Къалэу Шъачэ ибжьахъохэр цIыфхэм агу къагъэкIыжьыхэ зыхъукIэ псэупIэу Хьаджыкъо инахьыжъхэм ащыщыгъэу Хьахъо Осмэн ыцIэ къырамыIоу хъурэп. Ежь щымыIэжьми, бжьэхъуным зыфэзгъэзэрэ ныбжьыкIэхэм ащ ыгъэфедэщтыгъэ шIыкIэ-амалхэр агу къагъэкIыжьых ыкIи агъэфедэх.
Бжьэхэм бэрэ апылъыгъэ цIыфым ежь ищыIакIи ипсэукIи зэблехъух. Сыдигъуи аIо бжьэхэр хэбзэ гъэнэфагъэхэр яIэхэу зэрэзэхэтхэр, зэкIэми яIоф Iахьэ агъэцакIэзэ зэрэзэдэпсэухэрэр. Ахэм яIофшIакIэ зылъэгъу зэпытырэм ежь зыфигъэуцужьыгъэ мурадыри къыдэхъоу хабзэ.
Осмэн 1945-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу бжьэматэхэр зэригъэгъотыгъагъэх. Илъэс 60-рэ ахэм апылъыгъ, ыныбжь илъэс 92-м зехъур ары бжьэхъуным зыпыкIыжьыгъагъэр, ау ыгукIэ ахэм ахэтыгъ, къушъхьэм хэт бжьэматэхэр ынэгу къыкIэуцощтыгъэх.
Бжьэхъуным хэшIыкIэу фыриIэр къыIотэнэу зыригъажьэкIэ, уедэIу зэпытынэу уфэягъ.
— 1974-рэ илъэсым совхозэу сызыхэтыгъэм бригадир IэнатIэр зыщысэгъэтIылъыжьым, бжьэхэр зыщаIыгъ чIыпIэ 40-м ащыщэу зиIофхэр анахь дэим сагъэкIонэу сыкIэлъэIугъагъ. ИлъэсиплIым къыкIоцI гъэхъагъэу тшIыгъэхэмкIэ апэрэ чIыпIэр тыубытыгъагъ, — къыIуатэщтыгъ ащ.
Осмэн бжьэхэм якъыхэхын, ягъэшхэн, ягъэбэгъон, нэмыкI Iофыгъохэми афэгъэхьыгъэу зэригъэшIагъэр бэ. Илъэсыбэрэ ахэм акIырыплъыгъ, зэрэзэдэпсэухэрэр зэригъэшIагъ. Iэгъо-благъэм, шъолъырым ащыпсэухэрэ бжьахъохэр ащ ыдэжь къакIощтыгъэх. ЗиIоф шъэфэу хэлъхэр зэкIэ зэзгъэшIагъэм къыIорэр ахэмкIэ зымыуасэ щыIагъэп, тхылъ пстэоу заджэщтыгъэхэм апэ рагъэшъыщтыгъ. Бжьэхъо Iазэм игугъу зэрэхэгъэгоу щашIы хъугъэ, IэкIыб зэфэшъхьафхэм къарыкIырэ шIэныгъэлэжьхэр иунэ щызэблэкIыгъэх.
Осмэн къыугупшысыгъэхэм ащыщхэр арищэнхэу къелъэIухэуи къыхэкIыгъ. Ежь къызэриIожьыщтыгъэмкIэ, аримыщэхэу аритыщтыгъэх. «Сэ шIэныгъэу зэзгъэгъотыгъэр зэкIэ бжьэхэр ары къысэзытыгъэхэр, Iоф зэрэпшIэщтым сыфэзгъэсагъэхэр, дунаир зэрэзэхэлъыр сэзгъэшIагъэхэр», — ыIощтыгъ ащ.
Сыд фэдэрэ Iоф фагъэзагъэми, Осмэн икъоу ыгъэцакIэзэ игъашIэ къыхьыгъ. Iофым зэрэфэкъулаир къыдалъыти, ныбжьыкIэ дэдэу совхозэу «Ударникым» пащэ фашIыгъагъ. Къулыкъу ымыхьын фитэу зэрытхэгъэ тхылъыр къыратыгъагъэми, илэгъухэр дзэм зэрэдащыхэрэм пае яхъуапсэщтыгъ. Ежь иунагъо ыIыгъыгъ, ышыпхъуиплI ыгъасэщтыгъ. 1949-рэ илъэсым Осмэн унагъо ышIэнэу ригъэжьагъ. Ишъэогъу-ныбджэгъухэм дзэ къулыкъур къаухыгъэу ячылэ къызагъэзэжьхэм, ахэм афэдэнэу ежьыри зэрэфаер пстэумэ ашъхьагъ къэхъуи, ялъэIузэ къулыкъум зыдаригъэщыгъагъ.
