Адыгеим игъэхъагъэхэм ащыщ мэкъумэщ хъызмэтым анахь зызщиушъомбгъурэ субъектхэм ясатырэ зэрэхэуцуагъэр.
Мэкъумэщ хъызмэтым епхыгъэу гектар мин 333,4-рэ республикэм илъ. Муниципальнэ образованиехэм амылэжьырэ чIыгу яIэжьэп пIоми хэукъоныгъэ хъущтэп. Лэжьыгъэ бэгъуагъэу къаугъоижьырэмкIэ илъэс пчъагъэ хъугъэу пэрытхэм ахэт. ГущыIэм пае, 2008-рэ илъэсым тонн 500-м ехъу къаугъоижьыгъагъэмэ, 2016-м тонн мин 700-м нагъэсыгъ, 2020-рэ илъэсым тонн мин 735-м рагъэхъугъ.
Субъектым коцэу, тыгъэгъазэу, хьэу, нэмыкIэу ищыкIэгъэщтыр тичIыгухэм къарахыжьы хъугъэ. Лэжьыгъэ чылапхъэхэм апылъ институтхэм зэпхыныгъэ пытэу адыряIэм ишIуагъэкIэ, чIыгум изытети, чIыопсыми къякIущт чылапхъэхэр къыхахынхэ алъэкIы. Ары пакIошъ, къыкIэлъыкIощт илъэсым халъхьащтыр тичIыгулэжьхэм ежьхэм къагъэкIыным тыкъыфэкIуагъ.
Аужырэ илъэс зытфыхым пынджлэжьыным Адыгеим зыщеушъомбгъу. Тэхъутэмыкъое, Теуцожь, Красногвардейскэ ыкIи Шэуджэн районхэр, Адыгэкъал мы культурэм зыщыпылъхэр. Илъэс къэс гектар пчъагъэу ащ рагъэубытыщтым хагъахъо. 2018-рэ илъэсым гектар мини 5,2-мэ атырапхъэгъагъ, гъэрекIо мини 9-м рагъэхъугъ.
Былымхъунми хэхъоныгъэ макIэ ышIыгъэу пIон плъэкIыщтэп. Непэ республикэм былымышъхьэу щаIыгъыр мин 47-рэ мэхъу. Ахэм ащыщэу мин 24-м ехъур щэ къэзытырэ чэмых, къоу шъхьэ мин 80 фэдиз аIыгъ, мэлхэмрэ пчэнхэмрэ мин 61,6-рэ мэхъух.
ЕтIупщыгъэу зеушъомбгъу чэтхъунми. Чэт мин пчъагъэхэр ащаIыгъынхэм ателъытагъэу фермэхэр агъэпсых. А зэпстэумэ яшIуагъэкIэ былымылэу, чэтылэу, кIэнкIэу республикэм къыщахьыжьырэри нахьыбэ хъугъэ. ГущыIэм пае, 2020-рэ илъэсым тонн мин 26-м ехъу республикэм къыщыдагъэкIыгъ.
ГъомылэпхъэшIынымкIи хэхъоныгъэхэр щыIэх. ГъэрекIо щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэу тонн мин 23-м ехъу, IэшIу-IушIоу тонн мин 30,6-рэ, пхъэшъхьэ-мышъхьэ ыкIи хэтэрыкI гъэщтыгъэу тонн мин 33,1-рэ, хьаджыгъэ тонн мини 3,6-рэ, консервэ банкэ миллион 424-м ехъу, семчык дагъэу тонн мин 28,5-рэ республикэм къыщыдагъэкIыгъ.
Адыгэ къуаер республикэм ыцIэ шIукIэ чыжьэу зыгъэIугъэхэм ащыщ. Ар къыдигъэкIынэу фитыныгъэ зиIэхэр Адыгеим ихъызмэтшIапIэхэр ары ныIэп. Мы уахътэм пстэумкIи хъызмэтшIэпIи 9 адыгэ къуаер къыдигъэкIынэу фитыныгъэ зиIэр. Ахэр зэкIэ Адыгэ Республикэм итых.
ГущыIэм пае, 2018-рэ илъэсым имэзипшI къуаеу е къуае зыхэлъ гъомылапхъэкIэ алъытэу тонн мин 11,1-рэ Адыгеим къыщыдагъэкIыгъ, 2019-м тонн мин 17,2-м нагъэсыгъ, 2020-рэ илъэсым — тонн мин 19,4-рэ. Щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэу республикэм къыщашIырэр нахьыбэ хъуным фытегъэпсыхьэгъэ проектым 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, тонн мин 15-кIэ нахьыбэу къыдагъэкIыным 2023-рэ илъэсым нэс къыфэкIонхэу къыдыхэлъытагъ.
