Адыгэгъэ-цIыфыгъэм къикIырэр цIыфы зыцIэм гукIэгъу-лыуз фыуиIэныр, о пшъхьэ хэти еплъытыныр, уи Хэгъэгу, уичIыгу, цIыфхэр ищыкIагъэ зыхъукIэ, ухъумэгъэнхэм уфэхьазырыныр ары. Джары «Псэр атышъ, напэр ащэфы» зыкIаIуагъэри. Уеджэнджэшыжьынэу щымытэу, нэмыц техакIохэм, фашизмэм тидзэкIолIхэр тезгъэкIуагъэхэр яшIулъэгъу мыухыжьэу Хэгъэгум, ячIыгу ыкIи псэ зыпытэу къяшIэкIыгъэм афыряIагъэр ары.
Хэгъэгу зэошхор анахь гуимыкIыжь тхьамыкIагъо зышIыгъэр тэ тихэгъэгу имызакъоу, ащ имэшIожь лъэш, илыгъэ зидзызэ, нэмыкI къэралыгъуабэми зызэращиубгъугъэр, цIыфыбэм, лъэпкъ зэфэшъхьафыбэм алъ зэфэдэкIэ псыхъохэр, уцхэр, хыхэр зэрэриIагъэр ары.
Адыгэ хэкуми ар къынэсыгъ, зэошхуабэмэ къялыжьыгъэ адыгэ лъэпкъым ицIыфхэм зэо жъалымым иIугъо, имэшIо сапэ зыIуащагъ. Лъэпкъ макIэу, ау гушхоу, лIыбланэм — адыгэм ыкъохэм чэтэ чIэгъым «нан» щызыIуагъэ къахэкIыгъэп, ялIыгъэ, ящэIагъэ, яшъхьэлъытэжь ин дэдагъ.
Хэгъэгу зэошхом лъэпкъым ицIыф анахьышIухэр — тхакIохэр, артистхэр, журналистхэр, врачхэр, кIэлэегъаджэхэр, инженерхэр ыкIи кIэлэкIэ цIыкIухэу, зыпэкIэпс къечъэгъэ къодыехэр хэлэжьагъэх. Къэзымыгъэзэжьыгъэр нахьыб, икIодыкIэ хъугъэр амышIэу макIэп ащ щыбзэхыгъэр… Сыдэу пшIына, заор тхъэгъуагъэмэ, ащ ыцIэ зызэхахыкIэ, джы къызнэсыгъэми кIышъоцыр ушхъорэцыныгъэп. Ау непэ тэ, псаоу къэнагъэхэм къатекIыгъэхэм атекIыжьыгъэхэм, зэошхом хэтыгъэ дзэкIолI пэпчъ зэрэлIыхъужъыр пытэу тыгу итыубытэн ыкIи мамырныгъэр тэзгъэгъотыжьыгъэхэу, ТекIоныгъэшхор къытфыдэзыхыгъэхэр сыдигъуи тишIэжь щыдгъэшIонхэр къытэпэсыгъ.
Апсэ Хэгъэгум фатыгъ
Гукъэбзагъэх, усэкIуагъэх, ищыкIагъэ зэхъум, ягущыIэ епцIыжьыгъэхэп, я Хэгъэгу апсэ фатыгъ.
Андырхъое Хъусен
(1921 — 1941)
Къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1921-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ЛэжьэкIо унэгъо зэгурыIо щапIугъ. Ны-тыхэм ыкIи къоджэ еджапIэм шэнышIухэр халъхьагъ. Ныбджэгъуныгъэм мэхьанэ ритэу, сэмэркъэу дахэр икIасэу Андырхъое Хъусен къэтэджыгъ. Усэныр ежь къыдэхъугъагъ. Илъэс 14-м щегъэжьагъэу тхэщтыгъ. Иапэрэ усэу «Щэхъураджэр» Адыгэ хэку гъэзетми, альманахми къащыхаутыгъагъ ыкIи урысыбзэкIи зэрадзэкIыгъагъ. Адыгэ педучилищым усэн зэчыеу хэлъыр нахь къыщынэфагъ, литкружокым хэтэу ыкIи иредакторэуи хъугъэ. Училищыр къызеухым, хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» илъэс имыкъурэ Iоф щишIагъ. Дзэ Плъыжьым къулыкъур щихьыгъ ыкIи Военнэ-политическэ училищым чIэхьагъ, къыухыгъ.
Хэгъэгу зэошхор къызежьэм, ащ лIыгъэ щызэрихьагъ, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэр къыфагъэшъошагъ.
