2017-р — Урысыем экологием и Илъэсэу щагъэнэфагъ. Ащ елъытыгъэу, субъектхэми, къалэхэми, нэмыкI псэупIэ чIыпIэхэми къытэшIэкIыгъэ чIыопсым икъэбзэныгъэ къэухъумэгъэнымкIэ Iофыбэу ашIэн зэшIуахын фаемкIэ пшъэрылъхэр зыфашIыжьыгъэх, планхэр зэхагъэуцуагъэх. Къэнэжьырэр зэрифэшъуашэм тетэу а Iофыгъохэр зэкIэ зэшIохыгъэнхэр ары.
Тыгу къэдгъэкIыжьын 2013-рэ илъэсыр тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи ащ ичIыопс байныгъэхэм якъэухъумэн зэрэфэгъэхьыгъагъэр. ИлъэситIу ащ тешIагъэу Iофыгъуабэу къэуцухэрэм япхыгъэу джыри экологием и Илъэс къыхагъэщы. Мыщ фэдэ къэралыгъо унэшъо инхэм илъэс пIалъэ яI ыкIи ахэм сыдигъуи унаIэ атетыныр ищыкIагъ. Сыда пIомэ мыщ фэдэ Iофыгъо инхэмкIэ Iофтхьабзэхэр щыIэкIэ-псэукIэ лъапсэр нахьышIу шIыгъэным, тыкъэзыуцухьэрэ дунаишхом ищыпэ теплъэ изытет къэухъумэгъэным, къызэтегъэнэгъэным, фэсакъыгъэным фэлажьэх. Жьэу къатщэрэм, псэу тызашъорэм, гъомылапхъэхэм ядэгъугъэ шапхъэ цIыфым ипсауныгъэкIэ анахьэу мэхьанэшхо яI. Ар къыдалъытэзэ, АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ иIофышIэхэм къалэм икъэбзэныгъэ къэухъумэгъэнымкIэ, цIыфхэм къяшIэкIыгъэ дунаир гуIэтыпIэу щытынымкIэ Iофыгъуабэу къэуцухэрэр зыщызэхафыхэрэ зэIукIэгъухэр, зэхахьэхэр, зэхэгущыIэгъу сыхьатхэр щызэхащэх. ТхылъеджапIэм «Зеленая гостиная» зыфиIорэр илъэси 5 мэхъу зыщызэхэщагъэр, ащ иIофшIэн министерствэ, къулыкъу зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр, къалэм иапшъэрэ ыкIи сэнэхьат зэгъэгъотыпIэхэм ащеджэхэрэр, кIэлэегъаджэхэр чанэу хэлажьэх.
Мэзаем и 15-м, 2017-рэ илъэсым Лъэпкъ тхылъеджапIэм Iэнэ хъурае «Чистый город, чистый регион, чистая страна» ыIоу щызэхащэгъагъ. КIэщакIоу ащ иIагъэх техническэ ыкIи экономическэ литературэмкIэ отделымрэ массовэ секторымрэ. Экологием изытеткIэ шъыпкъагъэ зыхэлъ къэбархэр цIыфхэм аIэкIэгъэхьэгъэнхэр ыкIи экологическэ IофшIэныр гъэлъэшыгъэныр, ныбжьыкIэхэм экологиемкIэ зэрифэшъуашэу гъэсэныгъэ ыкIи пIуныгъэ ягъэгъотыгъэныр ары мурад шъхьаIэу зыфагъэуцужьырэр.
Зигъо IофыгъомкIэ Iэнэ хъураем хэлэжьагъэх отраслэ зэфэшъхьафхэмкIэ специалист-ушэтакIохэр, АР-м тыкъэзыуцухьэрэ дунаир къэухъумэгъэнымкIэ ыкIи чIыопс байныгъэхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу Ешэкъо Аслъан, АР-м туризмэмкIэ ыкIи курортхэмкIэ и Комитет иотдел ипащэу Уджыхъу Джамбулат, муниципальнэ гъэпсыкIэ зиIэ «Къалэу Мыекъуапэ» иадминистрацие ЖКХ-мкIэ ыкIи
къалэм игъэдэхэн-зэтегъэпсыхьанкIэ ГъэIорышIапIэм иотдел ипащэу Светлана Левченкэр, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым ландшафт архитектурэмкIэ ыкIи мэз IофымкIэ икафедрэ идоцентэу, мэкъумэщ шIэныгъэхэм-
кIэ кандидатэу Н. Трушевар, МКъТУ-м экологиемкIэ икафедрэ идоцентэу А. Шъуаджэр, мыхэм анэмыкIхэри.