ИлъэсиплIэ КъохьэпIэ Чыжьэм къулыкъу щихьыгъ. IофшIэным зэресагъэм ишIуагъэ къэкIуагъ, гъэхъагъэхэр ышIыгъэх, медалэу «Советско-китайская дружба» зыфиIорэр къыратыгъагъ.
Осмэн игуапэу къыIотэжьыщтыгъ:
— 1953-рэ илъэсым, мэзаем и 23-м Порт-Артур пэблэгъэ къалэу Дальний Чуйшуидзе иаэродром гупчэ тащэгъагъ. Трибунэм хьакIэшхохэр тетыгъэх. Китаим и Къэралыгъо Совет ипремьер-министрэу Чжоу Эньлай ахэм ахэтыгъ, сичIыпIэгъоу, Порт-Артур иэскадрэ ипащэ ипшъэрылъхэр зыгъэцакIэщтыгъэхэ КIакIыхъу Салим Сахьидэ ыкъоу апэрэ ранг зиIэ капитаныр ащ къыготыгъ. Салим ыIэкIэ бгъэхалъхьэр къызэрэсхилъхьэгъагъэр, ар сэ силъэпкъ щыщ цIыф шIагъоу зэрэщытыр джыри сщыгъупшэрэп ыкIи сырэгушхо.
Осмэн лъэпкъ культурэм зилъэуж къыхэзынагъэхэми ащыщ. Ижъырэ адыгэ орэдыжъхэр къэзыугъоижьыгъэхэм, ахэр апэу пластинкэхэм атезытхагъэхэм ахэтыгъ. Ащ фэдэ пластинкэхэр джы щыIэжьхэп, зиунэ къинагъэхэм ахэр лъэпкъ культурэм щыщ хъугъэу алъытэх.
Осмэн къыIотэжьыгъэхэм ащыщ я 70-рэ илъэсхэм шапсыгъэ фольклорнэ купэу «Многонациональный Советский Союз» зыфиIорэм хэтхэу Москва концерт гъэшIэгъонхэр къызэрэщатыгъагъэхэр. Къэгъэлъэгъонхэр зэрэкIохэрэр гупчэ телевидением къыгъэлъагъощтыгъэх, цIыфыби яплъыщтыгъ. Ащыгъум хыIушъо Шапсыгъэм щыщ музыкантитфымэ шIэныгъэлэжьхэм, критикхэм, общественностым анаIэ къатырадзи, Шъачэ щыпсэурэ чIыпIэрыс лъэпкъым икультурэ бай нэIуасэ зыфашIыгъагъ. Шапсыгъэ орэдхэмрэ мэкъамэхэмрэ цIыфыбэмэ зэхязгъэхыгъэхэм ацIэхэр ежь игуапэу къыIощтыгъэх — Шагудж Мыхьамод, Тыу Сэфэрбый, Кобжъ Мыхьамод, Тыу Бакир, Ацумыжъ Хьисэ. Ахэм ясатыр, къылэжьыгъэ шъыпкъэу, ежьыри хэтыгъ.
— Музыкантхэр СССР-м икомпозиторхэм иятфэнэрэ Зэфэсэу 1975-рэ илъэсым къалэу Гагрэ щырекIокIыгъэм рагъэблэгъагъэх.
«Къэгъэлъэгъон гъэшIэгъоныбэу цIыфхэр зэплъыгъэхэм къахэщыгъэхэм тэри тащыщыгъ», — ыIощтыгъ Осмэн.
ГъэшIэ кIыхьэу Осмэн къыгъэшIагъэм рыкIэгъожьынэу зы лъэбэкъуи ыдзыгъэп. ЫшIэрэм ыгуи ыпси хилъхьэщтыгъ, ары цIыфхэми агу зыкIырихьыщтыгъэр, шъхьэкIэфагъэ къызкIыфашIыщтыгъэр. Ныбжьыр хэкIуатэми, къызэкIэкIонэу Осмэн щытыгъэп. «Гур кIодымэ, шыр чъэжьырэп» — аIо адыгэхэм. КъушъхьэчIэсхэми а гущыIэжъым имэхьанэ ясабыигъом къыщегъэжьагъэу къакIэхъухьэхэрэм агурагъаIо. Ар Осмэн игъэшIэ гъогу нафэу къыщигъэлъэгъуагъ.
Ныбэ Анзор.