Мы илъэсыр экологием и Илъэсэу Урысыем щагъэнэфагъ. Ащ фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр республикэм щэкIох. Ахэм ащыщ мы мафэхэм Лъэпкъ тхылъеджапIэм зэхищэгъэ Iэнэ хъураер.
Ар фэгъэхьыгъагъ экологием ылъэныкъокIэ анахьэу къаухъумэрэ чIыпIэхэм. Ахэм язытет зэрагъэфедэн алъэкIыхэрэр ыкIи нэмыкIхэм атегущыIагъэх.
Iофтхьабзэм къырагъэблэгъагъэх тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи чIыопсым ибайныгъэхэм якъэухъумэн пылъ къэралыгъо IофшIапIэхэм, апшъэрэ еджапIэхэм, научнэ-ушэтэкIо институтхэм ялIыкIохэр, студентхэр.
Iэнэ хъураер зэрищагъ Лъэпкъ тхылъеджапIэм иотдел ипащэу, Iофтхьабзэм изэхэщакIоу Нина Плотнерчук. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, илъэситф хъугъэу тхылъеджапIэм программэу «Зеленая гостиная» зыфиIорэм Iоф щешIэ. А уахътэм къыкIоцI чIыопсым иIофыгъохэм яхьылIагъэу Iофтхьабзэу зэхащагъэхэм ар кIэкIэу къатегущыIагъ. ЕтIанэ гущыIэр ритыгъ тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи чIыопсым ибайныгъэхэр къэухъумэгъэнымкIэ АР-м и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу Ешэкъо Аслъан.
Ащ къызэриIуагъэмкIэ, Адыгэ Республикэр туризмэм ылъэныкъокIэ анахь чIыпIэ гъэшIэгъонэу Кавказым иIэхэм ащыщ. ЗэкIэ республикэм ичIыгу пштэмэ, ащ ипроцент 14-р лъэшэу къагъэгъунэрэмэ ащыщых. Ащ фэдэу Адыгеим хэушъхьафыкIыгъэу къаухъумэрэ чIыпIэ 18 ит. Ахэм ащыщ чIыопс паркыр, ботаническэ заказникитIур ыкIи чIыопсым исаугъэт 15.
«ТхьакIышхомрэ» чIыопсым исаугъэтищрэ — «Къушъхьэтх Iэлыр», «Псыхъохэу Пшэхрэ Пшэхашъхьэрэ якъежьапI», «Псыхъоу Цыцэ икъежьапI» зыфиIохэрэр 1999-рэ илъэсым ЮНЕСКО-м чIыопсымкIэ идунэе кIэн лъэныкъоу «КъохьэпIэ Кавказыр» зыфиIорэмкIэ хэхьагъэх. Уахътэ зытешIэм, а чIыпIэхэр туризмэм ылъэныкъокIэ агъэфедэхэу рагъэжьагъ.
2014 — 2020-рэ илъэсхэм ателъытагъэу Адыгеим программэу тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэн ыкIи чIыопсым игъэфедэн фэгъэхьыгъэм Iоф щешIэ. Ащ иподпрограммэ Iофтхьэбзищ хэхьэ. Ахэр «ЧIыопс паркэу ТхьакIышхо икъэухъумэн», «АР-р радиацием ылъэныкъокIэ щынэгъончъэныр», ящэнэрэр «Биологием ылъэныкъокIэ чIыопсыр къэгъэгъунэгъэныр» арых.
Мы лъэныкъохэмкIэ ГъэIорышIапIэу Ешэкъо Аслъан зилIыкIом Iофэу ышIэрэм къытегущыIагъ.
Ащ ыуж Iэнэ хъураем зыгъэгумэкIыхэрэр къыщаIуагъэх. КъэгущыIагъэхэм ащыщэу чIыопс паркэу «ТхьакIышху» зыфиIорэм ипащэу Шэуджэн Инвер къызэриIуагъэмкIэ, мы паркыр 2011-рэ илъэсым чIыопс паркэу анахь лъэшэу къагъэгъунэрэмэ ащыщэу хъугъэ. Ащ Iоф зэришIэрэм Инвер къытегущыIагъ. Волонтерхэр, апшъэрэ еджапIэхэм ястудентхэр IэпыIэгъу къызэрэфэхъухэрэмкIэ зэрафэразэр къыхигъэщыгъ. Мы чIыпIэм зызгъэпсэфынэу къакIорэм ипчъагъэ зыкIэупчIэхэм, ащ къызэриIуагъэмкIэ, Лэгъо-Накъэ къакIорэм ипроцент 60-р мыщ къекIуалIэ. Паркым екIоу гъогу зыкIимыIэм кIэупчIагъэхэти, чIыпIэр къызэтенэнымкIэ ащ ишIуагъэ къакIоу ылъытагъ. Инвер упчIабэ ратыгъ, ахэм яджэуапхэр къыритыжьыгъэх.
Ащ ыуж къэгущыIагъэх Мыекъопэ технологическэ университетым экологиемкIэ икафедрэ ипрофессорэу Сератюк Эмилие, а кафедрэм къикIыгъэу Екатерина Дунаевскаяр, мы еджапIэм географиемкIэ икафедрэ идоцентэу Шъоджэ Айдэмыр ыкIи нэмыкIхэр.
Iофтхьабзэр окIофэ зэхэщакIохэм республикэм ичIыпIэ дахэхэр экранымкIэ къагъэлъэгъуагъэх. Iэнэ хъураем хэлэжьагъэхэм зэдаштагъ къэралыгъо IофшIапIэхэр агъэфедэхэзэ чIыопсым изытет нахь
дэгъу шIыгъэным дэлэжьэнхэу.
Сихъу Гощнагъу.