Къуаджэр дгъэкъэбзэщт, дгъэкIэрэкIэщт

Теуцожь районым ит Пщы­къуйхьаблэ чылэ цIыкIу. Дэ­хьэпIэ закъоу иIэр къыблэ лъэныкъор ары. АдырэбгъухэмкIэ хъурэябзэу Краснодар псы­IыгъыпIэм къыдзыхьагъ. Иты­гъэкъохьапIэкIэ хыIэрышIым ушъхьарыплъымэ — Краснодар, итемыркIэ — къутырэу Ленинымрэ къуаджэу Тэуехьаблэрэ, икъокIыпIэкIэ Джэджэхьаб­лэ къыпэблагъэу щысых. Мотор зытет къуашъомкIэ такъикъ заулэкIэ ахэм уанэсыщт.

Къуаджэм узэрэнэсэу апэ узтехьэрэр ар икIыхьагъэкIэ тIоу зыгощырэ урамэу Краснэр ары. Ар зэрэплъэгъоу ишъомбгъуагъэ, идэхагъэ, икъэб­загъэ уегъэгушхо, уегъэгушIо, Адыгеим ичылэгъуабэмэ тадэхьагъ, ау зигугъу къэтшIырэ урамыр зыми хэзгъэкIуакIэрэп. Асфальт гъогум ыбгъухэр уц къашхъом къегъэкIэракIэх. Уна­гъохэм ячэухэр уахътэм диштэхэу дэгъоу, къахэпIыикIырэ ахэмытэу, занкIэу шIыхьагъэх, хьажъ-быжъхэр плъэгъухэрэп. Унэ дэхэшхоу къэлъагъохэрэми къоджэдэсхэр фэшIыгъэу зэрэпсэухэрэр, зэрэлажьэхэрэр къыуагъашIэ.

Мыщ бэмышIэу тызыщэIэм, гущыIэгъу къызфэдгъэхъугъ къуаджэм иадминистраторэу Тхьаркъохъо Аслъан. 1961-рэ илъэсым ар къэхъугъ. IофшIэпIэ зэфэшъхьафхэм ащылажьэзэ заочнэу Мыекъопэ технологическэ университетыр къыухыгъ. Илъэс зытфых хъугъэу икъуа­-джэ иадминистраторэу Iоф ешIэ. Джы тиупчIэхэу къоджэ щы­IакIэм фэгъэхьыгъэхэм джэуа­пэу къаритыжьыгъэхэм тигъэ­зетеджэхэр ащыдгъэгъозэных.

— Сэ администраторэу сы­зиIэр Пщыкъуйхьаблэ иза­къоп, — икъэIотэнхэр къырегъа­жьэх Тхьаркъохъо Аслъан. — Псэ­упIэхэу Нэчэрэзыйи, Колосыри къэсэгъэгъунэх. Чылагъохэр цIыкIухэти, щы къысапхыгъ. Тэ тикъуаджэ зэрэхъурэр унэ-гъо 83-рэ, щыпсэурэр нэбгырэ 287-рэ. Нэчэрэзые — унэгъо 85-рэ, цIыфэу дэсыр 335-рэ. Къутырыр зэрэхъурэр унэгъо 66-рэ, щыпсэурэр нэбгыри 174-рэ. СыкъызтегущыIэнэу щытыр Пщыкъуйхьаблэшъ, къэсIон адрэхэми унэ нэкI хъатэ адэмытми, тэ тичылэкIэ зы унэ къабгынагъэу зэрэтимыIэр.

Гум ранэжьыгъэ хапIэр хэ­гъэкIыри, хэпIакIэхэр тIахых, унэхэр арашIыхьэх, зыгорэхэм ащыIагъэхэм къагъэзэжьы, янэ-ятэхэр зэрысыгъэхэм, зыща­пIугъэхэм онджэкъ машIор ащы­хагъэнэжьы. Хьакъуй Рэмэзанэ Адыгэкъалэ щыпсэущтыгъэми, къыгъэзэжьыгъэу янэ иунэ егъэцэкIэжьы. Тучан кIыбыр хапIэкIэ тIихыгъэу Шэуджэн Вячеслав унэ решIыхьэ. Ба­тIыжъ Аслъани мэщыт кIыбым, мэз чапэм дэжькIэ  унэ щешIы.

Тиурам шъхьаIэу Краснэм нахь шъуамбгъо урам иIэу тирайон псэупIэ итэп. ТыдэкIи къэбзэ-лъабз. Тхьаркъохъо зэшхэу Ерстэм, Аскэр, Набый, Еутых Щамсудинэ, Пщыпый Муратэ, нэмыкIхэм яунэ зэтет дэхэшхохэм, мыщ укъыдахьэ зыхъукIэ сэмэгумкIи щыт­хэм чылэр къагъэкIэракIэ.

