КIэлэ чан, хъупхъэ, губзыгъ. Ащ нэмыкIэу бэ етIани мы кIалэм къепIолIэн плъэкIыщтыр. Iэшъынэ Налбый зымышIэрэ цIыф Теуцожь районым исэп пIоми ухэукъощтэп.
Илъэс 14 хъугъэу Теуцожь район администрацием ныбжьыкIэ IофыгъохэмкIэ отделым ипащэу Iоф ешIэ. Ащ нэмыкIэу унэгъо дахэ иI, ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ зэгурыIохэу сабыиплI зэдапIу.
Налбый ищытхъу мызэу, мытIоу тигъэзет къыхиутэу хъугъэ. Анахьэу мы кIалэм игугъу къэсшIыным лъапсэ фэхъугъэр ичаныгъэ зынэсырэр ары. Хэбзэ IофшIэным дакIоу, мыпшъыжьэу былымхэр ищагу щиIыгъых.
Налбый къызэрэтфиIотагъэмкIэ, 1997-рэ илъэсым унагъо ышIагъ. Ятэ зимыIэжьыр илъэс 11 хъущт. Янэу Муслъимэт заслуженнэ кIэлэегъадж, илъэс 39-рэ Iоф ышIагъ. Зы шыпхъу закъо иI, Щамсэт илъэс 30-м къехъугъэу аптечнэ базэм Iоф щешIэ. Ишъхьэгъусэу Саныет лIакъокIэ гъобэкъое Тхьаркъуахъомэ ащыщ, къуаджэм дэт тхылъеджапIэм Iоф щешIэ, джы сабый къыфэхъуным ежэ.
— Сятэ опсэуфэкIэ чэм зытIу тиIэщтыгъэ, — къеIуатэ Налбый. — Ащ идунай зехъожьым, чэмхэр тымыIыгъыжьынхэу итхъухьэгъагъ. Сыда пIомэ хъупIэхэри хъатэу тиIэжьыгъэхэп, тяни фэщыжьыщтыгъэхэп. ЕтIанэ сегупшысагъ: сабыйхэми зыкъаIэты, ящыкIагъэри бэ, ахэм янеущырэ мафэ сэ сIэ илъ сIуи, шкIэхъужъхэр сIыгъынхэу исхъухьагъ. Колхоз-совхозхэр джыри зэхэмызыжьхэзэ былымхэр бэу зыIыгъыгъэ горэм дэжь сыкIуи, къакъырхэр зэрэпшIынхэ фаер, шапхъэу пылъхэр къезгъэIотагъэх. Нэужым тIэкIу-тIэкIузэ былымхэр зычIэтыщт къакъырхэр шапхъэхэм адиштэу зэтезгъэпсыхьагъэх, псыри, светри ясщэлIагъ. Непэрэ мафэм ехъулIэу былымышъхьи 9 сIыгъ. Язгъэшхыщтри, ТхьэмкIэ шыкур, сэгъоты. ЧIыгухэр агощыжьыхэ зэхъум, паеу къыттефагъэр бэджэндэу стыгъэ. Пай пэпчъ килограмм 600 фэдиз, алэжьырэм елъытыгъэу, къысаты. Язгъэшхырэ лэжьыгъэхэм ащыщэу хьэр нахьыбэу къыхэсэщэфыхьажьышъ, сишъхьалкIэ сэхьаджыжьы, мэкъу чIэлъхьапIи сиI. Унагъом тшхыщт тIэкIу-шъокIухэр хатэм къыдэтэхы, адрэ чIыгоу къанэрэр люцернэм есэгъэубыты. Ари IэпыIэгъушIу къысфэхъу. ТIэкIу чаныгъэ горэ къызыхэбгъафэмэ, непэ уиунагъо зэнэмысыжьэу пIыгъын плъэкIыщт. ГъэрекIо илъэсыкIэм ехъулIэу былымышъхьи 5 стыгъагъэ. Зы былымым килограмм 200-м нэс къекIы. Сабыйхэр лы къабзэм щызгъакIэхэрэп. Ащ нахьышIоу сыда щыIэр?
