Сэфэрбый игупсэхэм ащыгъупшэрэп

ЗэгурыIоныгъэ дахэ азыфагу илъэу яунагъохэм афэлэжьэрэ цIыфхэм зэо жъалымыр ошIэ-дэмы­шIэу къашъхьарыхьагъ. ИIахьыл, игъунэгъу, ­ишъхьэгъусэ Хэгъэгу зэошхом хэмыкIодагъэу щы­Iэп тIоми хэукъоныгъэ хъущтэп.

Ащ пэшIуекIонхэм пае макIэп къинэу тицIыфхэм зэранэ­кIы­гъэр. Ащ щызэуагъэхэу, щыфэхыгъэхэу, ау зыщагъэтIы­лъы­гъэ чIыпIэр яIахьылхэм амышIэу бэ къыхэкIыгъэр. Ахэм ащыщ Хьатхъохъу Сэфэрбый. Мамырныгъэр къыухъумэнэу дэкIи, къыгъэзэжьыгъэп, зыщыкIоды­гъэри ибынхэм ашIагъэп.

Сэфэрбый Алэджыкъо ­ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу я 2-рэ Едэпсыкъуае къыщы­хъугъ. 1939-рэ илъэсым, фин заор кIозэ, дзэ къулыкъум ащэ­гъагъ. 1940-рэ илъэсым къыгъэ­зэжьыгъ, ау ибынхэм бэрэ ахэсын ылъэкIыгъэп. 1941-рэ илъэсым Нижне-Баканскэ иапэрэ зэо гъогухэр щыригъэжьа­гъэх. КъызэраIотэжьырэмкIэ, а илъэсым икIымафэ Сэфэрбый ишъхьэгъусэу Гощэунае макъэ къыригъэIуи, зыдэщыIэм  кIогъагъэ. Ащ ыуж лъэужыр кIодыгъэ, ау Сэфэрбый къыгъэ­зэжьыным Гощэунае ежэщтыгъэ. ГугъапIэу иIэр ымыухэу охъта­бэ блэкIыгъэу гухэкI къэбарыр бзы­лъфыгъэм къырагъэIугъ. 1942-рэ илъэсым ишъхьэгъусэ щы­мыIэжьэу ащ зэхихыгъ.

Гощэунае илъэс 20 нахь ыныбжьыгъэп шъузабэу къызэнэм. МакIэп бзылъфыгъэм къинэу зэринэкIыгъэр. Сабый цIыкIоу ыIыгъыгъэ Рэщыдэ гъогу занкIэ тыригъэхьаным, ятэ фэдэу лIыбланэу ыпIуным ныр ишъыпкъэу пылъыгъ. КIалэр нахь ин зэхъум, ятэ фэгъэхьыгъэ къэбархэр Гощэунае къыфиIуатэщтыгъэх. Ар ­Хэгъэгу зэошхом зэрэщызэуагъэр, мамырныгъэр ицIыфхэм къафыдихыным фэбанэзэ зэрэ­хэ­кIо­дагъэр икIалэ дэгъоу къы­гурыIо хъугъагъэ. Ау зыща­гъэтIы­лъы­гъэр зэрамышIэ­рэм лъэшэу ыгъэгумэкIыщты­гъэх, ар зэра­гъэшIэным кIэхъо­псы­щтыгъэх.

Илъэсхэр зэкIэлъыкIуагъэх, Рэщыдэ лIы хъугъэ, унагъо ышIагъ. Дунаир зэрэзэхъокIырэр хэткIи нафэ. Интернетыр щыIэ­ныгъэм пытэу хэуцуагъ. Узыфэе къэбарыр ащ къипхын плъэ­кIыщт. Интернетым ишIуагъэкIэ мыщ фэдиз уахътэ тешIагъэу Сэфэрбый зыщагъэтIылъыгъэр зэрагъэшIэн алъэкIыгъ. 2011-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ Рэщыдэ ыкъоу Адамэ УФ-м ухъумэнымкIэ и Министерствэ исайт ихьи, ятэжъ ыцIэ, ылъэ­къуацIэ щылъыхъузэ къыхи­гъотагъ.

ТIопсэ районым ит псэупIэу Шаумяным игупчэ 1975-рэ илъэ­сым жъоныгъуакIэм и 7-м нэ­бгырэ мини 2-мэ къащыфызэIуа­хыгъэ саугъэтым я 56-рэ шхончэо полкым хэтыгъэ Хьатхъо­хъу Сэфэрбый Алэджыкъо ыкъори тыратхагъэу къычIэкIыгъ.

