Еутыххэм ящагу чъыг гъэшIэгъон къыдакIэщтыгъ. Ащ икъутамэхэм ащыщхэм мыIэрысэ къапыкIэщтыгъ, мэз къужъ цIыкIухэм афэдэ зыпыти ахэтыгъ, нэмыкIхэм къужъышхохэр апыплъагъощтыгъэх, айва къызпыкIагъи ахэтыгъ… Къоджэдэсэу блэкIыхэрэм лъэшэу агъэшIагъощтыгъ.
… Тэхъутэмыкъуае щыщ Еутых Махьмудэрэ ФатIимэтрэ яунэгъо Iужъоу сабыибэ зэрысыгъэм заом ыпэрэ илъэс къинхэр, нэмыкIхэм афэдэу, къыфэпсынкIагъэхэп. Сабыир бгъэшхэныр къызэрыкIуагъэп. ШъэуиплIырэ пшъэшъиплIырэ зэшъхьэгъусэхэм яIагъ. Хатэм къыдахырэмкIэ щыIагъэх, щагубзыухэр, псэушъхьэхэр аIыгъыгъэх.
Аущтэу кIалэхэм зыкъаIэти, нахьыжъиплIым ежьхэми унагъохэр яIэ хъугъэ. Япхъу нахьыжъэу Айщэт шъао къыфэхъуи Якъуб фаусыгъ, ау ащ ишъхьэгъусэ жьыдэдэу дунаим ехыжьи, янэ-ятэхэм яунэ къыгъэзэжьынэу хъугъэ. Уахътэ тешIагъэу, Айщэт джыри зэ дэкIожьыгъ, Якъубэ янэжъ-ятэжъхэм къалъэхэнагъ.
Хэгъэгу зэошхор къызежьэм Махьмудэрэ ФатIимэтрэ якIэлэ нахьыжъищымрэ пхъорэлъфымрэ зэуапIэм кIуагъэх. Унэм къинэгъэ якIэлэ зихэхъогъоу Мэдини бэрэ ащ фэбэнагъ, ау янэ-ятэхэу зыныбжь хэкIотагъэхэм япсауныгъэ къызэкIэкIуагъэти, Iахьылхэм къызэтыраIэжагъ.
Зэшищэу зэуапIэм кIуагъэхэр кавалерием идзэхэм ахэтыгъэх. Ащыщ горэм письмэ къызитхыкIэ, гъунэгъу пшъэшъэжъыеу еджакIэ зышIэрэм дэжь ФатIимэт чъэщтыгъэ.
… Ащ фэдэу мафэм письмэ къаIукIагъ, ау ащ къэбарышIу зэримытыр ным ыгукIэ зэхишIагъ. Хэукъуагъэп. Хьисэ зыдэщыIэр амышIэу кIодыгъэу итыгъ. Къиныр изакъоу къакIорэп. Ащ ыуж бэ темышIэу ятIонэрэ письмэу Къадыр зэрэхэкIодагъэр зэрытыр къаIукIагъ. Яхьыер зэрэфэхыгъэр къэзыIогъэ тхыгъэри ахэм ауж бэкIэ къинагъэп.
— Я Алахь, сипхъорэлъфыр къэухъум, — Тхьэм елъэIугъ ФатIимэт.
ГухэкIыми, щыIэныгъэр къыфэжъалымыгъ. Якъубэрэ ащ икомандиррэ ошъогум итхэу пыим езаохэзэ, самолетэу зэрысхэм къыкIани, къимыкIыжьышъухэу хэкIодагъэх. Уна-
гъор кIалэхэм афэшъыгъозэ, Махьмуди дунаим ехыжьыгъ. ФатIимэт изакъоу зэпстэур къылъэхэнагъ.
Инысэу, жьэу шъузабэу къэнагъэм, зятэ зимыIэжь икъорэлъфхэм ыгу агъэузыщтыгъ. Чэщ къэс гъыщтыгъ, игупсэхэм апае Тхьэм елъэIущтыгъ. Ащ фэдэу ыгу зыщыцIыкIу уахътэм зыфэдэр ежьыри къыгурымыIоу рэхьатныгъэ къезымытырэ гупшысэ горэхэр къытебанэщтыгъэх.
Унэ кIыбым чъыгхэтэ дахэ дэтыгъ. Джыри ежь цIыкIоу ятэжъ а чъыгхэм ауж зэритыщтыгъэр къешIэжьы. Ащ деIэнэу икIасэщтыгъ, шIыкIэу ыгъэфедэхэрэри къыпихыгъагъэх. Ахэм яшIуагъэкIэ чъыгхэр къызэтыригъэнэни ылъэкIыгъ.
Чъыгхатэр къызэпиплъыхьэзэ зэджэм, зымыгъэрэхьатыщтыгъэр къыгурыIуагъ. Хэгъэгум зыпсэ фэзытыгъэ илъфыгъэхэм афэгъэхьыгъэ къутамэхэр зыпыт чъыг къыгъэкIыщт. Аущтэу мэз къужъ чъыгым нэмыкIхэм якъутамэхэр пигъэуцозэ ригъаштагъэх. Илъфыгъэу къэзымыгъэзэжьыгъэхэм афыригъэхырэ нэпсым ыгъэпскIыгъэ чъыгыр шIэхэу къэгъагъэ хъугъэ. ФатIимэт ащ IаплI рищэкIызэ икIалэхэм адэгущыIэщтыгъ.
