Игупшысэ лэжьыгъэкIэ къытхэтыщт

ЩэшIэ Казбек зыщымыIэжьыр илъэс мэхъу

Сабыир гъызэ мы чIым къытехъо. Ащ хэлъ щыI. ЩыIэныгъэр зэрэмыджэгур, зэрэушэтыпIэшхор ешIэм фэд. Хэхъо, зыречы, ыныбжь екъу, цIыфы мэхъу. Хэти анахь пшъэрылъ инэу дунаишхом щыриIэр — цIыфыныр ары, акъыл зиIэр зэрилъэкIэу ар къыгъэшъыпкъэным фэшIушIэ.

ЩэшIэ Казбек. ЫцIэ къепIо къодыемэ, мы лIыр, мы цIыф гъэсагъэр, акъылышIор, опсэуфэ гупшысэр куоу зылэжьы­ныр зыфызэшIокIыгъэр ябгъэ­шIэжьын имыщыкIагъэу, зыфэдэгъэ шъыпкъэр адыгэхэм ыкIи Кавказым ис цIыф лъэпкъхэми анэсыгъэу ашIэ. ЗэмкIэ Щэ­шIэ Казбек икъэхъукIи, ипIукIэ-гъэсакIи, иеджэгъэ-гъэсэгъагъи, ишIэныгъэ IофшIэни бгъэшIэгъон дэдэу щымыт фэдэу къыпщы­хъун плъэкIыщт. Ау ащ ищыIэ­ныгъэ ыкIи итворческэ гъогу нахь уанэIу зафэбгъазэкIэ, ащ иакъыл-лэжьыгъэ, шIэныгъэ са­мэу бгъодэлъыгъэр чIыр ны­быджкIэ иптIыкIыным зэрэфэдэр, а гъогушхо иныр къекIуфэ, имурад пхырищэу, пкIэнтIабэ къызэрехыгъэр, а зэкIэми — ыгу, ыпсэ, имафэ, исыхьат, ита­къикъ зэратыриунэкIагъэр къэошIэ, бгъэшIагъо екъу. Ары. ЩашIэр лъэпкъым, наукэм яцIы­фыгъ, къыдэхъугъэу зэ­шIуи­хы­гъэри бэдэд.

Хэт зыфишIагъэр а зэкIэ, хэта ащ фэдиз гушъхьэ­лэ­жьыгъэр зыфызэIуи­гъэкIа­гъэр? ЦIыфхэр, лIэ­ужыкIэхэр ары.

ЩэшIэ Казбек Хьисэ ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Къэзэныкъо­ежъым (хы­чIэ хъугъэм) мэзаем и 18-м, 1939-рэ илъэсым къыщыхъугъ, зыщы­мыIэ­жьыр мы мафэхэм илъэс мэхъу (жъоныгъуакIэм и 6-м, 2015-м идунай ыхъожьыгъ). ИгъашIэ, иилъэсхэр кIы­хьэ-лы­хьагъэ хэмылъэу кIэкIэу къипIо­тыкIынхэ плъэкIыщт. 1964-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэ­лэегъэджэ институтым фи­лологиемкIэ ифакультет ­къыухи, икъо­­джэ еджапIэ кIэлэегъаджэу, завучэу Iоф щишIагъ. Мос­ква дэт къэралыгъо кIэлэегъэджэ иниститутым иаспирантурэ къыухи, 1969-рэ илъэсым филологие шIэныгъэхэмкIэ канди­даты­цIэр, 1979-рэ илъэсым фи­лологие шIэныгъэхэмкIэ док­торыцIэр къыгъэшъыпкъагъ.

1969-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым, джы университетым, кIэлэегъэджэ шъхьаIэу, доцентэу, урыс ыкIи IэкIыб хэгъэгу литературэм ика­федрэ ипрофессорыгъ. 1980 —2012-м нэс хэгъэгу литературэм икафедрэ ипэщагъ. Апшъэрэ гъэсэныгъэ еджэпIэ­шхом ипшъэрылъ инхэр зэшIохыгъэн­хэм Казбек иIахьышхо хилъхьагъ. Егъэджэн-гъэсэныгъэм иIофыгъохэр хэкумкIэ, респуб­ликэмкIэ ямызакъоу, Урысыем­кIэ зэрифэшъуашэу ащызэшIо­хыгъэнхэм Iофышхо фишIагъ. КIэлэегъэджэ пэрытым ныбжьы­кIабэ гъэсэныгъэм къыфигъэу­щыгъ ыкIи шIэныгъэ лъагъом тырищагъ. Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къарыкIхэу Адыгэ къэралыгъо институтым (уни­вер­ситетым) очнэу, заочнэу щеджа­гъэр мини 10 пчъа­гъэ мэхъу, ахэм зэкIэми ЩэшIэ Казбек ишIэныгъэ кууи, игуп­шысакIи, ицIыфыгъэ къэбзагъи анэсыгъ, ежьхэми зыкъаригъэ­гъотыгъ. ЦIыфы зицIэр илъапIэу, ащ пае улэуныр шэны зыфэ­хъугъэхэм ЩашIэр ащыщыгъ. Къызэрыхъухьагъэр нэхъойрэ Iэдэбрэ зэрылъ адыгэ унагъу, ятэ пасэу ыухи, янэ быныр зэкIипIухьагъ. ЩыIэныгъэр шъо пчъагъэу зэрэзэхэлъыр дэгъоу ышIэщтыгъ, адыгэ лъэпкъым игъогу зыфэдагъэми щыгъозэпагъ. А зэкIэми ялъытыгъэу, ышъ­хьэкIэ фэгъэкIотэныгъэ зы­фимышIыжьэу Хэгъэгум, хэ­кум афэлэжьэныр ыгукIэ Казбек къыхихыгъагъ.

