Зигугъу къэтшIырэр тиадыгэ щай ары. Урысыер пштэмэ, ар анахь къушъхьэ лъэгэпIэ щайкIэ алъытэ. Хым метрэ 550 — 600 фэдизкIэ теIэтыкIыгъэх ар къызыщыкIырэ чIыпIэхэр.
Адыгэ щаим ыубытырэ чIыгухэр Кавказ къушъхьэтхым итемыр-къохьэпIэ лъэныкъокIэ щыIэх, Мыекъопэ районым ит поселкэу Цветочнэм километрэ заулэкIэ пэчыжьэх. Гектари 6-м ехъу еубыты. Ащ ызыныкъо нахьыбэм щай къеты. Ар мы чIыпIэр ары ныIэп къызщыкIырэр, сыда пIомэ щаим ищыкIэгъэ пстэури чIыгум хэлъ. ЧIыпIэу зыдэщытыр, чIыгоу къызхагъакIэрэр, чIыопсыр экологическэу зэрэкъабзэхэр ары адыгэ щаир адрэхэм афэмыдэ къэзышIырэр.
Урысые научнэ-ушэтыпIэ институтэу къэгъагъэхэм якъэгъэкIын ыкIи субтропическэ культурэхэм апылъыр ары адыгэ щаим икъэгъэкIын дэлажьэрэр. НахьыпэкIэ ар щаим ыкIи субтропическэ культурэхэм апылъ Всесоюзнэ институтым иопорнэ пунктэу щытыгъ.
Тарихъым къызэрэхэнагъэмкIэ, апэрэ щай куашэхэр 1938 — 1940-рэ илъэсхэм агъэтIысхьэгъагъэх. Ащыгъум «грузинскэкIэ» заджэхэрэ щай лъэпкъ къыхахыгъагъэр, соткитIу рагъэубытыгъагъ. Зэо илъэсхэми щаир амыгъэкIодэу къызэтырагъэнэгъагъ. 2010-рэ илъэсым институтым щай лъэпкъ 15-мэ шIуагъэу ахэлъыр къахихи зэхигъахьи, адыгэ щай лъэпкъыр ахишIыкIыгъ.
Адыгэ Республикэм ыцIэ шIукIэ чыжьэу зыгъэIугъэ гъомылапхъэхэм адыгэ щаири ащыщ. Республикэм къыщыхахыгъэу, нэмыкI чIыпIэ къыщыдагъэкIын фимытхэу ашIыгъэ адыгэ къуаем мыри 2019-рэ илъэсым къыгоуцуагъ. Урысые научнэ-ушэтыпIэ институтэу къэгъагъэхэм якъэгъэкIын ыкIи субтропическэ культурэхэм апылъым и Къутамэу АР-м щыIэм ащ фэдэ фитыныгъэ къыратыгъ. Джы тиреспубликэ къыщымыкIыгъэ щаим хашIыкIэу «адыгэ щай» зытыратхэрэр нэпцIыкIэ алъытэщт. Щэе шIуцIэм имызакъоу, уцышъори ащ хэхьэ.
Институтым испециалистхэм фитыныгъэу къаратыгъэр къэухъумэгъэным, ежь щаим шIогъабэу хэлъыр мыкIодыным, ары пакIошъ, нахьыбэ хъуным, Урысыем имызакъоу, IэкIыб къэралхэми ащагъэфедэным къыфэкIонхэм пае амал пстэури агъэфедэ. Щай куашэхэм Iофышхоу адашIагъэм ишIуагъэкIэ, къушъхьэм илъэгапIэу анахь чъыIэ хъурэм къыщыкIынэу, температурэр градус 30-м нэсэу ехыгъэми, иягъэ емыкIынэу хъугъэ.
Адыгэ щаим чъыIэр зэрищыIэрэм имызакъоу, къэгъагъэхэр къызэрэпыкIэрэмкIи адрэхэм афэмыдэ ешIы. Чъэпыогъу-шэкIогъу мазэхэр ары къызыгъагъэрэр. Ар умыгъэшIэгъон плъэкIыщтэп. КъэкIыхэрэм, зэкI пIоми хъунэу, пкIашъэхэр апэтэкъужьых, щаир къэгъагъэхэм къахэщыжьырэп.
ЕтIани мыр IэкIэ къаугъои, нэмыкI шIыкIэ агъэфедэрэп. Куашэм ышъхьагъ дэдэ къыщыдэчъыгъэ тхьапэхэр ары щай ашIынэу агъэфедэрэр. Ахэр нахь макIэ къэс щаим ыуасэ нахьыбэ мэхъу. Ащ иугъоин жъоныгъокIэ мазэм рагъажьэшъ, чъэпыогъум нэс пэлъых. Тхьапэу къыпачыхэрэр джыри шъон ахэпшIыкIынэу зэрэщымытхэр хэткIи нафэ. Ахэр къэмланым дэлъэу тэ къытIукIэхэрэм анэгъэсыгъэныри IэшIэхэп, ау IофшIэнхэр зэкIэ IэкIэ зэшIуахых.
Поселкэу Цветочнэм дэт цехым тхьапэу къыпачыгъэхэр къыращалIэх. Ащ псыр къыщыкIафы, етIанэ агъэгъу, агъэчэрэгъушъ, зэхадзыжьы. Илъэсым, гурытымкIэ лъытагъэу, щай килограмм 600-м ехъу къыдагъэкIы. Ар Урысыем ищэпIэ зэхэтышхохэм ямэкIайхэм зэратетым имызакъоу, IэкIыб къэралхэми, гущыIэм пае, Тыркуем, Израиль, Иорданием ащаIуагъэкIы.
Адыгэ щаим илъэс къэс Москва щызэхащэрэ къэгъэлъэгъонэу «Золотая осень» зыфиIорэм дышъэ медаль къыщехьы, щаимрэ кофемрэ я Дунэе фестивалэу къалэу Санкт-Петербург щыкIуагъэм, нэмыкI зэнэкъокъубэхэм, къэгъэлъэгъонхэм текIоныгъэр къащыдихыгъ. А зэпстэумэ къаушыхьаты идэгъугъэкIэ адрэ щайхэм зэратекIырэр.
Адыгэ щаир дэгъу дэдэу IукIырэ гъомылапхъэхэм зэращыщыр уахътэм къыгъэлъэгъуагъ. Ащ фэшI институтым къыгъэкIырэ гектар пчъагъэм джыри хигъэхъон гухэлъ иI.
Зыгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.