— Хьис, сикIал, къэошIэжьа утефи плъэгуанджэ зытекъулъым умыгъэу уIагъэм сыкъепщэнэу укъызэрэсэлъэIугъагъэр?
— О, Къадыр, къэошIэжьа адэ сырнычым урыджэгузэ мэкъум кIэбгъани лъэшэу угъызэ къыпфэзгъэгъунэу укъызэрэсэлъэIугъагъэр?
Ащ фэдэ гущыIэ фабэхэр адрэ икIалэхэми ариIощтыгъ.
Чъыгым дэжь ныр бэрэ кIозэ игушIуагъуи, игукъауи дигощыщтыгъ.
…1947-рэ гъэблэ илъэс къиныр итыгъ. Мэкъумэщ чIыгухэм лэжьыгъэ къызэрамыты-гъэм къыхэкIэу, колхозхэр яIэм лъэшэу шъхьасыщтыгъэх. Къэралыгъо мылъкур зытыгъурэм пшъэдэкIыжь зэрихьыщтым фэгъэхьыгъэ унашъо Правительствэм къыдигъэкIыгъагъ. Зигугъу ашIыщтыгъэр тонн е килограммишъэ пчъагъэп, зы Iэбжыб пштагъэми икъущтыгъагъ.
Мафэм къуаджэм дэс бзылъфыгъэхэм натрыфыр ахыжьыщтыгъ. Нэбгырэ пэпчъ шъхьэ заулэ исабыйхэм афихьынэу зэдэгущыIэжьыхи рахъухьагъ. НэмыкIхэм афэдэу ФатIимэти ипэIупхэ шъхьэ зыбгъупшI къыкIоцIищыхьагъ. А охътэ дэдэм ишъаохэм апае чъыгэу къыгъэкIыгъэр ынэгу къыкIэуцуагъ. Ащ икъутамэхэр жьыбгъэшхом лъэшэу риутэкIыщтыгъэх.
Щынагъо горэ къызэрэкъокIыгъэр бзылъфыгъэм ыгукIэ зэхишIагъ. ЛъыкIуати натрыфышъхьэхэр ритэкъужьыгъэх. КъэкIожьыхэзэ колхоз тхьаматэм икузэкIэт апэкIэ къикIыгъ. Натрыф зэкIоцIыпхагъэхэр зэкIэми уц куашэхэм ахагъэбылъхьагъэх. Тхьаматэр къэуцуи къахаплъи ежьэжьыгъ, ау къятхьагъэпцIэкIи, тIэкIу ыкIугъэу къыгъэзэжьыгъ. Бзылъфыгъэхэм ящыхьагъэхэр уцым къахахыжьыщтыгъэх.
ЗэкIэри колхоз правлением ащагъэх, зэрэтыгъуагъэхэм фэгъэхьыгъэ актхэр зэхигъэуцонэу участковэ милиционерыми къеджагъэх. Къэралыгъо мылъкур зытыгъугъэхэр пхъашэу агъэпщынэнхэу гухэлъ ашIыгъ.
ЗэуапIэм къикIыжьыгъэу къуаджэм щыщ Ожъубанэкъо Исхьакъ къэбарыр зэхихыгъэу правлением къэчъагъ. Тхьаматэмрэ «тыгъуакIохэмрэ» чIэсыгъэх.
— Шъузэбэнын къэжъугъотыгъ. Шъузэбэ тхьамыкIэу, мэфэкIымкIэ зисабыйхэр зыгъэшхэнэу фаехэр жъугъэпщынэщтых ара? ШъуукIыт. Мыхэм ачIыпIэ шъо шъуянэхэр итынхэ ылъэкIыщтыгъагъ, — ыIуагъ ащ.
Бзылъфыгъэхэр къатIупщыжьыгъэх. ФатIимэт ядэжь къызэкIожьым гуIэзэ чъыгым дэжь чъагъэ.
— Тхьашъуегъэпсэу сикIэлэ цIыкIух, непэ сшъхьэ сыфимытэу хьайнапэ сшIэным сыщышъуухъумагъ, — ыIуагъ ащ.
Къутамэхэм зыкъыращэхи ынэгушъо зыкъыщахъуагъ, пхъэшъхьэ-мышъхьэ заули къыпызыгъ.
Илъэсхэр тешIагъэх. ФатIимэт ипсауныгъэ нахь къыщыкIагъ, ау чъыгым ыуж итыгъ. Гъунэм зэрэнэсыгъэри зэхишIэщтыгъ. Мафэ горэм кIуачIэу иIэр мэкIэдэдэу игупсэу къыкIэлъырысхэм закъыфигъази, чъыгым дэжь ахьынэу къялъэIугъ. ИлъэIу фагъэцэкIагъ. Къутамэхэм гъэретынчъэу Iэ ащифагъ.
— СикIэлэ цIыкIух, шIэхэу шъуадэжь сыкъэкIожьыщт, тызэрэгъотыжьыщт.
Чъыгыр щыIэжьэп, ау Махьмудэрэ ФатIимэтрэ якIалэхэу заом хэкIодагъэхэм яшIэжьэу Тэхъутэмыкъуае иурамхэм ащыщ Еутых зэшхэм ацIэ ратыгъ. Ащ тетэу ячIыпIэгъоу афэразэхэм ахэм яшIэжь агъэпытагъ.
Хэутыным фэзгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.