Лъэпкъхэм тхьамыкIэгъошхо къафэзыхьыгъэ Кавказ заор заухыгъэр илъэси 152-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр адыгэхэр зыщыпсэурэ къэралыгъохэм жъоныгъуакIэм и 21-м ащыкIуагъэх. Мыекъуапэ щызэхащэгъэ шIэжь зэIукIэгъум Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, Парламентымрэ Правительствэмрэ якъулыкъушIэхэр, общественнэ движениехэм ахэтхэр, IэкIыб хэгъэгухэм къарыкIыгъэ тилъэпкъэгъухэр, еджакIохэр, нэмыкIхэри хэлэжьагъэх.
Мыекъуапэ изыгъэпсэфыпIэ къэлэ парк дэхьапIэ нэбгыришъэ пчъагъэ къыщызэрэугъоигъ. Тикъалэхэм, районхэм къарыкIыгъэхэм язакъоп тинэплъэгъу итхэр. Ростов хэкум, Краснодар краим, Тыркуем, США-м, Сирием, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Абхъазым, Дагъыстан, фэшъхьафхэм ащыпсэухэрэр шIэжь зэхахьэм щытэлъэгъух.
Тиреспубликэ щыпсэурэ лъэпкъхэм яобщественнэ движениехэм ялIыкIохэр гущыIэгъу зэфэхъугъэх. Адыгэхэр, урысхэр, къэзэкъхэр, урымхэр, къэндзалхэр, ермэлхэр, азербайджанхэр, фэшъхьафхэр шIэжь зэхахьэм щызэIукIагъэх.
ЗэдэгущыIэгъухэр
Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан урымхэм, къэндзалхэм яобщественнэ купхэм япащэхэу Аристотель Спировымрэ Алям Ильясовымрэ гущыIэгъу афэхъугъ, нэмыкI общественнэ организациехэм ялIыкIохэри зэдэгущыIэгъухэм ахэлэжьагъэх. Адыгеим и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, Парламентым и Тхьаматэу Владимир Нарожнэм, нэмыкI хэбзэ къулыкъушIэхэм шIэжь зэхахьэм къэкIуагъэхэр аIукIагъэх. Ягупшысэхэр анахьэу зыфэгъэхьыгъагъэхэр мамыр псэукIэм игъэпытэн тапэкIи зэрэпылъыщтхэр ары.
Урам шъхьаIэм къырыкIуагъэх
Мамырныгъэм игъэпытэн фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр ныбжьыкIэхэм аIыгъых. Адыгэ быракъэу жъогъо 12-р къызыхэлыдыкIырэр зыхьыхэрэм апкъхэр ищыгъэх, апэрэ сатырхэм ахэтых. КъэшъокIо кIэлэцIыкIу купэу «Абрекхэр» зэкIэмэ апэ ит. Адыгэ шъуашэхэр ащыгъых, лъэгъупхъэх. Художественнэ пащэу ТхьакIумэщэ Налбек къызэрэтиIуагъэу, зэхахьэм кIэлэцIыкIухэр гукIэ фэхьазырых. Лъэбэкъоу урамым щашIырэ пэпчъ тарихъым инэкIубгъохэр къыщаIуатэу тэлъытэ.
Тиреспубликэ и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, Адыгеим и Парламент и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, зэхэщакIохэм ащыщхэу Шъхьэлэхъо Аскэр, ЛIымыщэкъо Рэмэзанэ, Шъхьаплъэкъо ГъучIыпсэ, Къулэ Мыхьамэт, нэмыкIхэри апэрэ сатырхэм ахэтэлъагъох.
Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм иартист цIэрыIохэу Пэрэныкъо Чатибэ, Кукэнэ Муратэ, театроведэу Шъхьаплъэкъо Къэсэй зэхахьэм мэхьанэу ратырэм къыхагъэщырэр тимылъэпкъэгъу нэбгырабэ зэрэхэлажьэрэр ары.
Апэрэ шъолъыр фестивалэу адыгэ пшъэшъэ анахь дахэм икъыхэхын фэгъэхьыгъэм текIоныгъэр къыщыдэзыхыгъэ Джарымэ Дианэ кIэракIэу фэпагъэ, пшъашъэхэр игъусэхэу урам шъхьаIэм къырэкIо. НыбжьыкIэхэр бэ хъухэу зэрэхэлажьэхэрэр Дианэ игуап.