1941-рэ илъэсым ибжыхьэ зэо пхъашэхэр селоу Дьяковэ дэжь щыкIощтыгъэх. Хъусен зиполитрук ротэм икомандир къызаукIым, ащ ычIыпIэ ежь иуцуагъ. Изакъоу Iуашъхьэм Хъусен къытенагъ, пыйхэм атакэу къырашIылIагъэр бэрэ зэкIифагъ. Ау гитлеровцэхэр нахь къыжэхахьэщтыгъэх, ежь изэкъуагъ, ау къызэкIэкIуагъэп. Зэризакъом гу лъамытэным пае чIыпIэ зэфэшъхьафхэм арыукIызэ атакэр зэтыриIажэщтыгъ. Ау щэхэр ыухыгъэх. ГранатитIоу къыфэнагъэр ыгъэпси, пыйхэм яжэу тIысыгъэ. «Зыкъэт!» къызыраIом, псаоу заIэкIигъэхьаныр ыдагъэп. Фашистхэр нахь благъэ къызэхъухэм, «Русские не сдаются» ыIуи, гранатхэр ытIупщыгъ, фашист нэбгырэ пчъагъэ зыдихьыгъ, ежьыри мыщ дэжьым щыфэхыгъ. Иусэ сатырхэм лIыхъужъ макъэу ахэIукIырэр къыгъэшъыпкъэжьыгъ, ихэгъэгу, ихэку, илъэпкъ апае ыпсэ ытыгъ. Ащ фэдэ лIыхъужъхэр псаумэ анахь псаух.
Уджыхъу Адылджэрый
(1912 — 1943)
Адылджэрые къуаджэу Гъобэкъуае щыщыгъ. Краснодар дэтыгъэ Адыгэ педтехникумым дэгъу дэдэу щеджагъ, сурэтшIыныри икIэсагъ. Литературэм фэщэгъагъ, бэ тхылъэу ыджыщтыгъэр. Урысыбзэри адыгабзэри дэгъу дэдэу ышIэщтыгъэх. Ежь-ежьырэу военкоматым заулэрэ ялъэIугъ, заом агъэкIофэ ауж икIыгъэп. Капитаныгъ, батальоным икомандирыгъ. Зэошхом хэкIодагъэхэм ащыщ. Тхэн-усэн сэнаущыгъэр хэлъыгъ, гулъытэ чан иIагъ. Иусэхэу, статьяхэу, рассказхэу къыкIэныгъэхэм Уджыхъу Адылджэрые писатель ин хъун зэрилъэкIыщтыгъэр къыуагъашIэ.
Меркицкэ Рэщыд
(1912 — 1942)
Рэщыдэ къуаджэу Натыхъуае щыщыгъ, усэкIуагъ, Совет хэгъэгум идахэ ахэмкIэ къыриIотыкIыщтыгъ. Зэфагъэр ишэн шъхьэIагъ. Заом ыпэкIэ Меркицкэ Рэщыдэ Адыгэ шIэныгъэ-ушэтэкIо институтым Iоф щишIагъ, анахьэу фольклор материалхэм яугъоин-зэхэфын зыпылъыгъэр. Зэошхом илъэхъан, сэкъатныгъэ зэриIэм къыхэкIэу, Рэщыдэ якъуаджэ кIожьыгъагъэ. Фашистхэр Адыгеими къэсыгъэх ыкIи хьакIэ-къокIэгъэшхо щызэрахьагъ. 1942-рэ илъэсым икIымэфэ мазэ кIэлэ сэкъатыр аубыти, ашIоигъор земышIэм, янэ ыпашъхьэ щаукIыгъ.
Меркицкэ Рэщыдэ анахьэу зыфэщэгъагъэр кIэлэцIыкIухэм апае усэхэр, пшысэхэр тхыгъэнхэр ары. Ахэм ащыщхэр хэку гъэзетым ыкIи альманахым къыщыхиутыщтыгъэх. ЩыIагъэмэ, щэч хэлъэп адыгэ литературэр зэригъэбаищтыгъэм, ау шъыпкъэм готэу ыпсэ ытыгъ.
Тыгъужъ ДышъэкI
(1918 — 1942)
Аскъэлае щыщыгъ. Педучилищыр къызеухым, хэку гъэзетэу «Колхоз быракъ» зыфиIорэм чанэу тхэщтыгъ, иусэхэм ащыщхэр къыщыхиутыщтыгъ. Икъуаджэ къэкIожьи, еджапIэм комсомольцэ чанэу, кIэлэегъэджэ дэгъоу зыкъыщигъэлъэгъуагъ. ЕджакIохэм литкружок афызэхищэгъагъ, ащ усэным, тхэным щыфигъасэщтыгъэх. Ежьым усэхэм ямызакъоу, прозэри къыдэхъущтыгъ. Заом ыпэкIэ повестэу «Хьазрэт — большевик» зыфиIорэр ытхыгъ. 1938-рэ илъэсым хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» Iоф щишIэнэу ДышъэкI къащэжьыгъагъ.
1939-рэ илъэсым дзэ къулыкъум кIуагъэ. Ащи тхэныр щызэпигъэугъэп. УсакIэхэр хэку гъэзетым къыгъэхьыщтыгъэх, къыхаутыщтыгъэх. Дзэм зэрэщыIэу «Арик» зыфиIорэ тхылъыр ытхыгъ. Бэ мурад дахэу Тыгъужъ ДышъэкI зыдиIыгъыгъэр, ау ахэр Хэгъэгу зэошхом зэпибзыгъэх.
Лейтенантэу Тыгъужъ ДышъэкI 1942-рэ илъэсым гъэтхапэм и 20-м Къырым дэжь фашистхэм пхъашэу щязаозэ, ыпсэ щигъэтIылъыгъ, илъэс 24-рэ ыныбжьыгъэр.
Мамырыкъо Нуриет.