Къуекъо Налбый
Бжыхьэ
ПкIашъэм тыгъэр ишъогъаз.
Бжыхьэ
губгъор сыдэу Iас:
Iапэ закъокIэ унэсмэ,
КъэжъгъыункIи хъун ар бзэпсэу.
Зэгу зэ, жьыбгъэр, утемлъадэу,
Губгъом дахэр етэгъаIу.
Къыхидзэщтышъ оридадэр,
Тыгъэуцуи тыгъэдаIу.
* * *
Бжыхьэр кIуагъэ псыхьэ,
КъэкIожьыгъ къымыхьэу.
Къыхьызэ ипсы щалъэ,
Жьыбгъэ лъэш къэуалъи,
Псыр шIурикIутыгъ,
Лъагэу ыIэтыгъ.
Ыгъэутыси, къырифэкIи,
Къырифыжьи зэрилъэкIэу.
Еплъ джы: къебзэбзэхы,
ГушIоу къебыбэхы
Ощхэу тыжьыныпсыр,
ЧIыгури мэгушIопсы.
Бжыхьэ чэфынчъ
Зэрэхабзэу, гъэмафэр икIыгъэу, бжыхьэр мыгумэкIыхэу, шъабэу, фэсакъэу, чэфынчъэ нэку-нэпсэу мафэ къэс нахь къэкIуатэ. Апэрэ мазэр — Iоныгъор, зэплъэкIыгъо тыримыгъафэу чъагъэ; джы ятIонэрэ — гурыт мазэу чъэпыогъур къэкIуатэ. Мыгъэрэ бжыхьэ икIыгъэ илъэсым ибжыхьэ дышъэ тыгъэпс гъушъэ фэдахэп — гумэкIэ-гупIуакI, ренэу гъын-гъыпс, ощхыр къебэкIы. Пчэдыжьыпэр зэIухыгъэ хьазыр, тыгъэри къыкъокIыгъ пIозэ, зэкIэ щымыIэгъахэу мэкIодыжьы: пщэ Iабгъу шIуцIэхэр зэу къегъолъэхых, къыблэ-къохьапIэ жьылъатэр къыкъозэрэхы, ощхыр кIыкIыкIэу къеублэ, уцужьыкIэ ымышIэу къещхы. Ау ар тэ тиIофэп — ошъогум игъоу зэрилъэгъу.
Тэ, цIыфхэми, бэу Iофыбэ тиIэшъ, зытымыгъэбэлэрэгъэу, ушъхьагъуишъэ сыдымкIи тымышIэу, шъхьадж къытефэрэр тшIэн — бжыхьэ IофшIэныр хъоиба?!
Мафэр хэпшIыкIэу нахь кIако хъугъэ, пчыхьапэр, тыгъэр къохьэгъу римыгъэфэжьэу, къызэхешIыхьэ, чэщхэр джы кIыхьэх. ПIэ шъабэр зикIэсэ чэтыум ишIугъу, ичъые регъэкъужьы; чъыенэжъ пстэуми аIотэжьын.
Бжыхьи, кIымафи, гъатхи, гъэмафи зэфэдэу зикIасэхэр кIэлэцIыкIу емышIэ-шIумышIэхэр арых. Адэ тэрэзба?! ЧIыопсым изытет зыгорэ пыпIухьанэу щытэп.
Усэхэр зэтэгъашIэх
КъумпIыл Къадырбэч
ЦIыфым ыпашъхьэ
Сэ непэ чIыгум ыпашъхьэ,
Сэ непэ огум ыпашъхьэ,
Сэ непэ цIыфым ыпашъхьэ,
Акъылым непэ ыпашъхьэ,
Тыгъэпсым фэдэу нэфынэу,
Сэ ренэу сыщыцIыфынэу,
ЗыфэсшIы сшIоигъу пшъэрылъ.
«Сыд пае сипшысэ зэхэпкъутагъа?»
Сабый щыIэпщтын пшысэ имыкIасэу. Амир цIыкIури ахэм чэщи мафи язэщырэп. Инасыпба инани, имами, янэшыпхъу— ятэшыпхъухэри емызэщыжьхэу къызэрэфеджэхэрэр! Адэ шъошIа шъо ащ анахь икIэсэ пшысэр? Урыс кIэлэцIыкIу тхакIоу К. Чуковскэм ытхыгъэу «Муха— Цокотуха» зыфиIорэр ары. Къыфеджэ къодыехэрэп, диафильмэр къыфагъэлъагъозэ, ежьыми унэм исхэми езбырэу ашIэ хъужьыгъэ. Пшысэр зыдэт тхылъ дэхэшхори иI. Пшысэм къеIуатэ бэдзэ цIыкIум хьампIырашъуи, бжьэ-нэнэжъри, тараканри щай ригъэшъонхэу имэфэкI мафэкIэ къызэрэригъэблагъэхэрэр, зэкIэри чэфэу Iанэм зэрэпэсхэр, узэгурыIон— узэфэгумэкIыжьыным ямэхьанэ. А зэкIэри шъэожъые Iушым пытэу ыгу риубытэгъагъ.
Амир кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм щыI, щэджэгъочъыеу зыфэмыяхэр арагъэшIынэу зэкIэ купыр агъэгъолъыгъ. Ау фаеп чъыенэу, рэхьатэу щылъ илъэси 3,5-рэ зыныбжь сабыир, зэхихэу, ылъэгъурэр ыгъэшIэгъожь икъоу, шъэф-шъэфэу гукIэ зыдэгущыIэжьы.