Тикъоджэдэсхэр зыфэныкъо­шхохэ щымыIэу зыфаер чылэм щызэрагъотылIэжьы. Ту­чанитIу дэт. Шэуджэн Вячеславрэ Тхьаркъохъо Светэрэ Iоф ащашIэ. АлъэкI къагъанэрэп, хъупхъэу мэлажьэх, цIыфхэр агъэразэх. Фельдшер-мамыку IэзапIи тиI. Шъыпкъэ, ащ Iутыгъэ Пщыпый Саниет зигъэпсэфынэу зэтIысыжьым, ащ ычIыпIэ рагъэхьащтыр амыгъотэу мэзэ зытIо IэзапIэр егъэтыгъагъ. Джы бзылъфыгъэ цIыкIоу къагъэ­кIуагъэри хъупхъэ. Письмэзехьэу тиIэр Хьатх Люб, ип­шъэрылъхэр еIолIэнчъэу егъэ­цакIэ. Илъэсыбэрэ чылэ ефэндэу тиIагъэр Хьакъуй Мухьдин. Зи ылъэкI къыгъэнагъэп, къин фэIо-фашIэхэр еIолIапIэ имыIэу зэрихьагъэх, фэмы­лъэкIыжь зэхъум тIысыжьыгъэ. Тыфэраз, тхьаегъэпсэу. Непэ ефэндэу тиIэр Хьакъуй Заурбый. ТикIэлэпIугъэу Хьакъуй Аскэр имылъкукIэ аригъэшIыгъэ мэщытым чылэр къегъэдахэ.

Корр.: ЕджапIэм игугъу къэп­шIыгъэп. Клуб зэрэшъуимыIэми тыщыгъуаз…

Т. А.: Гурыт еджапIэу тиIэр районымкIэ анахь пэрытхэм ащыщ. Ар Пщыкъуйхьаблэрэ Нэчэрэзыерэ азыфагу ит, чылэ­гъуитIумкIэ тикIалэхэр щеджэх. Тичылэ нэбгырэ зыхыбл кIэлэ­егъаджэу ащ щэлажьэ. Ахэм ащыщых еджапIэм ипащэ игуа­дзэу Пщыпый Гощмафэ, урысыбзэр языгъэхьырэ Пщыпый Аминэт, тарихъымкIэ езыгъэ­джэхэрэ Тхьаркъохъо Симэ.

Клуб зытимыIэжьыр бэшIагъэ. ТищыкIэгъэ шъыпкъэу щыт. Ащ ишIыни гъэрекIо рагъэжьагъ районым иадминистрацие ипащэу Хьачмамыкъо Азэмат ишIуагъэкIэ. Джы IофшIэнхэр зэкIэлъэкIох, тичылэ кIалэхэр IэпыIэгъушIоу тиIэх.

ХэкIым иIоф. ИтэкъупIэ гъэнэфагъэ тиIэп. Ащ Iофхэр къе­гъэхьылъэх. Ауми, зэрэтлъэкIэу тэугъои, дятэгъэщы. Пэнэжьы­къое чIыпIэ коим ипащэу Кушъу Аслъан контейнерхэр къари­гъэщэгъахэх. Ахэр типсэупIэхэм къазыдагъэуцохэкIэ, тиIофхэр нахь  къэпсынкIэщтых.

Нахьыпэм чэм ищагу дэмытэу унагъо тиIагъэп. Iэхъогъум чэмишъэм ехъу хэтыщтыгъ. Джы чэм 15 — 20 къыдафыми ары. Джары чэмахъо кIон зыкIэты­мыгъотырэр. Сэ сшъхьэкIэ си­щагу, иными цIыкIуми, былымышъхьитф къыдэкIы. Джащ фэдэу Тхьаркъохъо Аслъани, Къумыкъу Юри, Хьакъуй Аслъани, Шэуджэн Арамбыйи, Хьакъуй Байзэти былым бэ­кIаехэр аIыгъых.

IофшIапIэ чылэм дэлъэп. Лэ­жьапкIэ къагъэхъэным фэшI цIыфхэр макIох Пэнэжьыкъуае, Адыгэкъалэ, Краснодар, нэ­мыкIхэми. Тхьаркъохъо Фатимэрэ Пщыпый Муратрэ фермерых. Ахэми тикъоджэдэсхэр агурэIох, адэлажьэх.

1995-рэ илъэсым Пщыкъуйхьаблэ и Мафэ хагъэунэфы­кIыгъагъ. Ащ фэшI агъэуцугъэ­гъэ саугъэтым тетхагъ 1450-рэ илъэсым Пщыкъуйхьаблэ щыIэ хъугъагъэу. Ащ пэмычыжьэу щыт саугъэтым лъыгъэчъэ заоу нэ­мыцхэм къыташIылIэгъагъэм щыфэхыгъэхэм ацIэ-алъэкъуацIэхэр тетхагъэх. Ахэр егъашIэми тщыгъупшэщтхэп.

ТекIоныгъэр къызыдахыгъэр илъэс 71-рэ зэрэхъурэм фэгъэ­хьыгъэ мэфэкIышхор къэблэ­гъагъ. Зыпсэ тфэзыгъэтIылъы­гъэхэр, тикъэралыгъо къэзыухъумагъэхэр тыгу къэдгъэкIы­жьыщтых. ТицIыкIуи, тиини ты­зэкъотэу, тызэгурыIоу, тинахьыжъхэу Хьакъуй Мухьдинэ, Хьатх Нурбый, Хьакъуй Гъэзэуат, Хьатх Темыр тапэ итхэу, тиупчIэжьэгъухэу тып­сэущт, тылэжьэщт, тикъоджэ цIыкIу зэрэдгъэкъэбзэщтым, идахэ зэрядгъэIощтым, зэрэдгъэкIэ­рэкIэщтым  тыпылъыщт.

Нэхэе Рэмэзан.