Налбый къызэриIуагъэмкIэ, зыпари IэпыIэгъу къыфэмыхъоу, ежь имылъкурэ икъарыурэкIэ зэкIэ зэтыригъэпсыхьагъ. Мэкъу-мэщым епхыгъэ программэхэр къызыфигъэфедэнхэу хъугъэп, сыда пIомэ муниципальнэ къулыкъушIэкIэ макIо, унэе предприятие къызэIуихынэу ащ фэдэ амали фитыныгъи иIэхэп. ТапэкIи гъэфэбапIэхэр ышIынхэу игухэлъ. Ащ нэмыкIэу, былымышъхьэ пчъагъэу ыIыгъым джыри 10 фэдиз ахигъэхъон мурад иI. «Жъы зэрымысым кIэ исэп» еIо адыгэ гущыIэжъым. Унагъом ылъапсэр Налбый янэу Муслъимэт ары. Сыд фэдэрэ IофкIи ар унагъом иупчIэжьэгъу, щалъытэ, щагъашIо. Ежьми фэлъэкIыщтымкIэ ишIуагъэ арегъэкIы, икъорэлъф цIыкIухэр гъогу занкIэ зэрэтыригъэхьащтхэм мыпшъыжьэу ыуж ит.
— «КIалэхэм зыкъаIэты, былымхэр тIыгъыхэмэ ишIуагъэ къэкIонэу теплъы» аIуи рахъухьагъэти, сэри адезгъэштагъ, — еIо Муслъимэт. — УикIалэ хъумэ, сыдэущтэу ащ укъыщытхъущта? Арэу щытми, сыфэраз, цIыфхэри къыфэразэхэшъ, сэгушIо. УикIалэ мыхъун ымыIоу, ымышIэу, иунагъо зыми щимыгъакIэу ыIыгъ хъумэ, хэтрэ бзылъфыгъэкIи ащ нахь насыпыгъэ щыIэп. Сэ жъы сыхъугъ, арэу щытми, сфэлъэкIырэмкIэ садеIэ, къорэлъф цIыкIухэм янэ-ятэхэр къамыгъэукIытэжьхэу, гъогу тэрэз къыхахынымкIэ гъэсэпэтхыдэхэм сакъыфеджэ. Непэрэ мафэм былымри уиIэн фае. Ау зэкIэмэ анахь шъхьаIэр цIыфыгъэр ары. Тэ сабыибгъу тыхъоу тапIугъ. Тянэ ренэу къытиIощтыгъэ: «О пшъхьэкIэ къыуашIэмэ угу римыхьыщтыр цIыфым емышI». Джащ тетхэу псэухэ хъумэ, егъашIи зэрэхэмыукъощтхэр кIэлэцIыкIухэм агурысэгъаIо. Нысэ цIыкIуми лъэшэу сыфэраз. Янэ-ятэхэм афэдэу кIэлэцIыкIухэр хъухэмэ, лъэшэу сафэрэзэщт.
— Илъэс 19 хъугъэ унагъо зытшIагъэр. ТызэгурыIоу тисабыйхэр зэдэтэпIухэшъ, ащ нахь тхъагъо хэткIи щыIэп, — еIо Налбый ишъхьэгъусэу Саныет. — Зыгорэ къызхэмыхъухьэрэ унагъуи щыIэп, уянэ дэдэми угу римыхьын горэ къыуиIоуи къыхэкIы. Сянэ-сятэхэр зызэкIыгъухэр илъэс пчъагъэ хъугъэшъ, зэ нэмыIэми сянэ сятэ пэгущыIэжьыгъэу зэхэтхыгъэп. «Хъулъфыгъэм упэгущыIэжьынышъ, ыпэ зыпшIыныр, ыIорэр иуутыжьыныр тэрэзэп. Унагъо шъузихьэкIэ загурыжъугъаIу» ыIозэ ренэу къытэушъыищтыгъэ тянэ. Жъыхэр уиIэхэ хъумэ, ахэр зэрэбгъэрэзэщтхэм упылъын фае. Сигуащэ нэмыкIэу гощэжъи сиIагъ. Сипщи сабыйхэр шIудэдэ ылъэгъущтыгъэх, лъэшэу сафэраз. Тянэ къызэрэсиIуагъэм тетэу хъулъфыгъэр Тхьэм фэдэу къысщэхъу. Сишъхьэгъусэ сыфэраз, Тхьэм сабыйхэм апашъхьэ бэрэ рерэгъэт.