Илъэс къэс Хьатхъохъухэм яунагъо ТекIоныгъэм и Мафэ тефэу Сэфэрбый ишIэжь агъэ­лъапIэу икъэ макIох. Мы илъэ­сыми жъоныгъуакIэм и 9-м ащ щыIагъэх.

Шаумян зэпырыкIыпIэр къэзыухъумагъэхэм, ащ лIыбланэу щызэуагъэхэм афэгъэхьыгъэ музей 2014-рэ илъэсым мыщ къыщызэIуахыгъ. Хьатхъохъу Сэфэрбый исурэти ащ чIэт.

— ГухэкI нахь мышIэми, ТекIоныгъэм и Мафэ ехъулIэу зэхащэрэ Iофтхьабзэхэм Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэу къякIуа­лIэхэрэм япчъагъэ нахь макIэ мэхъу зэпыт, — къыIуагъ Рэщыдэ. — Мыгъэ псэупIэм ща­шIыгъэ зэхахьэм зы ветеран нахь хэлэжьагъэп.

Заом хэкIодагъэхэм ясаугъэт къабзэу зэраIыгъыр Рэщыдэ ылъэгъугъ. ЛIыхъужъныгъэшхо зе­зыхьагъэхэу, мамырыр къытфэзыгъэнагъэхэр зэряфэшъуашэу зэрагъэлъапIэхэрэр зэригуапэр ащ игущыIэ къыщыхигъэщыгъ.

— Сятэ зэрэхэкIодагъэр сыгу къеоми, сызыщыфэе уахътэм сыкIоу, ащ икъэ сытехьа­н амал зэрэсиIэмкIэ сэгушIо, — еIо Рэщыдэ. — Ащ лIыхъужъ­ныгъэу зэрихьагъэр сищысэте­хыпIэу сигъашIэ къэсэхьы, ­къыт­кIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм ма­мырныгъэр къытфэзыхьыгъэ­хэр язгъэшIэным, агурызгъэIо­ным ыуж сит.

ПсэупIэу Шаумяным ТекIо­ныгъэм и Мафэ илъэс къэс зэрифэшъуашэу щыхагъэунэ­фыкIы. Рэщыдэ къызэриIуагъэм­кIэ, мыгъи ащ игъэкIотыгъэу дэлэжьагъэх. ПсэупIэм иадминистрацие илIыкIохэр, ветеранхэр, кIэлэеджакIохэр зэха­хьэм къекIолIагъэх. Зэо илъэсхэм ти­цIыфхэр зыхэтыгъэ къиныгъо­хэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр къаIотагъэх, орэдхэр къа­Iуагъэх.

«МыкIодыжьыщт полк» зыфи­Iорэ Iофтхьабзэр зэрэ Урысыеу щырекIокIыгъ. Ащ пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр заом хэлэ­жьагъэхэм, мамырныгъэм фэбанэхэзэ зыпсэ зыгъэтIылъы­гъэхэм яшIэжь дгъэлъэпIэныр, ныбжьы­кIэу къэтэджыхэрэм ар икъу фэдизэу зэхашIыкIыныр ары. ПсэупIэу Шаумяным дэсхэри «Мы­кIодыжьыщт полк» зыфиIорэ Iофтхьабзэм чанэу хэлэжьагъэх. Хьатхъохъу Рэщыдэ ишъхьэгъу­сэ, икIалэу Адам, икъорэлъф­хэу Заремэрэ Андзауррэ игъусэу ащ хэтыгъэх, ятэжъ пIашъэ ишIэжь агъэлъапIэзэ ныбжьыкIэ­хэр урам шъхьаIэм къырыкIуа­гъэх.

Хьатхъохъу Рэщыдэ икIалэ­хэм, ахэм къакIэхъухьажьыгъэ сабыйхэм Сэфэрбый аригъэшIэ­ным ишъыпкъэу пылъ. ­Хэгъэгу зэошхом зэрэщызэуагъэм фэ­гъэхьыгъэ къэбарэу зэхихыгъэ­хэр икIалэхэм къафеIуатэ, сурэтхэр арегъэлъэгъух.

— Мамырныгъэ щыIакIэр къыт­фыдэзыхыгъэхэр тиныбжьы­кIэхэм ашIэн фае, — еIо Рэщыдэ. — Ыпсэ емыблэжьэу тищыIакIэ нахьышIу хъуным фэ­бэнагъэхэр тыгу идгъэлъынхэ, заом щыфэхыгъэхэм яшIэжь дгъэлъэпIэн фае.

Гъонэжьыкъо Сэтэнай.