Хэти сэнэхьатыр ежь-ежьырэу къыхехы, ау ащ фэшъхьаф гукIэ-псэкIэ зыфаблэу, зытегъэпсыхьагъэу, Тхьэм къыхилъхьагъэмкIэ зигъасэу зыкъиушыхьатыныр. Ар зымыуасэ щыIэп.
Бэгъ Нурбый шэкIогъум и 18-м 1937-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Нэчэрэзые къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэм ыуж Мыекъопэ мэкъумэщ техникумым чIэхьагъ, къыухыгъ, зоотехникэу къоджэ колхозым Iоф щишIагъ. 1964-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъ, илъэс заулэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ.
Ау Нурбый ыгукIэ зыкIэхъопсэу, зымыгъэгупсэфыщтыгъэ шIоигъоныгъэ иIагъ: усэн-гупшысэныр. Шъыпкъэ, къоджэ еджапIэм чIэсыгъ а лъэныкъор къызыхэщым, ары институтым чIэхьаныри зэпхыгъагъэр. Апэу собкоррэу Теуцожь районым щыIагъ, етIанэ хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» пропагандэм, культурэм яотдел ипащэу 1967 — 1993-рэ илъэсхэм Iоф щишIагъ. Ыужым кIэлэцIыкIу журналэу «Жъогъобын» зыфиIорэм илъэситIу фэдизрэ иредакторыгъ.
Ытхыхэрэр 1962-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыгъэх. Илъэс 30-м хьалэлэу, гухахъо хигъуатэу Бэгъ Нурбый адыгэ литературэм щылэжьагъ, гупшысэкIэ амали, тхэкIэ шапхъи ыгъотыгъ. Усэным, гупшысэн-тхэным афэщэгъапэу, ыгукIэ агъатхъэу зэрэщытыгъэр ытхыгъэ тхылъ зэфэшъхьаф пчъагъэмэ уяджэ зыхъукIэ, джыри нахь пшIошъ мэхъу. УсакIом идунай хэщагъэ ухъузэ, ар уилэгъу цIыф хьалэл зафэу, къызэрыкIоу, Iэдэбэу, нахь ппэблагъэ мэхъу. Ар къызхэкIырэр, сэ къызэрэсщыхъурэмкIэ, усэкIо шъыпкъэм гу минхэм къарыгущыIыкIын зэрэфызэшIокIырэр ары:
… Гъогумаф,
О цIыфыгумэ гугъэ нэфкIэ
уарыхьанэу,
ЗэхэпшIэнэу
цIыфыгъэшхом имэхьанэ!
Гъогумаф!
Имурад иныр кIигъэтхъэу, цIыфыгумэ афэкIоныр, цIыфыгъэм имэхьанэ аригъэшIэныр, афиIотэныр Бэгъ Нурбый фызэшIокIыгъ. Поэтическэ тхылъи 7 адыгабзэкIэ ыкIи зы тхылъ урысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх, ахэм усэхэр, поэмэхэр адэтых: «Хъярым пчъэр фыIусэхы», «Тыгъэпс», «Гъэбэжъу огъот», «Гъэтхэ нэплъэгъу», «Къошыныжъым итхыд», «ЧIыгум игупсэф», «ГъэшIэрэ тын». УсэкIэ тхыгъэ романэу «МэшIочIэ мыкIуас» зыщымыIэжь уж къыдэкIыгъ. «Поле добра» зыфиIорэр Москва 1982-рэ илъэсым къыщыдэкIыгъ. «Къошыныжъым итхыд» зыфиIоу Нурбый ытхыгъэм тешIыкIыгъэ спектаклэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэ щагъэуцугъ.
