ШIошъхъуныгъэр — шэн шъхьаI
ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм тхьэшIошъхъуныгъэм осэшхо фашIызэ лIэшIэгъубэхэр рекIокIыгъэх. Тидунай зыгорэм иIэмырэу, зыгорэм зэригъэфагъэу зэрэщытым гу лъытэгъуаеп. ЦыхьэмышI ащ хэмылъыжьэу, Тхьэр зэрэщыIэр зыгурыбгъэIон плъэкIынэу щыIэныгъэм тызэрихьылIэхэрэм хьакъэу къыбгурагъаIо.
Ау ахэр къыбгурыIоным уахътэ ящыкIагъ, кIэлэгъум ащ фэдэмэ уягупшысэнэу игъо уифэрэп. ШIошъхъуныгъэ пытэм тыкъыфэкIожьыным дэхэкIаеу тыпэчыжьагъ, социализмэу тызыхэтыгъэм ащ фэдэ дунэееплъыкIэр ыштэщтыгъэп. «Лъэшым Iашэр ий» зэраIоу, хабзэу тиIагъэм тишIошъхъуныгъэ лъэшэу зэрар къырихыгъ. «ИкIутыгъэр из хъужьырэп» зэраIоу, мэщытхэр акъутэхи, ефэндхэр дащыхи, шIошъхъуныгъэ тэрэз цIыфхэм ямыIэжь ашIыгъагъ.
Непэрэ я ХХI-рэ лIэшIэгъоу тызхэтми дунаим изэрэщыт шIэныгъэлэжьхэм зэрагъэшIагъэу щытэп. Ар къыбгурегъаIо «Шокирующие гипотезы» зыфиIорэ къэтынхэу «РЕН-ТВ-м» щытлъэгъухэрэм. Ахэм афэдэхэр щыIэныгъэм къыхэфэх.
Сигъунэгъу бзылъфыгъэм игукъэкIыжь шъущызгъэгъозэн. Мары ащ къыIотагъэр:
— Сянэжъ гъэбылъыгъэкIэ тхьэлъэIухэр, нэмаз шIыкIэр сигъэшIэгъагъ. СыгукIэ КъурIаныр сшIэ сшIоигъоу сыхъугъагъ, ау сятэ IофышIэ къикIыжьыгъэу, сянэжърэ сэрырэ нэмаз тшIызэ къызехьажьым, къытфидагъэп. «Шъо шъушIэрэр арэлъэгъуи, сисабыиплI зэрэзгъэшхэн сымыгъотыжьэу, сипарторг Iофым сыкъыIуафыщт». Аущтэу зызаулэрэ гумэкIыгъо тыхэтыгъ. Сятэ пенсием кIуи, ышъхьэ фит зэхъум, КъурIаныр зэригъэшIэжьыгъ. ТхьэшIошъхъуныгъэшхо хэлъзэ игъашIэ ыухыжьыгъ. ТхьэшIошъхъуныгъэм, тиефэнд къызэрэзгуригъэIуагъэмкIэ, хэти ежь ышъхьэкIэ ыгъэунэфыгъэ гъогукIэ къыфэкIо.
— Сэ сшъхьэкIэ, «чэщтеу» зыфаIорэр сиIэ хъугъагъэ — лъегъэкIуатэ игупшысэ бзылъфыгъэм. — Унагъо сисыгъ, щынапхэ сыхъугъагъ, врачмэ унэм уизакъоу уимылъ къысаIогъагъ ыкIи къызгурыIогъагъ ар Iофым къызэрэшъхьамыпэщтыр. Мэщытым сыкIуи, ефэндым сиIоф зыфэдэр фэсIотагъ. Ефэндым тхьэлъэIоу къэсIон фаехэр къысфитхыхи, зэзгъэшIагъэх, Алахьыр къыздэIэпыIи, Iаятэхэри псынкIэу зэзгъэшIэгъагъэх. Чэщ заулэ текIыгъэу къызгурыIо хъугъэ зыгорэ къызэрэсфэкIуагъэр, ау ар къызнэсыжьын зэрэфэмылъэкIыжьыщтыр. Джаущтэу а узыр спэкIэкIыгъ; джы сэ зыгорэ сымыгъэщынэгъагъот сэIо, лIыхъужъ сыхъугъ. КъурIаным къыщеIо: духьэ къэзыхьырэм тхьэщынагъо иIэу.