Iэнэ хъураем хэлажьэхэрэм шIуфэс гущыIэкIэ закъыфигъэзагъ Лъэпкъ тхылъеджапIэм идиректор игуадзэу Пэнэшъу ФатIимэт. ЦIыфлъэпкъымкIэ ыкIи тыдэрэ чIыналъэкIи анахь мэхьанэ зиIэ экологием — чIыопсым икъэбзэныгъэ иIофыгъо инхэр къызыщыраIотыкIыщтхэу, ахэмкIэ шIэгъэн фаехэр зыщагъэнэфэщтхэу, тикъалэ ыкIи тишъолъыр якъэбзагъэ икъызэтегъэнэн-къэухъумэн фэлэжьэрэ Iофтхьабзэм хэлажьэхэрэм гухэлъышIоу зыдаIыгъхэр дахэу зэшIуахынхэу, шIуагъэ къытэу Iэнэ хъураер лъагъэкIотэнэу къафэлъэIуагъ.
Ащ пыдзагъэу Iэнэ хъураем иIофшIэн ыублагъ. АР-м тыкъэзыуцухьэрэ дунаир къэухъумэгъэнымкIэ ыкIи чIыопс байныгъэхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу Ешэкъо Аслъан зигъо IофыгъомкIэ гущыIэ игъэкIотыгъэ къышIыгъ. Адыгеир шъолъыр шхъуантIэу, анахь ухъумэгъэ чIыпIэ къабзэу зэрэщытыр, ипроцент 15 Кавказ биосфернэ заповедникым, къушъхьэхэм, мэзхэм, псыхъохэм зэраубытырэм анаIэ тыраригъэдзагъ. Ау ащ емылъытыгъэу, щыIэкIэ-псэукIэм ыкIи ежь цIыфхэм къапыкIырэ хэкIым, пыдзэфэ пытэхэм ядэщын ахэм Iофыбэу апылъым къащыуцугъ. Унэ зэтетхэм адэжь ащагъэуцугъэ хэкIитэкъупIэ бакхэм зэкIэ зэхэлъэу зэрэратакъорэм екIолIэкIэ шапхъэ фэшIыгъэным, пхъэр, апчыр, пластикэр, гъучIыр ыкIи ртут пкъыгъохэр — телевизорыжъхэр, батарейкэхэр, къэнэжьыгъэ гъомылапхъэхэр зэфэшъхьафэу ащызэхэшыпыкIыгъэным ишIуагъэ къэкIонэу ылъытагъ. КъалэмкIэ анахь пыдзэфабэ къызыпыкIыхэрэр пхъэр зыгъэфедэхэрэ псэолъэшIхэр арэу зэрэщытыр къыхигъэщыгъ. Ахэм зыщыIукIэрэм пхъэупсафэри, пхъэIучIэнхэри щыратэкъух. Ау ащ фэдэ лэжьэпIэ зытIущэу тикъалэ дэтым зэращыIагъэхэр, язекIуакIэ зэрафамыдэщтыр, ыужыкIи ащ фэдэ къызахафэкIэ, тазырышхо зэрарагъэтыщтыр араIуагъ. ЧIыопсым изытет къэухъумэгъэнымкIэ мы илъэсыкIэм проектыкIэхэр зэрэзэхагъэуцуагъэхэм, ахэм ялъытыгъэу Iофэу ашIэщтым къащыуцугъ. Ау сыд фэдиз пIуагъэми, пшIагъэми, уалъыплъагъэми, анахь мэхьанэ зиIэу ылъытагъэр цIыфхэм экологиемкIэ якультурэ къэIэтыгъэныр ары.
