Адыгэ шъуашэм итхыд

Хасэм щамыштагъэр — хабзэп!

Хасэм щамыIуагъэр — Iуагъэп!

БэшIагъэ ар зыхъугъэр. Ащы­гъум нартхэр джыри цIыкIугъэх. Адыгэхэр анахь лъэпкъ лъэшхэу Кавказым исыгъэхэм ащыщы­гъэх. Дунаир гъэтхэ закIэу, псы­хъохэр нэпкъымэ ащизхэу, чъыгмэ шъоупсыр къакIэчъэу, чIыгум удэмылажьэу лэжьыгъэр къыуитэу, узырэ жъыгъорэ щы­мыIэу, цIыфыри мылIэжьэу зы­щэт лъэхъаныр арыгъэ. ЛIэ­шIэгъу зэблэкIымэ дунаир къы­зэблахъугъ. Гъэмафи, бжыхьи, кIымафи гъашIэм къыхэхьагъэх. ЦIыфхэр мылъкум лъы­Iэбагъэх, чIы чIэгъи псы чIэ­гъи зэпырагъэзагъ. Гупшысэным нэгушъохэр зэригъэлъа­гъэх, IофшIэным Iэгушъохэр ылэ­жьагъэх, зэнэкъокъум пыи зэфишIыгъэх. ГъашIэми зэха­пшIэу гъунапкъэхэр къыфэхъу­гъэх… Къуаджэмэ амышIэрэ цIыф лъэпкъхэр къатебанэхэмэ, къахъункIэхэу къырагъэжьагъ. ЦIыфмэ ашъхьэ къау­хъумэжьэу, заIэтымэ мэзым е къушъхьэм екIужьыхэу къаублагъ. Амалынчъэхэмрэ жъы хъужьыгъэхэмрэ заIэтыныр къя­хьылъэкIыщтыгъ, къуаджэу зы­шъхьэ езыхьыжьэжьыгъэр агъэ­гужъощтыгъ, пыим гъэрэу Iэ­кIа­фэщтыгъэх. Гъэры ­ухъуныр, цIыф пагэхэмкIэ, уаукIы­ным нахь дэигъ. Дащыхэрэр хэгъэ­гу чыжьэмэ ащэщтыгъэх, агъэ­чырэщтыгъэх. НыбжьыкIэмэ уна­Iэ атетэу, икъоу зэоным фэбгъасэхэзэ къэбгъэ­хъун­хэм ахэр пэрыохъу фэ­хъухэу алъытэщтыгъ. Ащ къы­хэкIэу, жъы хъужьыхэу, амалынчъэу къанэхэрэр къу­шъхьэм радзы­хыжьыхэу ра­гъэ­жьагъ. Къу­шъхьэри агъэ­нэфагъ. Жъым ибг екIурэ гъогур бгъузагъэ, мыжъо сыны­шхохэр пэчэчанэу къыхэщы­щтыгъэх. Хабзэу зэдаштагъэр амыукъонэу лъы­плъэщтхэри агъэ­нэфагъэх. А лъэхъаным адыгэ къуаджэу хыIушъом Iусыгъэм шэкIо Iазэу Къа­хьир къо закъо иIэу щы­псэущтыгъ. МытIысэу, мыуцужьэу лажьэ­зэ илъэсишъэм ехъу лIыжъым къыгъэ­шIагъ. Ау ари гупшысэм жъы ышIыгъ, кIышъори зэригъэ­лъагъ, амалынчъэ хъу­гъэ. Хабзэм лъы­плъэрэ купыр къакIуи Къахьир ыкъо къыра­Iуагъ:

— Игъо къэсыгъ! Уятэ жъымэ ябг къежэ.

КIалэм ушъхьагъухэр къыугупшысыхэу къыригъэжьагъ, ау къыфадагъэп.

— Ощ пай унэшъо шъхьаф хахыгъэп. Ахьыжьыгъэмэ анахь дэгъоп уятэ. Хабзэр оукъо, — ятIонэрэу къыфагъэпытагъ.

НэмыкIырэ хэкIыпIэ щымыIэу кIалэр егъэзыгъэу ятэ дэжь ихьи, ынапIэ едзыхыгъэу уцу­гъэ. ЛIыжъым къыгурыIуагъ.

— Сыдигъуа? — къэупчIагъ.

— Джыдэд, — ерагъэу зэхэпхэу кIалэм къыIуагъ.

КIалэм зэуи щымыхъоу ятэ матэм ригъэтIысхьи къушъхьэм фиузэнкIыгъ. Бгы шыгум екIурэ лъагъом уц къытекIэнэу игъо ифэщтыгъэп. КIалэм ынэпс къэ­кIуагъа, хьауми пшъыгъэу ды­реплъэкIыгъа, мыжъо сыным ыцыпэу лъагъом къыхэщырэм шIуани, ыгъэлъэпауи чIыгум тефагъ. Матэри лъатэзэ ечъэ­хи нэпкъ зандэм къытекIэрэ куандэм ылъапсэ ифагъ. Гу­къаом къымыгъэтэджэу кIалэр тIэкIурэ щылъыгъ, ау щхы ма­къэу къэIугъэм къыгъэтэджыжьыгъ. Ятэ нэгушIоу щхызэ къеплъыщтыгъ.

— Сыд уздэхьащхырэр, тят? — еупчIыгъ.

— Сыздэхьащхырэр къыос­Iон, сишъау. Сэри, уятэжъ а мэтэ дэдэм исэу схьызэ, мы чIыпIэ шъыпкъэм сыщылъэпауи сыщытефэгъагъ… Емы­гъэфэхэу матэр къэштэжь. Ори уилъфыгъэ къышъхьапэжьыщт.

КIалэр екIотэхи зэIабэм, ма­тэм блэшхо ипшыхьагъэу исэу къычIэкIыгъ. Блэм ышъхьэ щэ­нэбзэу зандэу зыкъыIэти, ынэ­мэ машIор ащыджэгоу кIалэм къеплъыгъ, бзэгу мастэхэр зэ­блидзыхэзэ щынагъоу, цэ зы­Iумытыжь ныожъыр къалмыкъщаим зэрепщэрэм фэдэу, макъэ къыгъэIугъ. КIалэр къызэтеуцуи блэм еплъызэ щхыгъэ.

— О сыда уздэхьащхырэр, сишъау? — ятэ къэупчIагъ.

— Сэ Тхьэм уездзыхын сы­фимытэу макъэ къысигъэIугъ.

Къахьир зэплъэм, агъэшхъуа­гъэм фэдэу блэ огоу зы­шъхьэ уфэупцIэу зезыщэу, матэм къитэджагъэр ылъэгъугъ.

ГъукIэлI Нурбый.

2016-рэ илъэс.