Теуцожь районымкIэ Джэджэхьаблэ дэтыгъэ колхозэу «Октябрэм» хахьэщтыгъэх къуаджэхэу Къунчыкъохьаблэ, Тэуехьаблэ, Городскоир, Ленинэхьаблэ, Нэшъукъуае. А хъызмэтшIапIэм ХьэкIэкIо Хьамидэ итхьаматэу зыщэт лъэхъаным (1963 — 1973-рэ илъэсхэм) анахь фэшIыгъэу, баеу Адыгэ хэкум итхэм ащыщыгъ.
СССР-щтыгъэ къэралыгъошхор зэбгырагъэзи, зыфэдэр амышIэрэ бэдзэр зэфыщытыкIэхэм цIыфхэр зытырагъахьэхэм, зыдэхъугъэри амышIэу фермэхэм, бригадэхэм атетыгъэ былымхэри, тракторхэри, комбайнэхэри, автомашинэхэри кIодыгъэх. ЦIыфхэми IофшIэн ямыIэу къанэхи, тIэкIу-тIэкIузэ ащ щысэхъукIыжьыгъэхэу мы лъэхъаным яхатэхэри алэжьыжьырэп, унагъохэм чэмхэри, мэлхэри аIыгъыжьхэп.
Гъэбэжъулъэу щытыщтыгъэ губгъохэри цIыраум зэлъиштагъэу тыгъужъхэр ащыбыущтыгъэ. Джаущтэу цIыфхэр зэрмыр хъугъэхэу, зыздагъэзэщтыри, зэрэпсэущтхэри амышIэу илъэс заулэ тешIагъэу апэрэ инвесторхэр Теуцожь районым къихьагъэх.
Ахэм ащыщыгъ ЛIыIэпIэ Ибрахьими
Районым иадырэ чылагъохэм афэдэу Джэджэхьэблэ колхоз бэлахьыщтыгъэми иIофхэр гъунэм нэсыгъагъэх. Игубгъохэр цIыраулъагъэх, коц ыкIи тыгъэгъэзэ тIэкIу нэмыкI ашIэжьыщтыгъэп. Къоджэдэсхэм Iоф зыщашIэн щымыIэу, зэрыпсэунхэ лэжьапкIэ къызщагъэхъэн амыгъотыжьэу щыIэхэзэ, Лахъщыкъуае икIэлэпIугъэу ЛIыIэпIэ Ибрахьимэ зэщыкъогъэ мэкъу-мэщыр зыпкъ ригъэуцожьынэу джэджэхьэблэ къогъум 2007-рэ илъэсым ибжыхьэ къыкъохьэгъагъ. Игъусагъ Очэпщые щыщэу чIыгулэжьыным хэшIыкIышхо фызиIэу Кушъу Рэмэзани.
Къадэхъугъэх ягухэлъхэри. Ау тэ непэ ахэм илъэс зэкIэлъыкIохэм Iофыгъо зэфэшъхьафыбэу зэшIуахыгъэхэм, ягъэхъагъэхэм такъытегущыIэнэу пшъэрылъ зыфэдгъэуцужьырэп. Ахэм тигъэзетеджэхэр ащыгъуазэх. Мы тхыгъэр къэдгъэхьазырыныр къызхэкIыгъэр мыщ къыкIэлъыкIощт.
Ауми, кIэкIэу къэтIон ЛIыIэпIэ Ибрахьимэ зэхищэгъэ фирмэу «Синдика-Агрор» Теуцожь районым имызакъоу, Адыгэ Республикэм ихъызмэтшIэпIэ пэрытхэм зэращыщыр. Зы чIыгу залэ амыгъэхьаулыеу ягубгъохэр гъэбэжъулъэ ашIых. Техникэ зэфэшъхьафэу ящыкIагъэмкIэ баих. Агротехникэ пэрытыр къызфагъэфедэзэ губгъо IофшIэнхэр игъом агъэцакIэх, цIыфхэм ялэжьапкIэ дэгъу. Къоджэдэсхэри лэжьыгъэ щыкIэхэрэп. Натрыфми, коцми, хьэми зыфэехэ лэжьыгъэр ячIыгу Iахьхэм къакIэкIо, зэгурыIуагъэхэу дэгъоу зэдэлажьэх.