Фэшъхьаф бзылъфыгъэм къысфиIотэгъагъ чылэм уз къыдэхьагъэу, врачмэ шъузэлъымыкIох, узыр зэпышъухыщт къытаIогъагъ. Сипшъэшъэгъухэр сымэджагъэх, ау сэ сысымэджагъэп, тиунагъуи узыр къихьэгъагъэп. Сятэ ефэндыгъ, ащ итхьэлъэIу ихьатыркIэ хъугъэмэ сшIэрэп. «ГукIэгъу зышIырэмэ Алахьым гукIэгъу къафешIы, дунаим тет пстэухэми гукIэгъу афэшъушI, Алахьым гукIэгъу къышъуфишIын», — итхагъ КъурIаным.
Непэ дин IофыгъохэмкIэ занкIэу тыгу илъыр къитIотыкIын тыфитэу хъугъэ, шыкур! Ау блэкIыгъэм укIэхьажьыныр къин — фэныкъоныгъэу щыIэныгъэм къыздихьыгъагъэхэм тисабыйхэм яягъэ екIыгъ, тызэрэфаеу тхьэшIошъхъуныгъэ ахэтлъхьажьыныр джы псынкIагъоп. Ау зэкIэми пытэу тшIэрэр Алахьым ыцыпэу шIур зэрэтхэлъыр ары. Джар зэрэдгъэбэгъощтым, дахэу тызэхэтыным зэкIэми тыпылъын фай. АщкIэ щысабэ къэпхьын плъэкIыщт, цIыфыбэхэм, IофшIэкIошхохэм Алахьым зыфагъэзэжьыгъ. ТичылэкIэ ушъый къызпкъырыпхын нахьыжъхэри, бэ мыхъухэми, тиIэх — ари шыкур, ау зы уахътэ горэ тиIагъ чылэм ефэнд дэмысэу. Ащ дэжьым цIыфхэр гумэкIыгъошхо хэфэгъагъэх, Алахьым ащ фэдэ къытферэмыхьыжь, тигупсэ цIыфым ифэIо-фашIэхэр тфэмыгъэтэрэзыжьхэу, аужыпкъэрэ гъогу тетымыгъэхьажьмэ, тыщэIэфэ зыфэдгъэгъужьынэп. Тхьэм ащ фэдэм тыщерэухъум.
Костэкъо Аслъан ефэндыр Iимамэу зэрэтиIэм тыщэгушIукIы. Къоджэ ефэндым Iофыгъуабэ зэшIуехы. УиIэм уасэ фэпшIын фай, етIани Аслъан ицIыф шIыкIэкIэ, иIушыгъэкIэ, ишъэбагъэкIэ уахигъэплъэнэу гъэпсыгъэ. Тхьэм бэгъашIэ ешI, илъфыгъэхэр насыпышIохэу щыIэкIэ дахэ къарет.
Аслъан 1955-рэ илъэсым мэзаем и 1-м Улапэ къыщыхъугъ. 2011-рэ илъэсым чылэ зэхахьэм Емыж Нурбый илъэIуи хэлъэу, Iимам Iофыр къыфагъэшъошагъ. 2012-рэ илъэсым нэбгыри 154-рэ хъухэу Рамзан Кадыровым ипсэпэшIэ-шIушIэ хэлъэу Чабэм щыIагъэх. Чабэр быслъымэнэу дунаим тетмэ язэIукIапI, ащ Костэкъор хьаджэ хъугъэу къекIыжьы.
Костэкъом пшъэшъитIу иI: Анжелэрэ Фатимэрэ. Ахэр Iушых, гуахьых, унагъохэр, сабыйхэр яIэх. КъурIаным, нэкIым, нэмазым, мэщытым кIоным хищагъэх. Пшъашъэхэр чылэм къызыкIожьхэкIэ, Iаятэхэр, сурэхэр тхыгъэхэу къыздахьыщтыгъэ. Ахэм адасштэу сэри садеджэщтыгъэ. Диным цIыфыр еукъэбзы. Пшъашъэхэм нурэр ашъхьащихыщтыгъэ. Уфаемэ, Алахьыри къыбдэIэпыIэщт. «Iофыр зикIасэм шIыкIэ къегъоты, фэмыем ушъхьагъу къегъоты».