КIэлэеджакIозэ къыздиштэгъэ усэным ыгуи, ышъхьи афэгъэзэпагъэу, зэхэшIэ блэрхэмкIэ ушъэгъэ сатырхэу къыпэблэгъэ цIыф гупсэхэу илъапIэхэм, Адыгэ хэкум, тичIыпIэлъэ джэнэтэу нэм фэмыплъырэм афэгъэхьыгъэхэр еусых. Джа такъикъхэм ыгукIэ гупшысэ тамэм ыIэтэу, быбырэм фэдагъ Нурбый. Адыгабзэм ымакъэ зэриIэтырэм гуапэ хигъуатэу, лъэпсынкIэу, быбырэм фэдэу, ышIэрэм ыгъатхъэу щыIагъ усакIор:
…Къэгъагъ нэщх-гущхэу
ЧIыгум ынапэ
къыспэгушIуатэу,
Джэгу пчэгушхом
ЦIыфмэ яхъяр
сшIоигъу щысIуатэ.
ЫгукIэ шIоигъор къыдэхъугъ Бэгъ Нурбый, итхылъ пчъагъэхэм къадэхьэгъэ усэхэм, поэмэхэм зэрэфаем тетэу ащигъэшIуагъ илъэпкъ, ащ ишэн-хабзэхэр ыкIи цIыфыр. Усэу «Нэфылъ хъярым тежэ» зыфиIорэм щыIэныгъэм игъэшIэгъоныгъэ ычIэ зэрэнэсыгъуаер, ау ущыIэныр, уипкIэнтIэпс ощ фэдэ цIыфыбэм апае чIым хэбгощэныр игъоу елъэгъу усакIом.
Бэгъ Нурбый дэгъоу зышIэщтыгъэхэм къызэраIотэжьырэмкIэ, цIыф къызэрыкIоу, зафэу, шъырытэу, шIум кIэгуIэу, шъыпкъэм фэщагъэу, гущыIэ мыхъуни, нэплъэгъу пхэнджи ымыдзэу, хьалэл дэдэу, иадыгэ лъэпкъ зэригъэдэхэщтым нахь гугъэ имыIэу щыIагъ. Адыгэхэм ятарихъ гъогужъ кIыхьэ рыплъэжьымэ, ыгу узыщтыгъэ, ежь лъэпкъым фишIэн-филэжьын амалэу иIэр усэныр арыти, зыкIи ар ыгъэхьаулыягъэп. Дунэешхори, цIыфхэри, чIыгум техъухьэрэ-тешIыхьэ пстэуми гъунэ алъифэу, гукIэ адэкIуатэщтыгъ, илъэпкъ, икъуаджэ, Нэу зыпIуи-зылэжьыгъэр зыкIи щыгъупшэхэу къыхэкIыгъэп.
Нэчэрэзый
Пчэдыжьы ошIум
тыгъэнэбзыймэ
Си ЗэеIуашъхьэ
зыкъыраубгъохы.
Изэе мэзи къагъаджэу
бзыумэ
Гъэтхэ орэдыр
къыщыспагъохы.
БэрэIумафэу, Нэчэрэзый,
Джаущтэу сыгукIэ
укъыхэнагъ.
* * *
СэркIэ, чIыгужъыр,
джыри ущыI,
ПкIыхьыкIэ
ренэу сыбдэгущыI.
Акъыл зиIэм иуни, иурами, ичыли, ихэкуи, ихэгъэгушхуи ыпсэ ахэтIагъ, ахэм шIоу афишIэщтыр къыугъоихьэзэ игъашIэ къехьы. Бэгъ Нурбый джа гукIэгъу гъогум тетыгъ ыкIи рыкIуагъ, фабэу, шъабэу шIур ылэжьыгъ, иадыгабзэ иусэ-гупшысэкIэ ыгъэбаигъ, къэIокIэ гъэшIэгъонхэр, адыгэ гущыIэ дэхабэ исатырхэм ахэогъуатэ.