Адыгеим пчэныщэм хэшIыкIыгъэ къуайи джы къыщашIы. Инвестиционнэ проектэу ООО-у «Мирный-Адыгея» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу пчэнхэр зыщаIыгъыщтхэ ыкIи пчэныщэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэхэр къызщыдагъэкIыщтхэ комплекс Мыекъопэ районым къыщызэIуахыгъ. ПстэумкIи литрэ 2000 илъэсым къаугъои. Щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэхэр, къое зэфэшъхьафхэр, адыгэ къуаери ахэтэу, кIэлэцIыкIухэм апае шхынхэр комплексым къыдыхэлъытэгъэ завод цIыкIоу агъэуцугъэм къыщыдагъэкIы.
Мыщ изакъоп кIэлэцIыкIухэм апае шхын къэзышIэу республикэм итыр. ООО-у «Комплекс-Агро» зыфиIорэми ащ фэдэ производство иI, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ хэтэрыкIхэмрэ зыхишIыкIырэр. Илъэс къэс тонн мин 15-м къыщымыкIэу продукцие къетIупщы.
Адыгеим имэкъумэщ хъызмэт игъэхъагъэхэм ащыщ «Черкес чъыгхатэхэр» зэрэзэтыригъэуцожьыгъэхэр. МыIэрысэ ыкIи къужъ лъэпкъ зэфэшъхьафхэр, черешнер, чэрэз, нэмыкI пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыгхэр къызыщагъэкIыхэрэ гектар минитфым ехъу республикэм иI.
Джащ фэдэу Адыгеим цумпэ ыкIи джэнч зэфэшъхьафыбэ къыщагъэкIы, хэтэрыкIхэм ащыпылъхэу фэбэпIэ комплексхэр тиIэх, шъофхэми мымакIэу ахэр ащагъэтIысхьэх, нашэм, хъырбыдзым, къэбжъыем чIыгоу арагъэубытырэм хэхъуагъ, унагъохэм нахьыбэу унэе хъызмэтшIапIэхэр ящагухэм ащызэхащэ хъугъэ.
Мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ программэ зэфэшъхьафэу къэралыгъом щырахьыжьагъэхэм зэкIэми Адыгеир зэрахэлажьэрэр зигугъу къэтшIыгъэ пстэумэ афэIорышIагъэхэм зэу ащыщ.
УФ-м и Президент кIэщакIо зыфэхъугъэ лъэпкъ проектхэм ащы-щэу «Малое и среднее предпринимательство и поддержка индивидуальной предпринимательской инициативы» зыфиIорэм ипхырыщын къыдыхэлъытагъэу фермерхэм IэпыIэгъу ятыгъэнымкIэ системэ Адыгеим щыгъэпсыгъэным ыкIи мэкъумэщ кооперацием зегъэушъомбгъугъэным афэгъэхьыгъэ шъолъыр проектым къыдыхэлъытагъэу хъызмэтшIапIэхэм грантхэр къараты.
Лъэпкъ проектэу «Международная кооперация и экспорт» зыфиIорэм ипхырыщын епхыгъэ шъолъыр проектэу Адыгеим къыщыдагъэкIэу IэкIыбым щыIуагъэкIырэр нахьыбэ шIыгъэным фэгъэхьыгъэм ишIуагъэкIэ пынджлэжьыпIэхэр зэтырагъэуцожьых. Грантхэм, субсидиехэм ямызакъоу, фэгъэкIотэнхэр къызщыдэлъытэгъэ кредитхэри IэпыIэгъушхо мэхъух.
Къоджэ псэупIэхэм зыпкъ итэу хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным фэгъэхьыгъэ программэри мэкъумэщым ылъэныкъокIэ къэралыгъом щыпхыращыхэрэм ащыщ. Ащ къыдыхэлъытагъэу гъэстыныпхъэ шхъуантIэм, псым ярыкIуапIэхэр, автомобиль гъогухэр къоджэ псэупIэхэм ащагъэпсых, ащагъэкIэжьых, унэгъо ыкIи специалист ныбжьыкIэхэм псэупIэхэр аратых.
«Комплексное развитие сельских территорий» зыфиIорэм ишIуагъэкIэ ФАП-хэр, культурэм иунэхэр, спорт площадкэхэр, кIэлэцIыкIухэм апае джэгупIэхэр къуаджэхэм ащагъэуцугъэх, ащыгъэкIэжьыгъэх.
УФ-м и Президент иунашъоу лъэпкъ гухэлъхэм ыкIи стратегическэ пшъэрылъхэм афэгъэхьыгъэм игъэцэкIэн пае шъолъыр проектэу республикэм щаштагъэхэри мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным мымакIэу фэIорышIэх.
ХЪУТ Нэфсэт.