Кавказ заповедникым итарихъ Адыгэ Республикэм къыщежьэ. Ялыягъэу къагъэгъунэрэ чIыопс чIыпIэм изы щанэ, ар гектар 91000-рэ мэхъу, республикэм игъунапкъэхэм аIулъ.
ЧIыопс баиныгъэр заповедникым и Темыр ыкIи Лэгъо-Нэкъэ отделхэм яинспекторхэм къаухъумэ, щынэгъончъагъэм зы оперативнэ куп лъыплъэрэр, гъунапкъэхэр отрядищмэ къагъэгъунэх. Арэу щытми, заповедникыр къэухъумэгъэныр гъунапкъэхэр къэбгъэгъунэнхэ закъор арэп. Ащ акIыбкIэ щыхъурэми мэхьанэ иI. ШэкIо хъызмэтшIапIэм иучасткэ къыкIэрылъ АР-м имэз хъызмэт ичIыгухэм чIыпIэшхо къызэлъаубыты. Арышъ, хэбзэнчъэу чъыгхэр щырамыупкIынхэм, псэушъхьэхэм ямышэкIонхэм алъыплъэгъэныр республикэм ипащэхэми, Кавказ заповедникыр зыгъэIорышIэхэрэми зэдыряIоф.
Ары ащ ипащэ гъунапкъэм ухъумакIохэм япост Iугъэуцогъэнэу предложение къызехьым, Адыгеим ипащэхэм зыкIыдырагъэштагъэр. Къушъхьэу Голае ылъэныкъокIэ зы пост гъэуцугъэнэу ары кIэщакIо зыфэхъугъэхэр. А чIыпIэм ущытымэ къэбгъэгъунэн плъэкIыщтыр зэрэбэм, автомашинэхэми нэмыкI кIуапIэ зэрямыIэм, связыми дэгъоу Iоф зэрэщишIэрэм яшIуагъэ къэкIощтэу алъытагъ. Илъэс псаум постыр щытыщтэп, осышхо къытырелъхьэфэ нэс ныIэп. Ащ ыужым ущымыкIожьышъунэу хъущт.
Къушъхьэу Голае зэпырыкIырэ гъогур заповедникым игъунапкъэу «КIышъ» (Киша) зыфаIорэм екIу. Мы гъогумкIэ чIыопс паркэу ТхьакIышхом унэсын плъэкIыщт. Постыр агъэуцунэу ар ау сыдми къыхахыгъэп. Мэз гъогу заул ныIэп мыщ узэрэщызекIон плъэкIыщтыр. Гъогу пстэуми апхырыкIын зылъэкIыщт автомашинэ уимысымэ зэпымычышъунхэр иIэх, узхэмыкIышъуни уIукIэщт. УзэрыкIошъущт гъогур ары постыр зыдэщытыщтыр.
Ащ имызакъоу, къушъхьэу Голае утетымэ зэкIэ олъэгъу. Темыр отделым икъэралыгъо инспектор шъхьаIэу Владимир Елисеевым къызэриIуагъэмкIэ, а постым чIыпIэшхо къыгъэгъунэн ылъэкIыщт. А чIыпIэм дэгъоуи макъэхэр щызэхэпхэу ары заповедникым ипащэ зэриIорэр. Километрэ пчъагъэкIэ пэчыжьэу къакIорэ автомашинэм ымакъэ къэIу, ащ фэдэу чыжьэу шхончыкIэ къыщыуагъэхэми зэхэпхыщт. ЕтIани, КIышъ ар километри 6 ныIэп зэрэпэчыжьэр.
АР-м и ЛIышъхьэ ыкIи мы лъэныкъом фэгъэзэгъэ министерствэхэм япащэхэм зы пост гъэуцугъэным зэрэдырагъэштагъэм имызакъоу, селоу Новопрохладнэм дэжьи щагъэпсынэу предложение къахьыгъ. Ащ щыпсэухэрэр заповедникым иинспекторхэм мызэу-мытIоу къапэкIэфагъэх, хэбзэнчъэу шъыхьэ бжъакъохэр къызэраугъоихэрэм пае административнэ протоколхэр афызэхагъэуцуагъэх. Мэзыр хэбзэнчъэу рамыупкIыныр ары Адыгеим ифедэу хэлъыр. Джыри зы пост загъэуцукIэ, заповедникым имэз чIыпIэхэм уалъыплъэн плъэкIынэу хъущт.
УхъумакIохэм яIофшIэн, чIыгоу къыпэIулъым лъыплъэгъэным заповедникыр фэгъэзэгъэщт. Республикэм постым ищыкIагъэр ыгъэпсыгъ, гъунапкъэхэм якъэухъумэн тыгъэгъазэм рагъэжьагъ.
Псэушъхьэхэм якъэухъумэни зэхащагъ. Кавказ заповедникым ипащэхэм къызэраIорэмкIэ, кIымэфэ уахътэм ахэм анахьыбэхэм гъунапкъэхэр къызэпачых. Домбайхэр ары нахь фэкъаигъэхэр. Темыр отделым 500 фэдиз хэс. А чIыпIэм тефэщтым фэдизым пчъагъэр шъхьарыкIыгъэн фае, заповедник кIыбым зэпырыкIыхэу къаштагъ. Арышъ, ахэр бзэджашIэхэм ащыухъумэгъэнхэ фае.
Кавказ заповедникым ипресскъулыкъу къызэритыгъэмкIэ, гъогухэм уарымыкIошъун зыхъукIэ, постхэр Iуахыжьыщтых, ау гъатхэм бзэджашIэхэр нахь чаны къызэрэхъухэрэр къыдалъытэнышъ, къызэIуахыжьыщтых.