Нэм кIэтыр гум икIас

КъыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэр непэрэ щыIакIэм диштэу мэзекIох. Ахэм алъэгъурэр ары ашIошъ хъурэр, агу раубытэрэр. БлэкIыгъэм ащ фэдизэу ымыгъэгумэкIыхэу къыхэкIыми, ащ пае лъэшэу угу ябгъабгъэ хъущтэп.

Ау тэ, нахьыжъхэм, непэ тшIэн фаеу къанэрэр бэ. ТапэкIэ тишэн-зэхэтыкIэхэр зэрэщытыгъэхэр, ахэм ащыщэу къыд­нэсыжьыгъэу тиныбжьыкIэхэм ахэтымылъагъохэрэр ары тызыгъэгумэкIын фаер. Ар ахэзылъхьан фаер тэ нахьыжъхэр ары.

А Iофыгъо мыпсынкIэр аукъодыеу зэшIопхын плъэкIыщтэп, сыда пIомэ, еджапIэм икъоу щарагъашIэрэп. Къэ­нэжьырэр унэм Iоф ащыдэтшIэныр ары. Ау, гукъау нахь мышIэми, ащи щара­гъашIэрэп, ныбжьыкIэхэм шэн-хабзэхэр аIэкIагъэзых.

Илъэс тIокI-щэкIыкIэ узэкIэIэбэжьмэ, кIалэм икъэщэгъу зыхъукIэ иныбджэ­гъухэр игъусэхэу пшъашъэм дэжь псэлъыхъо кIощтыгъэх. Зы пчыхьэп, пчы­хьитIоп, илъэс пчъагъэрэ лъыкIощтыгъ. Зы тхьамафэкIэ шIулъэгъу ашIырэп, ащ фэдэр шIэхэу кIосэжьыщт. Зы пчыхьэкIэ егъашIэм уздэпсэунэу къыхэпхырэр пшIэщтэп, бэрэ укIырыплъын фае. Зыгорэм къыуиIорэр арэп, о унитIукIэ плъэгъурэмрэ птхьакIумэхэмкIэ зэхэпхырэмрэ анахь шъыпкъэ щыIэп. «Нэм кIэтыр гум икIас, гум икIасэр псэм фэд» аIуагъ адыгэмэ.

Пшъашъэр гъогум тырахэу ахьэу къыхэкIы. Ар сыд шIулъэгъуа? ШIулъэгъоп ар, шъхьаубэтагъ. Зым пшъашъэр къэпхьыныр лIыгъэкIэ, чаныгъэкIэ зыфелъэгъужьы, адрэм шIулъэгъуныгъэ шъыпкъэкIэ къэпщэныр лIыгъэкIэ елъытэ. ЛIыгъэм нахь лъэшыр нэбгыритIумэ шIулъэгъуныгъэу илъэс пчъагъэм зэфашIыгъэу агу илъыр ары, ащ икъэб­загъ, идэхагъ, ишъыпкъагъ.

Тиадыгэ лъэпкъ нахь макIэ мэхъу зэпыт. Къэхъурэм нахьи лIэрэр нахьыб. ЕтIанэ анахь гухэкIыр тиныбжьыкIэхэр бэу игъо­нэмыс зэрэхъухэрэр ары. Автомашинэ псынкIэ зэутэкIыр ары анахьыбэр зэкIодылIэрэр. Скорость анахь иным тетэу мачъэх. ГъучIыр къэгущыIэна? Анахь лъэшыр язэрэмыгъашIэу зэдэ­чъэх. «Узыфэсакъыжьымэ, сэри сыкъыпфэ­сакъыщт», ыIуагъ Тхьэм.

ТиныбжьыкIэхэм еджапIэр къызаухыкIэ, къуаджэр къабгынэшъ, зыр IофышIэ чыжьэу макIо, адрэм еджэныр лъегъэ­кIуатэ, зым къызищэкIэ, къыщагъэм дэкIо чыжьэу. Чылэм къэзыгъэзэжьырэр мэкIэ дэд. Шъхьадж зыдэкIуагъэм къыщэуцу. Зым имылъэпкъэгъу къещэ, адрэр унагъо ехьэ. Хышхом хэфэгъэ мыжъокIэ цIыкIум фэдэу ехьы, къыхэкIыжьын ымылъэкIэу. НыбжьыкIэхэм а зэпстэур къагурыIорэп, ау ягъашIэ лъыкIуатэу къызызэплъэкIыжьыхэкIэ, тыдэкIи пщэгъо кореным фэдэу Iужъоу зыпари алъэгъужьыщтэп. Укъызэрымыхъухьэгъэ хэгъэгур сыдигъуи хьафы, убзэкIэ узщы­мыгущыIэрэр оркIэ бзако, уишэн-зекIуа­кIэхэр къызгурымыIорэм урищыкIагъэп, гучъыIэ къыпфыриIэщт. Уилъэпкъ нахь лъапIэ щыIэп, нахь гукIэгъу, нахь шIу­лъэгъу шъыпкъэ къыпфыриIэнэу дунаим зи тетэп. Ащ фэгъэхьыгъэу щысэ горэ къэсхьын. Адыгэ кIалэ горэ (ыцIэ къе­сIощтэп) еджакIо чыжьэу зэкIом, къыдеджэрэ урыс пшъашъэ къыздищи, чылэм къэкIожьыгъагъ. Мэзэ зытIу нахь темышIэу «сянэ-сятэхэр слъэгъу сшIои­гъох» ыIуи, нысэр километрэ миным ехъу ичыжьагъэу кIуагъэ. КъэмыкIожьэу мэзэ пчъагъэ тешIагъ. КIалэр янэ-ятэхэм амышIэу къыщагъэм дэжь кIонэу зи­гъэхьазырызэ, «сыкъэкIожьыщтэп, укъыс­фаемэ, къэкIожь» итхагъэу телеграммэ къыIукIагъ. Зигъэбылъи кIуагъэ. ЗыфэкIогъэ шъузыр ащ фэдизэу къыфэчэфэу къыпэгъокIыгъэп. ЕгъашIэм лIыр иунэ исыгъэм фэдэу, бэдзэрым е тучаным укIонышъ мохэр къэпщэфыщтых, пчыхьэшъхьашхэр хьазырэу сыкъибгъэхьа­жьыщт ыIуи, унэм икIыгъ. Бэрэ кIалэм зи ымыIоу щысыгъ, ишъуз янэ-ятэхэм «сыда узыпэсыр, къыуиIуагъэр зэхэпхыгъэба, ахэр зыбгъэцакIэхэкIэ, джыри джэха­шъор дэгъоу къэптхьакIын фае» къыраIуагъ. Мары сэкIо ыIуи, унэм къикIи, апэ къыIукIырэ къухьэлъатэм къитIысхьи, хигъэкIырэр шIомакIэу, ядэжь къэбыбыжьыгъ.

