Сятэжъэу Дэрбэ Мухьдин Мыхьамчэрые ыкъор 1918-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 4-м Ленинэхьаблэ щыпсэурэ мэкъумэщышIэ унагъом къихъухьагъ. 1937-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ училищэу Краснодар дэтыгъэр къыухыгъ, етIанэ Краснодар краим ит къутырэу Городскоим хьисапымкIэ щыригъэджагъэх.
1939-рэ илъэсым Дзэ Плъыжьым къулыкъур щихьынэу дащыгъ. 1940-рэ илъэсым къыщыублагъэу Лепельскэ (нэужым ЧереповецкэкIэ еджагъэх) дзэ-пехотнэ училищым икурсантыгъ. ЛейтенантыцIэр иIэу 1941-рэ илъэсым ар къыухыгъ.
ИгукъэкIыжьхэм ащыщ пычыгъу: «Заор макIо. Минометнэ взводым икомандирэу сагъэнэфагъ ыкIи Темыр-къохьэпIэ фронтым, Ржевскэ лъэныкъомкIэ, сагъэкIуагъ. Зэо пхъашэхэр макIох, пыир, Москва ыштэ шIоигъошъ, ышъэ икIыгъ. ЧъыIэшху. Iашэ хэмытэу тызэжэхэбанэуи къыхэкIы. Взводым икомандирэу М. М. Дэрбэм «В атаку!» зиIокIэ, аIэу къыдащэягъэхэр дэтIыкIыгъэхэм (окопхэм) къадэщыщтыгъэх. ЗэолIхэм, зым — IэхъомбиплI, адрэм — Iэхъомбитф, Iэхъомбий къэзгъэлъагъощтыгъэхэри къахэкIыщтыгъэх. АщкIэ къаIомэ ашIоигъуагъэр сабыибэ зэрыс унэгъо Iужъухэр къызэряжэхэрэр ары».
Ржев дэжь щыкIогъэ заохэм ащыщ горэм Дэрбэм ышъхьэрэ ылъакъорэ къыщауIэгъагъэх. ЧъыIэу градус 40 фэдиз щыIагъ, сыхьат заулэрэ зыкъымышIэжьэу осым хэлъыгъ. Зичэзыу илъыгъор зытекIым, медсестрахэм гу лъатагъ къаукIыгъэкIэ алъытагъэхэм жьы къэзыщэрэ кIалэу ахэлъым. Итхьабылхэм чъыIэр лъэшэу ягоуагъэти бэрэ сымэджэщхэм ачIэлъын фаеу хъугъагъэ. КъызеIэзэхэ нэужым етIани заом Iухьажьыгъагъ.
1942-рэ илъэсым, частэу зыхэфэгъагъэр зызэхагъэкIыжьым, ыкIи уIагъэу телъхэм нахь къыфырагъашIэ зэхъум, Сыбыр дзэ коим иIоф фагъази, къеIэзагъэх, етIанэ «Выстрел» зыфиIорэ курсхэм ащеджэнэу агъэкIогъагъ. Курсхэр къызеухым ыуж Красноярскэ щыIэ минометнэ полкым агъакIо, минометнэ батальоным иадьютант шъхьаIэу агъэнафэ. 1943-рэ илъэсым шэкIогъум къыщегъэжьагъэу 1945-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм нэс еджэпIэ-минометнэ батальоным ипэщагъ.
Заор заухым а полкыр зэбгырагъэкIыжьыгъагъ. Капитанэу М. М. Дэрбэр лъэсыдзэ частым ипащэу, етIанэ къалэу Иркутскэ дэт Дзэ авиационнэ-техническэ училищым курсант ротэм икомандирэу агъэнафэ. ПодполковникыцIэр иIэу батальоным икомандирэу мэхъу. 1965-рэ илъэсым узэу иIэм къыхэкIэу къулыкъум къыхэкIыжьыгъ.
Ау мамыр щыIакIэми Мухьдинэ ыIэ зэтедзагъэу щысыгъэп. Къалэу Оренбург дэт экономическэ техникумыр дэгъу дэдэкIэ къыухыгъ, лъэныкъо зэфэшъхьафхэм пэщэ IэнатIэхэр ащызэрихьагъэх. 1993-рэ илъэсым Оренбург щыпсэущтыгъэ М. М. Дэрбэр дунаим ехыжьыгъ, ифэшъошэ Iофтхьабзэхэр дызэрахьэхэзэ а къалэм щагъэтIылъыжьыгъ.
Лъэцэрыкъо Рустам.
Сурэтым итхэр: М. М. Дэрбэмрэ иунагъорэ.