Шъугу къэдгъэкIыжьын, 2008-рэ илъэсым Урысые энциклопедиеу «Галерея Славы» зыцIэм иедзыгъоу «Лучшие сыны и дочери» зыфиIорэм Налбый пкIэ къыфашIи, ищытхъу зэрыт тхыгъэр къызэрэхаутыгъагъэр.
УнагъомкIэ зэрэхъупхъэм имызакъоу, Налбый ищытхъу аригъаIозэ хэбзэ IофшIэнри егъэцакIэ. Зыныбжь имыкъугъэ кIэлэцIыкIухэм лъэшэу ынаIэ атет, мыпшъыжьэу пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр адызэрехьэх. НыбжьыкIэ IофыгъохэмкIэ отделым, зыныбжь имыкъугъэхэм Iоф адэзышIэрэ комиссием япащэу зэрэщытым имызакъоу, юридическэ отделыр, ащ нэмыкIэу, наркотикым пэшIуекIогъэнымкIэ, гъогурыкIоныр щынэгъончъэу щытынымкIэ профилактикэ IофшIэнхэри зыдехьых. Гухэлъ гъэнэфагъэ зиIэ программэм къыхиубытэу илъэсым къыкIоцI Iофтхьэбзи 146-рэ районым щызэхищагъ. Джащ фэдэу республикэ зэнэкъокъухэм ахэлажьэх, дипломхэр мымакIэу къафагъэшъошагъэх.
— КIэлэцIыкIухэр наркотикым щыухъумэгъэнхэмкIэ, гъогурыкIоныр щынэгъончъэу щытынымкIэ ренэу пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр районым щетэгъэкIокIых, — еIо Налбый. — ЕджапIэхэм сыкIозэ кIэлэеджакIохэм заIусэгъакIэ, бзэджэшIагъэхэр зэрамыхьанхэмкIэ гъэсэпэтхыдэхэм сакъыфяджэ. АщкIэ баннерхэр, буклетхэр къыдэтэгъэкIыхэшъ, кIэлэцIыкIумэ афэтэгощых. Ащ нэмыкIэу, районым имызакъоу, республикэм щырекIокIырэ Iофтхьабзэхэм чанэу тикIэлэцIыкIухэр ахэтэгъэлажьэх. АщкIэ лъэшэу тыфэраз Теуцожь район администрацием ипащэу Хьачмамыкъо Азмэт. Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи ынаIэ къыттет, апэ тыримыгъэшъымэ, ауж тыригъэуцорэп.
Налбый шIушIагъэу иIэхэм ащыщ гъэрекIо, жъоныгъуакIэм и 9-м ехъулIэу, сирень чъыгыкIэ 600 фэдиз къыгъоти, икIали, унагъохэри къыдеIэхэзэ, къоджэ псэупIэхэм адэт саугъэт лъапсэхэм, еджапIэхэм, паркхэм, сымэджэщ Iупэм зэрэщаригъэгъэтIысыгъэхэр. Илъэс къэс кIэлэеджакIохэр игъусэхэу ветеранхэм шIухьафтынхэр афашIых, ахэр агъэгушIох.
Налбый иунагъокIи, иIофшIэнкIи кIуачIэрэ къарыурэ къезытырэр илъфыгъэ цIыкIухэр ары. Ипшъэшъэ нахьыжъэу Аминэт илъэс 18 ыныбжь, мыгъэ еджапIэр къеухы, Мыекъопэ технологическэ университетым ифакультетэу «лечебное дело» зыфиIорэм чIэхьанэу зегъэхьазыры. Руслъан — илъэс 14, Асе илъэс 11 аныбжь, дэгъоу еджэх. НахьыкIэ цIыкIоу Миланэ илъэсищым ит. Тхьэм гъэшIэ кIыхьэ ышIынхэу, шIоу щыIэр къадэхъоу псэунхэу Iэшъынэмэ яунэгъо дахэ тыфэлъаIо.
КIарэ Фатим.
Сурэтым итхэр: Налбый ибын—унагъорэ янэрэ.