Мы гупшысэр джыри нахь къызэIуахэу чIыопсым икъэбзэныгъэ зэщызыгъэкъорэ лъэныкъуабэм къатегущыIагъэхэм ащыщ Светлана Левченкэр. «ЗыщамыушIоирэм зэрэщыкъабзэр» ащ кIигъэтхъыгъ, хэкI-идзыпIэ чIыпIэхэмкIэ къалэр къызэрэухъурэигъэр, ахэр изытэкъухэрэр зэтеубытэгъуаеу зэрэщытхэр, пшъэдэкIыжь мы зэкIэмкIэ къэлэ администрацием ехьыми, хэкIыр чIыгу унаем щитэкъугъэ зыхъукIэ, а чIыгур зыем ащкIэ мысагъэр зэрэфакIорэр къыIотагъэх. МКъТУ-м истудентхэр къалэм икъэбзэныгъэкIэ анахь чанхэу, сыд фэдэрэ Iофыгъуи хэлажьэхэу зэрэхъугъэхэр ащ къыхигъэщыгъ. Ау шэмбэт шIыхьаф закъохэмкIэ е волонтер IофшIэнымкIэ экологиер къэбгъэгъунэнэу зэрэщымытыр, шIоибэу щыIэкIэ-псэукIэм къызыдихьырэр гъэкIодыгъэным е ащ федэ къыхьэу гъэпсыгъэным ахъщэшхо зэрэпэIухьэрэр къыIуагъ.
ГущыIэм пае, къалэм дэт унэ зэтетхэм ящагухэр, гупчэ джэгупIэхэр, кIэлэцIыкIу площадкэхэр, гъогунапцэхэр гъэкъэбзэгъэнхэм, адэт чъыгхэр къэупкIыхьэгъэнхэм, урамыбэу къалэм пхырыкIырэмэ язакъоми, уафэсакъэу уакъыдекIокIыным ахъщэ зэрищыкIагъэр, а зэкIэ къэлэ бюджетым къызэрикIырэр къыIуагъ. Ау щыни, укIыти амышIэу, зыIукIэрэм хэкIыжъ самэр зыщэу изытэкъухэрэм нахь зэрафэплъырыщтхэми, ахэмкIэ санкциехэр ыпэкIэ фэмыдэу къызэраIэтыгъэхэми, видеолъыплъэн камерэхэу агъэуцугъэхэми зигъо Iофыгъор тэрэзэу лэжьэнымкIэ яшIуагъэ къэкIонэу ылъытагъ.
Къалэу Мыекъуапэ итеплъэ-шъуашэкIэ анахь мэхьанэ зиIэхэм къэкIырэ лъэпкъхэр зэращыщхэм къащыуцугъэхэри къахэкIыгъ. Мы лъэныкъомкIэ къэпIон хъумэ, къэгъэгъэ лъэпкъ ыкIи чъыгыкIэ цIыкIухэр тикъалэ бэу мы аужырэ илъэси 2 — 3-м зэрэщагъэтIысыгъэхэм тижьи нахь къабзэ зэрашIыщтымкIэ, тыгуи нахь зызэрэрагъэIэтыщтымкIэ гугъапIэ щыI. Iэнэ хъураем хэлажьэрэ пэпчъ экологиемкIэ зы упчIэ гъэнэфагъэ къызэIуихэу, ащкIэ пшIэмэ хъущтыр кIигъэтхъэу къэгущыIагъ. Хэти ежь елъытыгъэр, къытефэрэр ышIэу, тыкъэзыуцухьэрэ дунаим ыкIи ащ ичIыопс бай изэрар римыгъэкIэу, къэбзэныгъэ шапхъэхэр гъэлъэшыгъэнхэм Iоф дишIэмэ, мы илъэсыр — 2017-р — экологием и Илъэс, цIыфхэмкIэ IотэжьыпIэу хъун зэрилъэкIыщтыр специалистхэм кIагъэтхъыгъ.
«Iоф мыублэ блэ хэс» аIо, бэрэ пIоным нахьи зэ упэуцоу пшIэмэ, пшIагъэм уигъэгушIожьыщт.
Iэнэ хъураем къыщашIыгъэ гущыIэхэр ыкIи къиIотыкIынхэр зы тхылъ цIыкIу ашIын унашъо яI.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан Iофтхьабзэм къыщытырихыгъэх.