Ростов хэкум щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм Адыгэ Хасэу зэхащагъэм хэт ныбжьыкIэхэри Мыекъуапэ щытэлъэгъух. Быхъурэ Залинэ, Алый Адамэ, Константин Василенкэм, ХьакIэмыз Къантемыр, Тыркуем къикIыгъэ Хьэрахъо Хьакы, нэмыкIхэм гущыIэгъу тафэхъунэу игъо тифагъ. ЯпсэупIэхэм агъэзэжьмэ, Адыгеим щалъэгъугъэр янэIуасэхэм, ныбджэгъухэм къафаIотэжьын ямурад.
Адыгэ Хасэм икъутамэу ныбжьыкIэхэр зыхэтым Мырзэ Суандэ, ЛIыхъурэе Джэнэт, КъумпIыл ТIахьир, Блэгъожъ Дианэ, Дэунэжьэкъо Муратэ, нэмыкIхэм яеплъыкIэхэр зэфахьысыжьых, нахьыжъхэм IэпыIэгъу афэхъух.
Республикэм и Лъэпкъ музей иIофышIэхэр, Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» ижурналистхэр купышхо мэхъух. Зэхахьэм щалъэгъурэр цIыфхэм алъызыгъэIэсыщтхэр, тарихъым хэмыкIокIэнымкIэ музеим нэзыгъэсыжьыщтхэр къызэрэтхэтхэм шIуагъэ къызэрихьыщтым тицыхьэ телъ.
ЗыкIыныгъэмрэ зэзэгъыныгъэмрэ ясаугъэт ыпашъхьэ зэIукIэгъу кIэкIэу щыкIуагъэм ЛIымыщэкъо Рэмэзанэ къыщыгущыIагъ, зэхахьэм хэлажьэхэрэр филармонием чIэхьанхэу ригъэблэгъагъэх.
Зэхэхьэ-реквиемыр
Къалмыкъым изаслуженнэ артистэу, Адыгеим искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, режиссерэу Хьакъуй Аслъан ипэублэ гущыIэ къыщыхигъэщыгъ 1864-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 21-м Кавказ заор зэраухыгъэр. Жъалымыгъэ ин зыщызэрахьэгъэ заом тилъэпкъи, зэкIэ ащ хэщагъэ хъугъэхэми тхьамыкIэгъошхо къызэрафихьыгъэр. БлэкIыгъэм зыфэдгъэзэжьызэ, шъыпкъагъэ хэлъэу тарихъыр зэфэтхьысыжьын фае. Ащ фэдэ заохэр тапэкIэ къэмыхъунхэм фэшI непэ мамыр псэукIэр дгъэпытэн фае.
Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан Кавказ заом кIэухэу фэхъугъэм къыпкъырыкIызэ, ипчъагъэкIэ бэ хъущтыгъэ адыгэ лъэпкъэу культурэ ин зиIагъэм чIэнэгъэшхо заом зэрэщишIыгъэр, тилъэпкъэгъухэм егъэзыгъэкIэ ячIыгу къызэрабгынагъэр, адыгэу дунаим щыпсэухэрэм анэIу Хэкужъым къэгъэзагъэу зэрэщыIэхэр къыIуагъ.
ТхьакIущынэ Аслъан уахътэм къызыдихьырэ зэхъокIыныгъэхэр зэригъэпшагъэх. Кавказ заом щызэпэуцужьыгъэ лъэпкъхэр непэ хэгъэгум щызэдэпсэух, тищыIакIэ нахьышIу хъугъэ. Илъэси 152-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, Кавказ заор зэраухыгъэр тыгу илъын фае, заор зэрэщыIагъэр зыщыдгъэгъупшэ хъущтэп. Зэо хьылъэ къытэзышIылIагъэхэр хэгъэгу пчъагъэ мэхъух. Тиадыгэ лIыхъужъхэу заом хэкIодагъэхэм апсэ къыпыдгъэкIэжьын тлъэкIыщтэп, зэрэфэхыгъэхэр тыгу къео. ТичIыгу къэзыухъумагъэхэр тэгъэлъапIэх, щыIэныгъэр нахьышIу зэрэтшIыщтым тыпылъ.
— Быракъыр, гимныр, гербыр тиIэх, — къыIуагъ ти ЛIышъхьэ. — Адыгеим амалэу иIэхэр нахьыбэ хъугъэхэу хэгъэгум зэрэщыпсэурэм тырэгушхо.
Общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзани ти ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан фэдэу адыгабзэкIи, урысыбзэкIи къэгущыIагъ. Тилъэпкъ лъэпсэкIод мыхъоу ылъэ зэрэтеуцожьыгъэр, тапэкIэ тылъыкIотэным фэшI тарихъым тыфызэплъэкIыжьын, ныбжьыкIэхэм шIэжь яIэу пIугъэнхэ зэрэфаем къатегущыIагъ.
— ТыдэкIэ тыплъагъэми, заохэр хэгъэгухэм ащэкIох, — къыIуагъ Р. ЛIымыщэкъом. — Украинэм, Сирием ащэзаох. Армением, Азербайджан, Тыркуем ащырэхьатэп…
Шыкур, Адыгэ Республикэм ис лъэпкъхэм зэгурыIоныгъэ ахэлъ, мамырэу зэдэпсэух, янеущрэ щыIакIэ нахьышIу зэрэхъущтым яцыхьэ телъ.
Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо орэдыIо-къэшъокIо ансамблэу «Ислъамыем» концерт-реквиемыр къызэIуихыгъ. Урысыем изаслуженнэ артисткэу, Адыгеим инароднэ артисткэу ХъокIо Сусанэ адыгэ лъэпкъым, адыгэ чIыгум афэгъэхьыгъэ усэмэ къяджагъ.
Лъэпкъ шIэжьым ехьылIэгъэ ижъырэ адыгэ орэдхэу «Сэрмафэр», Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэтрэ Айдэмыркъанрэ афэгъэхьыгъэхэр, нэмыкIхэри артистхэу Къумыкъу Щамсудинэ, Уджыхъу Руслъан, Шымырзэ Казбек, фэшъхьафхэм къыхадзэхэзэ ансамблэр къадежъыугъ. Пщынаоу Мышъэ Андзаур пчэгум къызехьэм, орэдышъоу ыгъэжъынчыхэрэм гур зэрадзэщтыгъ.
Сирием къикIыжьыгъэу «Ислъамыем» иорэдыIоу Дер Абирэ «ИстамбуликIыжьыр» мэкъэ шъэбэ хэхыгъэкIэ къызыхедзэм, нэпсыр нэгум езылъэкIэхыжьэу залым чIэтлъэгъуагъэр макIэп. Абирэ ятэу Фыкрати нэплъэгъум къифагъ, зэхахьэм зэрэхэлажьэрэм бэ къыриIолIэн ымылъэкIыгъэми, игупшысэхэр гурыIогъошIугъэх. Пчыхьэзэхахьэм изэхэщакIохэм лъэшэу ар афэрэзагъ.
Эстрадэ купэу «Ошъутенэм» къыIогъэ лъэпкъ орэдхэр, усэхэм къяджэгъэхэ МэщфэшIу Нэдждэт, ТIэшъу Светланэ, нэмыкIхэм концерт-реквиемыр къагъэбаигъ. Адыгэ Республикэм лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр тилъэпкъэгъухэу IэкIыб хэгъэгухэм, Урысыем ишъолъырхэм къарыкIыгъэхэм гущыIэгъу зафэхъум, тапэкIэ зэрэзэIукIэщтхэм, шIэжьымрэ пIуныгъэмрэ зэрадэлэжьэщтхэм яхьылIэгъэ унашъохэр рахъухьагъэх.
Жъогъо 12-р къэнэфы
Адыгэ Хасэм иныбжьыкIэ къутамэ кIэщакIо фэхъуи, къэлэ паркым зыгъэпсэфыпIэу дэтым ыпашъхьэ жъуагъохэр къыщагъэнэфыгъэх. Адыгэ быракъым итеплъ, 1873-рэ ыкIи 1864-рэ зытешIыхьэгъэ чIыпIэхэр пчыхьэ мэзахэм къызэрэщынэфыгъэхэм нэбгырабэ яплъыгъ.
Лъэпкъ шIэжьым итарихъ лъэмыдж мэпытэ. Дунаим тет адыгэхэр жъоныгъуакIэм и 21-м гукIи, псэкIи зэлъыIэсыгъэх. Адыгэ лъэпкъыр ылъэ теуцожьыгъэу ишэн-хабзэхэмкIэ, искусствэм, спортым гъэхъагъэу ащишIырэмкIэ, щыIэныгъэм инэмыкIырэ лъэныкъохэмкIэ дунаим шIукIэ щашIэ зэрэхъугъэр лъэхъаным къегъэлъагъо.
ЕмтIылъ Нурбый.
Сурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх.