Чернобыль иатомнэ электростанцие къызэом, гумэкIыгъоу ащ къыкIэлъыкIуагъэхэр нахь зэтеIэжэгъэнхэм, радиациер гъэупэбжьэгъэным Адыгеим икIэлэпIугъэхэри хэлэжьагъэх, лIыхъужъныгъэ щызэрахьагъ. Амылъэгъурэ пыим — радиацием зэрэпэуцужьыгъэхэм ишIуагъэкIэ, зэрарэу ащ къыхьын ылъэкIыщтыгъэр бэкIэ нахь макIэ хъугъагъэ.
Чернобыль атом электростанциер зызэщэкъом, радионуклидэу тыкъэзыуцухьэрэ дунаим хэтIупщыхьагъэ хъугъэр промышленнэ объектэу «Маяк» зыфиIорэм авариеу щыIагъэм ыуж жьым хэхьагъэм нахьи фэди 2,5-кIэ нахьыбэу агъэунэфыгъ. Мыщ къыщыхъугъэ аварием нэбгырэ миллиони 9 фэдизмэ зэрар арихыгъ.
Чернобыль 1986-рэ илъэсым къыщыхъугъэ тхьамыкIагъор зыпкъышъолкIэ зыщэчыгъэхэм, зипсауныгъэкIэ зэхэзышIагъэхэм ащыщ ШъэоцIыкIу Къэплъан. Илъэс 30 зыныбжь кIалэм ышIэщтыгъ ащ укIоныр псауныгъэмкIэ зэрэщынагъор. Непэ фэдэу къешIэжьы 1987-рэ илъэсым имэзэе мазэ Чернобыль зэрэкIогъагъэр.
— ЧIыпIэм тызынэсым, тыкъэзыуцухьэрэ пкъыгъохэу нэм къыкIидзэхэрэмкIэ IофшIэнышхоу тапэ илъыр нафэ къытфэхъугъ, — къытфеIуатэ Къэплъан. — Авариер зыхъугъэм ыуж илъэсныкъо тешIэгъагъ ащ сызащэм. ЖъоныгъуакIэм и
1-м нэс сыкъэтыгъ. Зэошхо щымыIагъэми, топхэр а чIыпIэм щымыощтыгъэхэми, нэбгырэ миллион пчъагъэхэм ягъашIэ ащ нахь макIэ ышIыгъ.
ШъэоцIыкIу Къэплъан Германием дзэ къулыкъур щихьыгъ. Нэужым институтым хэт дзэ кафедрэр офицерыцIэ иIэу къыухыгъ. Запасым зэрэхэтым къыхэкIэу, Чернобыль тхьамыкIагъор къызыщэхъум къызэджагъэхэм ар ахэтыгъ.
— Химическэ лабораторием ипащэу Чернобыль Iоф щысшIагъ, — къеIуатэ тигущыIэгъу. — ЦIыфхэм Iоф зэрашIэщт уахътэр ясIощтыгъ. Радиациеу апкъышъол къыхэхьагъэм елъытыгъэу такъикъ пчъагъэу ащ зэрэхэтынхэ алъэкIыщтыр згъэунэфыщтыгъ.
ЦIыф гъэшIэгъонэу, ишэн пытэу къычIэкIыгъ ШъэоцIыкIу Къэплъан. Чернобыль зэрэщыIэгъэ мафэхэр, мазэхэр нахь макIэрэ ыгу къызэрэкIыжьыщтхэм ар пылъ. Ищытхъу аригъаIозэ чанэу Iоф ешIэ. Адыгеим къызэкIожьым, хэкум игъэцэкIэкIо комитет мэкъумэщ хъызмэтымкIэ и ГъэIорышIапIэ, нэужым «Агропромсоюзым» ащылэжьагъ. Джырэ уахътэ УФ-м мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ епхыгъэ федеральнэ къулыкъоу селекциехэм афэгъэзагъэм икомиссиеу республикэм щыIэм ипащэу Iоф ешIэ.
ЛIыхъужъныгъэу ШъэоцIыкIу Къэплъан Чернобыль щызэрихьагъэм, къэралыгъом пшъэрылъэу къыфишIыгъэр псэемыблэжьэу зэригъэцэкIагъэм ишыхьатых щытхъу тхылъ пчъагъэу, рэзэныгъэ тхылъыбэу иIэхэр.
Чернобыль иатом электростанцие къыщыхъугъэ аварием къызыдихьыгъэ тхьамыкIагъохэм ядэгъэзыжьын хэлэжьагъэхэм якъиныгъо Iахь алъэгъугъ. Ахэм зэкIэми ямэфэ гушIуагъохэр нахьыбэнхэу, щыIэныгъэм идэхагъэ илъэсыбэрэ зэхашIэнэу, яунагъохэм яхъяр алъэгъунэу тафэлъаIо.
Гъонэжьыкъо Сэтэнай.
Сурэтым итыр: ШъэоцIыкIу Къэплъан.