ГъэрекIо огъушхоу зэрэщытыгъэр зэкIэми ашIэ. Ауми, фышъхьэ лэжьыгъэ гектар 1881-у яIагъэм изы гектар центнер 50 фэдиз къырахыжьыгъ. А пчъагъэхэр гурытымкIэ районым къыщахьыжьыгъэм бэдэдэкIэ нахьыбэх. Натрыф гектар 623-у яIагъэм изы гектар центнер 42,1-рэ (районым — 32-рэ), тыгъэгъэзэ гектар 688-у Iуахыжьыгъэм изы гектар центнер 20 (районым — 15,6-рэ) къырахыжьыгъагъ. Мы лъэхъанми ябжыхьэсэ гектар 2154-м чIыгъэшIухэмкIэ ешIушIэгъахэхэу шхъонтIэрымэр атырихэу губгъом иубгъуагъэх.
Питомники щагъэпсы, мыIэрысэ чъыгхэри щагъэтIысхьэх
Къутырэу Городскоир псыIыгъыпIэм дахэу кIэрыс. Ащ пцэжъыехэр щахъух, чъыгхэри Iутых, чIыпIэ шIагъоу щыт. ПсыIыгъыпIэмрэ мэз шъолъырымрэ азыфагу зы лъэхъанэ къутырэу Табзэраир тесыгъ. Нэужым чэмхъупIэ хъужьыгъэр мыгъатхэ куоу ажъуи, агъэушъэбыжьыгъ. Ащ рашIэщтымкIэ фирмэу «Синдика-Агром» ипащэу Кушъу Рэмэзан тызеупчIым къытиIуагъ: «Сэри ащ хэшIыкI фысиI, ау ащ фэгъэзагъэр ЛIыIэпIэ Алый. Джыдэдэм ащ цIыфхэм Iоф арегъашIэ, зэкIэ къыпфиIотэщт…»
ТыкъыздэкIуагъэм IофшIэнхэр щыжъотых. Нэбгырэ 30 фэдизмэ псыр кIакIэзэ елкэ цIыкIухэр агъэтIысхьэх. НэIуасэ тызфэхъугъэ Алый гурыт еджапIэм ыуж 1995-рэ илъэсым Краснодарскэ политехинститутым ипсэолъэшI факультет къыухыгъ. Нэужым народнэ хозяйствэм и Темыр-Кавказскэ академиеу Ростов-на-Дону дэтым ифакультетитIу ащеджагъ, IэнэтIэ зэфэшъхьафхэр илъэс 30-рэ зэрихьагъэх. ИIофшIэн хэшIыкIышхо фыриI.
— Сэ «МыIэрыс» зыфиIорэ фирмэм сырипащ, — тиупчIэхэм яджэуапхэр къыритыжьзэ, яIофхэр зэрэзэхащэрэм тыщегъэгъуазэ Алый. — Итальянцэхэр тигъусэхэу Iоф тэшIэ. Ахэр мыщ къыкъозыщагъэхэр скъошэу ЛIыIэпIэ Ибрахьим. Тэ фирмэу «Синдика-Агром» тиIоф хэлъэп. Непэ елкэ цIыкIухэр зыщыдгъэтIысхьэхэрэ питомникым ипащэри шъхьафы — Италием щыщ. Ау ащи тиIахь хэлъ. Зигугъу къэсшIыгъэ питомникымрэ «МыIэрысэмрэ» язэхэщакIохэри ЛIыIэпIэ Ибрахьимэрэ итальянцэу Паулэрэ.
Питомникыр гектари 10 фэдиз мэхъу. Мэлылъфэгъум и 6-м IофшIэнхэм тафежьагъ. Питомникым щыдгъэтIысхьащтхэ чъыг цIыкIу лъэпкъхэр Италием къыращых. Тэ тимэзхэм къахакIэхэрэм ахэр афэдэхэп. Ахэр гъэшIэгъонэу щытых, дахэх, къэлэшхо паркхэм, Москва ипаркэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэм афадагъэтIысхьагъэхэм афэдэх. Бжыхьэрэ атхьапэхэр плъыжьышъо-гъожьышъо мэхъух.