Плъэмэ, дэпкъым зы бадзэ тес; ащ изакъоп, шъхьангъупчъэ Iухъоми мары зытIущ къыщезэрэфэкIы… ОшIэ-дэмышIэу, джау къогъум къот столым дэжь кIэлэпIоу Мирэ къыкъотэджыкIи, хьашъо бэдзэукIыжь пакомкIэ ор адишIэхыгъ.
МыдыкIэ Амир цIыкIум жьы къыщэжьырэп, «сыда бэдзэ дэхэ цIыкIухэм кIэлэпIу гъэсагъэр зыкIязаорэр, псэкIодхэба?!» — анахьэу ыгу зыфэгъурэр ежь ипIэшъхьагъ къытебыбэу, тебыбыкIыжьэу тесыгъэр ары, ар шъэожъыем лъэшэу пшысэм хэтым фегъадэ. Такъикъым тете Мирэ унэм исыгъэхэ бадзэхэр къыриутэхыгъэх ыкIи зи мыхъугъахэм фэдэу, бэдзэукIыр шкафым дилъхьажьи, пчъэм фиузэнкIыгъ.
Амир ошIэ-дэмышIэу, зэрэлъэпцIэ цIыкIоу джэхашъом къытелъади, «къамыщыр» къыпхъотагъ, тете Мирэу икIынэу ежьагъэм хэон гухэлъ иIэу кIэлъычъи, ыIэ къыIэтыгъэу, адрэм зыкъызэригъэзэкIыгъ. Шъэожъыем ишIыкIэ ыгъэшIагъоу къеупчIыгъ: «Сыда, Амир, бэдзэукIыр пIыгъэу укъызкIыслъычъэрэр?»
Амир цIыкIур джащ нахь фэмыщыIэжьэу къэгъыгъ: «УсикIэсэжьэп, усикIэсэжьэп, о сипшысэ зэхэпкъутагъ…» — лъатэу гъызэ къызэтырипхъэнкIагъ.
Тэ, зыныбжь икъугъэхэм, тиакъыл зытемыфэрэ лъэныкъуабэм сабыйхэм гу лъатэ, ау ар къыдэтымылъытэу, ахэм агу цIыкIу тызэрэхэуIорэр гухэкI.
Еджагъэмрэ емыджагъэмрэ
Адыгэ пшыс
Еджагъэ горэ чылэм дэсыгъ. Баигъ, гъэкIэрэкIэгъэ зэпытэу, къуаджэр къыкIухьэу, зыIукIэрэм цIэ фишIэу, зышIобэлахьыгъ. Мыскъэрэ шIылагъ. Ащ паекIэ зэхэшIыкI зиIэхэм агу рихьыщтыгъэп. Мафэ горэм псыхъор къиугъэу ащ имыкI мыхъунэу хъуи, еджагъэр къошъофым елъэIугъ:
— Мы псыхъом сызэпырыдз!
— Боу узэпырысыдзын, къитIысхь къуашъом! – ыIуи, ригъэтIысхьагъ. Псыгум ихьагъэхэу еджагъэр къошъофым еупчIыгъ:
— Тыдэ ущеджагъа?
— ЕгъашIи седжагъэп, еджакIи сшIэрэп!
— Ащыгъум сыд уищыI, къошъофыкIэ нахь умышIэу дунаим утет ныIа!
— Ары сэ зишIыкIэ сшIэрэр, ар сэ сищыIэныгъ, сыщыукIытыхьэрэп!
— Ар укIытагъо, сикъош, лIыгъэ хъуна къуашъор офышъукIэ, ащ нахь шIэныгъэ уимыIэу дунаим утетыныр!
Къошъофыр къэгубжи, къуашъом жьыхьарзэм фэдэу зыкъыригъэгъэчэрэгъуи, еджагъэу есыкIэ зымышIэрэр псым хигъэфагъ, ежь къошъо зэпырыгъэзагъэм ыкIыIу дэкIоежьи, къашъоу теуцуагъ. Еджагъэр псым ныкъотхьалэ ышIыгъэу къыхилъэшъужьи, къуашъом къыдилъэшъоежьи, еупчIыгъ:
— ШIэныгъэ сиIэба?
— О шIэныгъэу уиIэр абасэ ыуасэп, псым себгъэтхьалэ пэтыгъ, — ыIуи, къецIацIэу фежьагъ.
— ШIэныгъэ симыIэмэ къэозгъэшIэн! – ыIуи, къошъофым икIэрыкIэу еджагъэр псы къиугъэм хидзэжьыгъ. Еджагъэр ныкъотхьалэ охъуфэ псым зырехьыхым, къыхихыжьи, къошъофыр еупчIыгъ:
— СишIэныгъэрэ Iофэу сшIэрэмрэ сыд мыхъунэу ахэплъагъорэр?
— О уишIэныгъэ дэгъоу огъэцакIэ, уIуш, ощ нахь лIы дэгъу дунаим тетэп! — ыIуагъ еджагъэм.
Еджагъэр къуашъом икIыжьи, нэпкъым зытехьажьым, ыгукIэ ежь-ежьырэу зэриIожьыгъ: «Сыдрэ IофшIакIи шIэныгъэ ищыкIагъ, сэ пкIэнчъэу цIыфхэм агу хэсэгъэкIы».
НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр Мамырыкъо Нуриет.