Аслъан лэжьэкIо унэгъо Iужъу къихъухьагъ, янэ-ятэхэр, IофышIэшхуагъэх, адыгагъэ, шэн-хэбзэ зэфыщытыкIэ дахэ унагъом илъыгъ, 1972-рэ илъэсым еджапIэр къыухыгъ, ащ ыуж илъэсрэ колхозым, фермэм Iоф ащишIагъ. IофшIэныр икIасэу, хъупхъэу къэхъугъ. 1973-рэ илъэсым дзэм кIуагъэ, ащ илъэситIо къэти къэкIожьыгъ. Нэужым Анапэ дэт мэкъумэщ техникумым чIэхьагъ, агроном сэнэхьатыр зэригъэгъотыгъ, Дондуковскэ колхозэу Кировым ыцIэ зыхьыщтыгъэм агъакIуи, ащ щылэжьагъ. 1977-рэ илъэсым къыщагъ. Тихабзэ ислъам диныр къызэриштэжьыгъэр илъэс 30 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ зэIукIэшхом тирайон щыщ цIыфхэр Мыекъуапэ агъэкIогъагъэх. Ащ Шъэожъ Урысбый иIофшIакIэ щыхагъэунэфыкIыгъ, ащи тигъэгушIуагъ. Аслъан цIыфхэр фэразэх, ягукъао зэхешIэ, якъин адегощы, ар зымыуасэ щыIэп.
Аслъан ишъхьэгъусэу Назрэт Шъхьащэфыжь щыщ, цIыфышIу, сэмэркъэур икIас, мыхьамелэкIэ хьалэл, чылэ Iофыгъомэ игуапэу ахэлажьэ.
Мы тхыгъэр къэсыухызэ, Аслъан ышыпхъоу Мирэ телефонкIэ къысфытеуагъ. ЗэрэхъурэмкIэ, мыхэм ятэжъ ТхьайцIыфымэ ащыщыгъ, ау ар ицIыкIугъом Костэкъомэ аратыгъагъ. КъызхэкIыгъэ лIакъор ымыгъэгъуащэу, Аслъан Тхьэм ицIыф шъыпкъэныр егугъоу егъэцакIэ.
Костэкъо Аслъан ущытхъуныр къылэжьыгъэу щыт, цIыфхэр шIу елъэгъу. ЦIыф пкъымыпсэф зыфаIорэм фэд. ЫIэ зынэмыс щыIэп, чъыг зэфэшъхьафхэр къегъотых, егъэтIысых, хатэр дахэу елэжьы. Мыгъэ псычэт Iахъогъу ыгъэшхагъ, ащ псапэ Iаджи хитыкIыгъ.
Сыдэу уахаплъэра къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм? Мы упчIэр Аслъан фэзгъэзагъ.
— Уахътэм ехьылIагъэу бэ къэпIон плъэкIыщтыр, ау узэдеIэжьэу, узэкIэдэIукIымэ, улъыкIотэщт. ТиныбжьыкIэхэм тащэгугъы тыкъамыгъэукIытэнэу ыкIи ащкIэ зэдеIэжь чылэ кIуачIи тиI, афэддэщтэп мыхъуныр! Илъэс 15-м щегъэжьагъэу 30-м нэс зыныбжьхэр мэщытым къакIох, нэкIыр бэмэ аIыгъ хъугъэ, нэбгырэ 50 – 60 фэдизмэ. Ау уахътэм ехьылIагъэу цIыфхэр бэу зэхэдгъэхьажьыхэрэп, — еIо Аслъан. — Диным ехьылIагъэу къэпIон хъумэ, зидунай зыхъожьыгъэм ифэIо-фашIэхэр игъом тэгъэцакIэх. Хабзэм уасэ къытфешIы, ари шыкур! Алахьым нахьышIум тыфищэн, тежъугъэлъэIу зэкIэми узынчъэныгъэ пытэ тиIэнэу, тыпсэунэу, илъэсыкIэр мафэ тфэхъунэу!
Пщыкъэнэ Май.