Апэрэ мафэм нэбгырихмэ чъыг цIыкIу миным ехъу агъэтIысхьагъ. Непэ — минитф фэдиз хъугъэ. ЗэпстэумкIи зигугъу къэтшIыгъэ чIыг цIыкIухэм афэдэу питомникым щыдгъэтIысхьащтыр мин 11. СатыритIумэ азыфагу илъыр метри 2,5-рэ, сатырэм тетхэм язэпэчыжьагъэр метрэрэ ныкъорэ. Мы дгъэтIысхьэрэ цIыкIухэр мыщ бэрэ щытыщтхэп. Илъэсищ аныбжь зыхъукIэ, сатырищымэ азыфагу дэтыр дахынышъ, къэлэшхохэм япаркхэм ащагъэтIысхьащтых. ЕтIани илъэс зытIукIэ адрэхэри ащэщтых.
Корр.: Адэ мыIэрысэ чъыгхэм ягъэтIысхьан сыдигъуа шъузафежьэщтыр?
ЛI. А.: Сэ сызипэщэ садым гектар 79,2-рэ зэлъиубытыщт. ЗэпстэумкIи чъыг цIыкIу мин 68-рэ дгъэтIысхьащт. ЧIыгур хьазыр. Апэрэ чъыг цIыкIу мин 34-р къихьэрэ тхьаумафэм Италием къыращыщт. Нэужым адырэ къэнагъэри къагъэсыщт, игъоми агъэтIысхьащтых. МыIэрысэ лъэпкъищ къытфащэщтыр. ИлъэсищкIэ, 2019-рэ илъэсым, апэрэ лэжьыгъэр къатынэу ары.
Арышъ, IофшIэн зымыгъотэу мы къогъум къосыгъэхэм лэжьапкIэ яIэ хъугъэ. Район бюджетми мылъку ихьащт. Джэджэхьабли, Тэуехьабли, Къунчыкъохьабли, Городскоими, Адыгэкъали цIыфхэр къарэкIых. Бзылъфыгъи, хъулъфыгъи IофшIэн ятэгъэгъоты. ЦIыфхэр мэгушIох.
Мафэм Iоф зэдгъашIэрэ пэпчъ сомэ мин етэты. ЫпкIэ хэмылъэу фирмэу «Синдика-Агром» ишхапIэ къыщигъэпщэрыхьэхэзэ, Iоф тфэзышIэхэрэр Ибрахьимэ тегъэгъашхэх. Питомникри, чъыгхэр зыдэтхэри къэтшIыхьащтых. ПэсакIохэри тштэгъахэх.
Къунчыкъохьэблэ лъэныкъомкIи загъэзэщт
ЛIыIэпIэ Алый къызэрэтфиIотагъэмкIэ, ащ IофшIэнхэр къыщагъэуцущтхэп. Городскоим удэкIэу Къунчыкъохьаблэ зыбгъазэкIэ, мэз-кондэ пырыпыцухэмкIэ зэхэкIыхьэгъэ чIыгоу, Пщыщэ Iушъо еуалIэу къолъыр макIэп. КъыкIэлъыкIорэ илъэс зытIущхэм ахэм мэзхэр, куандэхэр атыраупкIыщтых, агъэкъэбзэщтых, ажъощтых, чъыгхэр ащагъэтIысхьащтых. ЖъокIупIэ гектари 140-рэ зэрылъ Гъошэтыкуи ихьащтых. ПсынкIэу агъэуцурэ пленкэ фэбэпIэшхохэри щагъэпсыщтых. Ахэм Италием къыращыхэрэ салат, мэткIо лъэпкъ зэфэшъхьафхэр къащагъэкIыхэзэ къэлэшхохэм аIэкIагъэхьащтых. ГъэучъыIэлъэ комплексышхуи щагъэуцунэу ягухэлъхэм къыдалъытэ. Арышъ, непэ къогъур бэрэ пэмылъэу умышIэжьынэу зэтегъэпсыхьагъэ, гъэкIэрэкIагъэ хъущт Лахъщыкъуае икIэлэ пIугъэу ЛIыIэпIэ Ибрахьимэ ишIуагъэкIэ.
Нэхэе Рэмэзан.