Щэч хэлъэп усакIом адыгэ жэрыIо творчествэр икIасэу, ар IэпкIэ-лъапкIэу зыщищыкIагъэм зэригъэфедэщтыгъэр. ИжъыжьыкIэ адыгэр зыкIэгуIэу, зыкIэдэущтыгъэр лIыгъэ хабзэр, шъыпкъагъэр, щэIагъэр, ичIыгу пае псэемыблэжьныгъэ-лIыхъужъныгъэр, шIулъэгъур арых. Мы лъэныкъохэр зэкIэ усакIом ытхыгъэ усэхэм икъоу къахэщых.
Бэгъ Нурбый ищыIэныгъэ къэзгъэбжьышIорэр ыгукIэ икIэсэ усэным игъогу теуцуи, игупшысэ фэкъулаеу тапашъхьэ къызэрэрилъхьагъэр ары. Дунаим хаплъэмэ, ыгъатхъэу сурэт-тхыпхъэ дахэхэр иIэх:
…Огу къаргъом
ошъопщэ нэфхэр
ЕткIухьэх шъабэу
кIошъэххэу,
Псыхъори
тыгъэм Iуджагъоу,
Къысфэсы
нэплъэгъу гухахъор.
Губгъошхоу гъэбэжъу нэгум
Сэ къисэгъуатэ ситхъагъо.
Усэхэм язакъоп, ытхыгъэх поэмэхэри. Ахэм цIыфхэм гугъэ-гупшысэу яIагъэхэр, щыIэныгъэм зэрэфаблэхэрэр, пый мэхъаджэр тичIыгу къызебанэм, советскэ народыр зэрэзэмыблэжьыгъэр, лъэпкъыбэр зыщызэдэпсэурэ хэгъэгушхом изы Iахьэу Адыгеими икIыгъэ цIыф мин 80-м ащыщ горэми къумалыгъэ зэрэзэримыхьагъэр, Андырхъуаем, Бжыхьакъом, Ацумыжъым, Къошым, Нэхаем, Тхьагъушъэм, ШIуцIэм ялIыгъэ-псэемыблэжьныгъэ адыгэ лъэпкъымкIэ напэу, щытхъуцIэ лъапIэу «Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ» зыфиIорэр къазэрарапэсыгъэр, адыгэ пIуныгъэгъэсэныгъэм ыпшъэ укIожьынэу зэрэщымытыгъэр къыушыхьатыгъ. УсакIоу Бэгъ Нурбый итхылъхэм, ипоэмэхэм, романэу «МэшIочIэ мыкIуас» зыфиIорэм тхакIом илъэпкъ гъунэнчъэу зэрикIасэр, ащ итарихъ куу зэрэщыгъуазэр, ежь усакIор заом хэмытыгъэми, гукIэ а зэкIэ зэхишIэу тхагъэ.
Усэ-романэу «МэшIочIэ мыкIуасэр» произведение анахь дэгъоу тилитературэ хэтмэ ащыщэу плъытэнэу сэ сшъхьэкIэ къысщыхъугъ. Адыгэм идунэететыкIагъэр, изэхэхьэпIэ-зэхэгущыIэжь чIыпIэу хьакIэщыр зыфэдагъэр, ар зэрэзэIухыгъагъэр, уахътэм итхыпхъэу, нахьыжъ Iушхэм ягупшысэ зынэсыщтыгъэр, нэмыкIхэри Бэгъ Нурбый итхыгъэхэм ащыкIэгъэтхъыгъ. Адыгэ фольклорым ифэмэ-бжьымэ ащызэхэошIэ, ишIыкIэ-гъэпсыкIэхэр ахэм фэкъулаеу тхакIом ащигъэфедагъэх.
УсакIоу Бэгъ Нурбый къызытхэмытыжьыр илъэс 23-рэ мэхъу, ау игупшысэ лэжьыгъэ зэрэтфэгъэунэшкIу, ицIыфыгъэ лъагэшъ, джащ фэд, типлъапI ыкIи тищыс.
Мамырыкъо Нуриет.