ЩэшIэ Казбек ытхыхэрэр 1961-рэ илъэсым къыщыублагъэу къыхеутых. Литературоведческэ ыкIи литературнэ-критикэ IофшIагъэхэр бэу гъэзет ыкIи гупчэ журналхэм къа­рэхьэх, тхылъхэр ыкIи монографиехэр тхылъ шъхьафхэу адыгабзэкIи урысыбзэкIи къы­дегъэкIых. «Уахътэм иджэмакъ», «Псэ зыпыт гущыIэхэр», «Шъыпкъэм игъогухэр» зыфи­Iохэрэр. ШIэныгъэ IофшIагъэхэр урысыбзэкIи къыхиутыгъэх: «Художественный конфликт и эволюция жанров в адыгских литературах», «Ступени», «Жи­вое слово».

Лъэпкъ гъэсэныгъэм ылъэны­къокIи гъэзагъэу Iоф ышIагъ, адыгэ литературэмкIэ я 11-рэ классхэм апае хрестоматиер ЩэшIэ Казбек гъусэ иIэу зэхи­гъэуцуагъ, ар тIогъогогъо (1994, 2001) къыдэкIыгъ.

А пстэумэ язакъоп фэукIо­чIыгъэр, ышъхьэкIэ художественнэ гупшысэ-тхэным зыщиушэтыныри къыдэхъугъ. Усэхэр, рассказхэр, повестьхэр ытхы­гъэх, тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх. Повестэу «Ос фаб», усэхэр, повестьхэр дэтэу «Бжыхьэ чэщ гумэкIхэр», ипьесэу «Шъозэбэн» къыдэкIыгъэх. Адыгэ къэралыгъо драмтеатрэм ЩашIэм ипьесэу «Шъозэбэн», У. Шекспир идрамэхэу «Отелло» ыкIи «Король Лир» зыфиIохэу зэ­ридзэкIыгъэхэр адыгабзэкIэ щагъэуцугъэх, цIыфыбэ ягуапэу ахэм яплъыгъ. ЩэшIэ Казбек емызэщыжь IофшIэкIо­шхуагъ, шIэныгъэшхо иIагъ, игу­лъытэ иныгъэ, губзыгъа­гъэр къыфэкIо­гъагъ. Иакъыл зэпэш дахэкIэ бэ зынэсыщтыгъэр, ро­маныкIэу «Щылэ маз» ытхыгъ, ау къыди­гъэкIынэу игъо фифагъэп. Гупшы­сэхэр сыдигъуи къетэкъокIы­гъагъ, ау ащ пае къэмынэу игупсэхэми, иунагъуи ицIыфы­шIу­гъэ, ифэбэгъэ мыухыжь зэ­фэдэу атыригуащэ­щтыгъ.

ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэ­жьы­шхом, академикым, тхакIом, литературовед-критик иным, цIыфышIум епэсыгъэ щытхъу­цIэхэри къыфагъэшъошагъэх: АР-м шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, Дунэе адыгэ академием иакадемик, Дунэе адыгэ академием ишIэныгъэ гупчэу Адыгеим щыIэм итхьа­мэтагъ, Адыгеим ишIэныгъэ­лэжьхэм я Союз итхьамэтагъ, естественнэ шIэныгъэхэмкIэ Урысые академием иакаде­микыгъ. ЩашIэр УФ-м итхакIо­хэм я Союз 1982-рэ илъэсым къыщыублагъэу хэтыгъ. Щы­Iэныгъэр, цIыфхэр икIэсагъ, гушъхьэкIэн бай къыщинагъ, игупшысэ лэжьыгъэкIэ къытхэтыщт, адыгэ лъэпкъым ар щыгъупшэщтэп.