишъыпкъэу пылъ. Гу-лъынтфэ хирургиемкIэ монографие ыкIи сборники 150-рэ къыхиутыгъ, медицинэм ылъэныкъокIэ IэшIагъэхэр иIэх. ИшIэныгъэхэм ахигъэхъонэу Германием щыIагъ, ащ къыщищэфыгъэх операциехэр зэрашIырэ Iэмэ-псымэхэр, непэрэ мафэм диштэрэ техникэр.
Жэнэ Аскэр Урысыем щызэлъашIэ, ар гу-лъынтфэ хирургиемкIэ специалистхэм игуапэу адэгуащэ. Ащ фэдэу Темыр-КъохьэпIэ медицинэ университетым, А. Н. Бакулевым ыцIэ зыхьырэ научнэ Гупчэм, Пшызэ къэралыгъо медицинэ университетым, Н. И. Пироговым ыцIэ зыхьырэ Урысые лъэпкъ ушэтэкIо медицинэ университетым Аскэр зэпхыныгъэ адыриI, адэлажьэ.
IэпэIэсэныгъэшхоу хэлъым фэгъэхьыгъэу къэпIонэу къызебгъажьэкIэ, Аскэр сэмэркъэум къэбарыр фещэшъ, «зыфэдэ къэмыхъугъэ техникэ дэгъур ары зэкIэри зышIэрэр» еIо. Ау тэ къыдгурэIо, хирургым шIэныгъэ куухэр имыIэхэмэ, а техникэ дэгъур гъучI къызэрыкIо зэрэхъущтыр.
Аскэр цIыф хьалэлэу, сэмэркъэу зыхэлъэу щыт, гущыIэгъу пшIымэ лъэныкъуабэмэ хэшIыкI зэрафыриIэр къыбгурэIо. Ащ хэшIыкI афыриI этнографием ыкIи бзэшIэныгъэм, А. С. Чикобавэ, Г. В. Рогавэ яIофшIагъэхэм ащыгъуаз. Щытхъум имузееу ятэ ыгъэпсыгъэм IэпыIэгъу фэхъу. А зэпстэуми Аскэр зыфэдэ цIыфыр къагъэлъагъо.
Жанэм иIофшIэнкIэ къышъхьапэхэу шэн дэгъухэр хэлъых. Ащ IофшIэныр икIас, пшъэрылъэу зыфишIыжьырэм теубытагъэ хэлъэу фэкIо, ипшъэдэкIыжь дэгъоу къыгурэIо, коллективэу зипащэри ащ фэдэн фаеу елъытэ. ИIофшIэнкIэ опытышхоу иIэм ежь зыхэтхэм къахегъэщы. Арышъ, теубытагъэ хэлъэу къэпIон плъэкIыщт гу-лъынтфэ хирургиемкIэ анахь IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъ специалистэу зэрэщытыр. Ащ фэдэхэм «ЫIапэ дышъэр къыпэзы» араIо, ахэр бгъэлъэпIэнхэ фае.
Зыфэдэ къэмыхъугъэ клиникэм ихирург IэпэIасэу Жэнэ Аскэр, къысэIэзэгъэ врачэу Жэнэ Тамарэ ыкIи зэкIэ клиникэм иIофышIэхэм сызэрафэразэр сыгу къыздеIэу ясэIо, псауныгъэ пытэ яIэнэу сафэлъаIо.
Абрэдж Ачэрдан.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор, Адыгэ къэралыгъо университетым икафедрэ ипрофессор.
Хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэр Сихъу Гощнагъу.