Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэкIэ щытым гъэтхапэм и 30-м Iофтхьэбзэ игъэкIотыгъэ щыIагъ. Ар мы институтым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, АР-м шIэныгъэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, УФ-м Апшъэрэ сэнэхьат гъэсэныгъэмкIэ иIофышIэ гъэшIуагъэу ЕмтIылъ Разыет Хьаджыбирам ыпхъур къызыхъугъэр илъэс 75-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъагъ.
Мэфэзэхахьэр пэублэ гущыIэкIэ къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ институтым идиректорэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Бырсыр Батырбый.
— Разыет IофшIэгъэ ини иI, цIыфыгъэ дахи хэлъ, лъытэныгъэ ин пстэуми фытиI, — къыIуагъ Батырбый. Зипэщэ коллективым гущыIэ фабэхэр зэрыт мэфэкI тхылъэу фигъэхьазырыгъэмрэ ахъщэ шIухьафтынымрэ фигъэшъошагъ.
Iофтхьабзэм гъэсэныгъэ ыкIи шIэныгъэ системэм хэт IофшIапIэхэм, коллективхэм къарыкIыгъэхэр Адыгэ Республикэм ихэбзэгъэцэкIакIохэм ащыщхэр, юбилярым иIофшIэгъухэр, икъоджэгъухэр, иIахьылхэр зэрэхэлажьэхэрэр къыIуагъ, пстэуми апэу гущыIэр ритыгъ Адыгэ Республикэм и Апшъэрэ Хьыкум итхьаматэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Трахъу Аслъан.
Трахъу Аслъан шIуфэс сэлам зэIукIэм хэлажьэхэрэм къарихыгъ. Непэ зыфызэхэхьагъэхэр икъуаджэу Щынджые щыщ адыгэ бзылъфыгъэ гъэсагъэу, къуаджэмкIэ апэрэ шIэныгъэлэжьэу зэрэщытыр зэригуапэр кIигъэтхъыгъ. Къуаджэу Щынджые ижъырэ адыгэ лъэпкъым илъэуж хэзымгъэкIокIэрэ ныбжьышхо зэриIэр (210-рэ илъэсым мы тиэрэкIэ къыщегъэжьагъэу ыныбжь къызэралъытэрэр) игущыIэ къыщыхигъэщыгъ. Плъапсэ нахь пшIэ къэси, лъэпкъ шъхьэлъытэжьми зэрэхахъорэр къыIуагъ.
ЕмтIылъ Разыет ежьри я 6-рэ классым исэу зэрэригъэджагъэр, Разыет Къэбэртэе къэралыгъо университетыр къыухи, икъуаджэ къызэрэкIожьыгъагъэр, иурокхэм зэрягугъущтыгъэр, тарихъымкIэ апэрэ кружокыр зэрэзэхищэгъагъэр, зыкъаригъэплъыхьанэу къалэм апэрэу Разыет зэрищэгъагъэхэр ыкIи «Война и мир» зыфиIорэ фильмэм зэреплъыгъагъэхэр непи зэрэщымыгъупшэхэрэр, IэшIу-IэшIоу а зэкIэри ыгушъхьэ зэрэтелъыр къыIуагъ.
Щынджые цIыфышхуабэу къыдэкIыгъэхэм — Бэгугъэ Ахьмэд, Цэй Ибрахьимэ, Цэй Унае, Трахъу Лыу, Мамый Ерэджыбэ, Кинжалова-Магомаева Айщэт (Муслим Магомаевым янэ), афэдэ къабзэу, ЕмтIылъ Разыет мы сатыр шIагъом ифэшъуашэу зэрэхигъэуцорэр Трахъу Аслъан ипсалъэ щыкIигъэтхъыгъ, ыгу къыдеIэу псауныгъэкIэ, гъэхъагъэхэмкIэ, тхъагъокIэ, гушIуагъокIэ фэлъэIуагъ.
Щынджыеу, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм финанс-бюджет ыкIи хьакъулахь политикэмкIэ и Комитет итхьаматэу Мырзэ Джанбэч игуапэу гущыIэр лъигъэкIотагъ.
— Тэ, щынджыехэмкIэ, непэ тимэфэкI ин. Къуаджэм къыдэкIыгъэ цIыфышхохэм тарэгушхо, ахэм ащыщ тикIасэу, тилъапIэу ЕмтIылъ Разыет. Сэ сыригъэджэнэу мыхъугъэми, ишIушIагъэ зынэсырэр сэшIэ. Разыет къызхэхъухьэгъэ уахътэр къиныгъэми, ушъхьагъунчъэу а зэкIэ къызэпичыгъ, бэ фызэшIокIыгъэр. Шъуиунагъо тэшIэ, шъуицIыфыгъэ тыщыгъуаз, уигупсэ пхъорэлъфхэр синыбджэгъух, Разыет, — ыIуагъ, шIоу щыIэ пстэумкIэ Мырзэр фэхъохъугъ ыкIи ЕмтIылъ Разыет АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Щытхъу тхылъ фигъэшъошагъ.