ЯтIонэрэ щыс. Илъэс 25-м ехъугъэу зэшъхьэгъусэхэу адыгэ лIырэ урыс бзылъфыгъэрэ къутыр горэм дэсыгъэх. Ялъфыгъэхэм зыкъаIэти еджагъэх, гъэ­сагъэ хъугъэх. Шъхьадж илъагъо теу­цуагъ, ау къутырым къыдэнэнэу зи къахэкIыгъэп, зэкIэми къалэм дэсынхэу рахъухьагъ. Янэрэ ятэрэ язакъоу унэм къинагъэх. Урыс бзылъфыгъэм «Сэ скъо нахьыкIэ сыдыщыIэнэу къалэм сыкIо­жьыщт, о удэсын пIомэ, къутырым дэс» лIым къыриIуагъ. Мэзэ заулэрэ къутырым дэсыгъэу адыгэлIыр «сэрэкIожьа чылэм, саштэжьына» ыIуи егупшысагъ. Илъэс 25-м къыкIоцI зыхэмыхьэгъэ икъошхэм ащыщэу чылэм къыдэнагъэм ышъхьэ къырихьылIэ­жьыгъ. ЩэIэфэ ащ ыгу химыгъэкIэу, зыфаер фишIэу ыIыгъыгъ. НыбжьыкIэхэр ригъэ­гупшысэнхэу, адыгэ кIалэу тиIэхэм акъыл хахынэу ары мы щысэхэр къыз­кIэсхьыгъэхэр.

Джащ фэд, адыгэ шэн-зекIуакIэхэм адезымыгъаштэу, ахэр зыукъохэрэм гущыIэ дахэкIэ агурыбгъэIоным емыкIу хэлъэп. ЕгъашIэм тилъэпкъыкIэ тинахьыжъ ыIорэр дгъэцакIэу, тлъытэу, шIошъхъуныгъэ фытиIэу тыкъырыкIуагъ. НыбжьыкIэм ыгу къихьащтыр бэ. Лъэу­жэу хищыщтым уфэмысакъымэ, дэхын ылъэкIыщт. Аущтэу хъун фаеу Тхьэм ыIуагъ оIокIи хъущтэп. «Акъыл къыос­тыгъ — егупшыс, нэхэр къыостыгъэх — гъаплъэх, гум шIу егъэлъэгъу, угу регъэубыт», еIо Тхьэм.

Илъэс 30 – 35-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, ныбжьыкIэхэм япIун пылъыгъэх комсомолыри, пионерскэ организациери, партиери. Джы ахэр щыIэжьхэп. НыбжьыкIэхэм спортым нахь зыфагъэзагъ. Ари дэеп, псауныгъэр егъэпытэ, уищыIэныгъэ хегъахъо. Ау Iофышхор сэнэхьат зэзгъэгъотыгъэхэм зэреджагъэхэмкIэ IофшIапIэ зэрямыIэр ары. Диплом тIурытIу зиIэхэр ахэт. Зы организацие е учреждение горэм Iоф пшIэнэу уиштэщтэп. ЗэкIэ унае хъугъэх. Ежь иунагъо исхэр е къыпышIыхьагъэхэр ары Iоф зэригъашIэхэрэр. Илъэс щэкIым унэмысыгъэмэ уинасып нахь, ащ унахьыжъымэ уаштэщтэп. IофшIэн зымыгъотырэм сыда ышIэщтыр? НыбжьыкIэхэм ящыIэныгъэ къинэу къыхэфэщтхэм ягугъу афэтэжъу­гъэшI, тилъэпкъ ихахъо зэлъытыгъэр, тишэн-зекIуакIэхэр зыгъэцэкIэн фаехэр ахэр арых.

Хъодэ Сэфэр.