МэфэкIым хэлэжьагъ ыкIи къыщыгущыIагъ Адыгэ Республикэм гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ министрэм игуадзэу Къэрэтэбан Махьмудэ. Зыфэгъэзэгъэ министерствэм ыцIэкIэ гущыIэ дэхабэ зэрыт рэзэныгъэ тхылъыр ритыгъ.
Щынджые къоджэ псэупIэм ипащэу Пратэкъо Муслим къоджэдэсхэм ацIэкIэ гум къикIырэ псэлъэ фабэкIэ Разыет зыфигъэзагъ. Иадыгэбзэ ныдэлъфыбзэкIэ гукIэгъу-гукъэбзагъэр къебэкIэу, къыхэщэу, Разыет псауныгъэ, рэхьатныгъэ иIэу джыри илъэсыбэрэ дахэу илъэпкъ фэлэжьэнэу фиIуагъ.
Мыекъопэ машинэшI заводым игенеральнэ директорэу, техническэ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу ЕмтIылъ Зауркъан ежь къэкIонэу мыхъугъэми, игупсэ Разыет имэфэкI иныкIэ къызэрэфэгушIорэр зэрыт тхылъыр къыфаригъэхьыгъ.
МэфэкI зэIукIэм хэлажьэхэрэр шIэныгъэ институтым изэхэхьэпIэ унэшхо чIэзэрэгъафэщтыгъэхэп. Ахэм хэти ЕмтIылъ Разыет дэгъоу зымышIэрэ, шъхьэкIафэ фэзымышIырэ ахэтыгъэп.
Институтым литературэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Мамый Руслъан игущыIэ кIэкIыгъэми, фэбагъэ хэлъыгъ. Разыет гъэсэныгъэу, щэIагъэу иIэм шIур бэу къызэрэкIэкIыгъэр къыIуагъ, дахэу фэхъохъугъ.
Зэхахьэм хэлэжьагъэх ыкIи къыщыгущыIагъэх Разыет Адыгэ къэралыгъо университетым щыригъэджагъэхэу, непэ щыIэныгъэм дахэу хэуцуагъэхэу, гъэсэныгъэ гъогур лъызыгъэкIуатэхэу АКъУ-м тарихъ зэхэтымкIэ кафедрэм ипрофессорэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, апэрэ чIэтIупщыгъом щыщыгъэу ЦуукI Анжелэ ыкIи Ханскэ гурыт еджапIэу N 23-м тарихъымкIэ икIэлэегъаджэу, университетыр къэзыухыгъакIэу ЯхъулIэ Сюзаннэ. ЯкIэлэегъаджэу ЕмтIылъ Разыет ыпкъ къикIкIэ, егъэджэн сэнэхьатым ишъэфхэр къызэраIэкIэхьагъэхэр, ицIыфыгъэкIи, иIокIэ-шIыкIэкIи, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи узыкIырыплъынэу алъытагъ, «тхьауегъэпсэу» иным, рэзэныгъэ гущыIэхэр игъусэхэу къыраIуагъэх, къэгъэгъэ Iарамхэр ратыгъэх.
ШIэныгъэлэжьым имэфэкI ин фэгъэхьыгъэ зэхахьэм къиIотыкIын шъхьаIэр «ЕмтIылъ Разыет ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу» зыфиIорэр къыщишIыгъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу Ацумыжъ Казбек.
Разыет шIэныгъэхэр зыщыхагъэхъорэ институтэу илъэсыбэрэ Iоф зыщишIагъэм дыIутыгъэу, дэгъоу зышIэу, Московскэ кIэлэегъэджэ къэралыгъо университетым иIофышIэ шъхьаIэу Едыдж Аминэт IофымкIэ гумызагъэу, чанэу, мыпшъыжьэу зэрэщытым къытегущыIагъ, псауныгъэкIэ фэлъэIуагъ.
Джащ фэдэу юбилярым фэгушIуагъэх Щынджые гурыт еджапIэр къэзыухыгъэхэу, непэ Мыекъопэ къэлэ судым иотдел иIофышIэу Трахъу Гощнагъо, шIэныгъэлэжьэу КIэсэбэжь Нэфсэт, шIэныгъэ институтым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Агъыржьанэкъо Симхъан, иунэкъощэу республикэ гимназиеу N 1-м тарихъымкIэ икIэлэегъаджэу ЕмтIылъ Юсыф ыкIи Разыет ышнахьыкIэ иныбджэгъу дэдэу, яунагъокIэ ныкъылъфыгъэм фагъадэрэ Шъаукъо Вячеслав.
Бэмэ къызэраIуагъэу, IофшIэкIошху, кIэлэегъэджэ-методист, тарихъ шIэныгъэлэжь дэгъу ЕмтIылъ Разыет.
ЫгукIэ шIоигъоу къыхихыгъэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым зэрэфэшъыпкъэр иIофшIэгъэ хэутыгъэ пчъагъэхэмкIи, итхылъхэмкIи мафэ къэс иIофшIэнкIи къегъэшъыпкъэжьы. «ЗиIоф зыгъэшIурэр цIыфхэм якIас» — еIо гущыIэжъым, ар шъыпкъэ дэд.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр тезыхыгъэр Iэшъынэ Аслъан.