ЫцIэ къепIонэу къылэжьыгъ

ГъашIэ зиIэм лIэныгъэ иI. ЦIыфыр опсэуфэ гъогу дахэу къыкIугъэр ежь щымыIэжьми, бэрэ ащымыгъупшэжьэу къыхэкIы. Сыди­гъуи зидунай зыхъожьыгъэм игугъу пшIы­ныр, ащ укъыфэтхэныр къин. Ау етIани а цIыфым гъогу шIагъоу къыкIугъэр, гъэ­хъагъэу иIэхэр зызэфэпхьысыжьхэкIэ, гу­къэкIыжьхэм уахехьэ, ащ гугъэ къыуеты, кIуачIэ къыпхелъхьэ. Адыгэ гущыIэжъым къызэриIоу, «ЦIыфышIур лIэми ищытхъу къэнэ».

Просвещением инароднэ отличникэу, IофшIэным иветеранэу, къуаджэу Блащэпсынэ икIэ­лэегъэджэ гъэшIуагъэу Индрыс Казбек Хьасамбый ыкъор псаоу щыIагъэмэ, ыныбжь непэ илъэс 70-рэ хъущтыгъэ. ­Казбек 1946-рэ илъэсым къуаджэу Блащэпсынэ имэкъумэщ унэгъо Iужъу (зэш-зэшыпхъоу 7 хъу­щтыгъэх) къихъухьагъ. Яблэнэрэ классыр къызеухым, Андырхъое Хъусенэ ыцIэ зыхьы­рэ кIэлэегъэджэ училищым чIэхьагъ. Апшъэрэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу дэгуIэщтыгъэ, ау мылъку къиныгъохэм къа­хэкIэу, очнэу еджэн ылъэкIы­гъэп. Арэу щытми, Натырбые гурыт еджапIэм Iоф щишIэзэ, 1965-рэ илъэсым Адыгэ къэра­лыгъо кIэлэегъэджэ институтым хьисапымрэ физикэмркIэ ифакультет заочнэ шIыкIэм те­тэу къыухыжьыгъ.

Илъэситфым къыкIоцI иIоф­шIэн гуетыныгъэшхо фыриIэу, шIу ылъэгъоу, фэшъыпкъэу На­тырбые еджапIэм зэрэщылэжьагъэм гу къылъати, кIэлэ­егъа­джэхэм якомсомол организацие пэщэныгъэ дызэрихьа­нэу агъэнэфагъ. ПIуныгъэ Iофым ылъэныкъокIэ кIэлэегъаджэхэм IофшIэнышхо Казбек адызэрихьэщтыгъэ. Ащ иIофшIэн екIо­лIа­кIэу фыриIэм къыхэкIэу, къыдэлажьэхэрэм шъхьэкIэ­фэ­ныгъэ къы­фашIыщтыгъ. КIэлэ­егъэджэ IофшIэным нэмыкIэу, футболыр лъэшэу икIэсагъ, еджэпIэ ыкIи колхоз командэхэр ыгъасэщытыгъэх.

1969-рэ илъэсым комсомолым и Кощхьэ­блэ райком и ­Пленум изэхэсыгъо ятIонэрэ секретарэу Казбек щыхадзы. Ащи чанэу зыкъыщегъэлъагъо ыкIи 1971-рэ илъэсым РК КПСС-м ибюро иунашъокIэ Блащэпсынэ гурыт еджапIэм пIу­ныгъэ IофымкIэ завучэу Iоф ышIэнэу агъакIо. Ащыгъум пионер ыкIи комсомол организациехэм яIофшIэн дэгъоу хэзышIыкI цIыф ящыкIэ­гъагъ. Сыда пIомэ пIуныгъэм ылъэ­ныкъокIэ еджапIэм щыкIагъэхэр фэхъугъагъэх.

Нэужым иуахътэ къэси, дзэ къулыкъум ащагъ. Илъэсым къы­кIоцI полкым икомсомол ор­ганизацие исекретарь иIэпы­Iэгъоу Семипалатинскэ къулы­къур щихьыгъ. Ащ ыуж икъо­джэ гупсэ къыгъэзэжьи, хьиса­пымкIэ кIэлэегъаджэу еджапIэм Iухьагъ. 1976-рэ илъэсым егъэ­джэн-пIуныгъэ IофымкIэ директорым игуадзэу, 1977-рэ илъэ­сым директорэу агъэнафэ. Илъэс 20-рэ иIофшIэн фэ­шъыпкъэу еджапIэм пэщэныгъэ дызэрихьагъ. Егъэджэн-материальнэ базэм хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм, зыщеджэщтхэ классхэм язытет нахьышIу шIы­гъэным ар мыпшъыжьэу ауж итыгъ. Ащ дакIоу, внеклас­снэ IофшIэнхэр, предмет зэфэ­шъхьаф­хэмкIэ олимпиадэхэр, спорт зэнэкъокъухэр еджапIэм щызэхищэщтыгъэх. Район, хэку зэнэкъокъухэм ренэу хагъэунэ­фыкIырэ чIыпIэхэр еджапIэм къащыдихыщтыгъэ. КIэкIэу къэ­пIон хъумэ, Блащэпсынэ ­гурыт еджапIэр районым имызакъоу, хэкуми Казбек къащыхигъэщын ылъэкIыгъ. ЕджапIэм мызэу, мы­тIоу социалистическэ зэнэ­къокъухэм текIоныгъэр къащыдихыгъ. АщкIэ директорым Iэ­пыIэгъушхо къыфэхъугъэхэм ащы­щых завучхэу Болэкъо Ни­нэ, Хъымыщ Казбек, Вэрэкъо Эммэ, Щыгъущэ Хьаджэбый.

ЕджапIэм къычIигъэкIыгъэхэр къэралыгъом щызэлъашIэрэ апшъэрэ еджэпIэ анахь лъэшхэм ащеджагъэх, ащыщыбэр квали­фикацие ин зиIэ специалист хъугъэх. Ахэм ахэтых врачхэр, кIэлэегъаджэхэр, юристхэр, мэ­къумэщ хъызмэтым испециалистхэр. Егъэджэн-пIуныгъэм ылъэныкъокIэ иIофшIэн дэ­гъоу ыкIи щытхъу хэлъэу зэ­­ригъэ­ца­кIэрэм фэшI еджапIэм идиректорэу Индрыс Казбек пчъа­гъэрэ правительственнэ тын­хэр къыфагъэшъошагъэх. Ар СССР-м ыкIи РСФСР-м про­свещениемкIэ яотличникыгъ. 1995-рэ илъэсым УФ-м гъэ­сэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ иунашъокIэ лъэпкъ еджапIэхэм хэхъоны­гъэхэр ягъэшIыгъэнхэмкIэ гумэ­кIыгъоу щыIэхэм алъэныкъокIэ ЮНЕСКО-м ипилотнэ площадкэу Блащэпсынэ гурыт еджапIэр агъэнэфэгъагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу лъэпкъ шэн-хабзэхэм­кIэ кIэлэеджакIохэм пIуныгъэ тэрэз зэрарагъэгъотыщтым, ащ­кIэ гумэкIыгъоу ­къэуцухэрэм ядэгъэзыжьын яшъыпкъэу Iоф дашIагъ.

1996-рэ илъэсым «УФ-мкIэ илъэсым идиректор» зыфиIорэ цIэ лъа­пIэр къыфагъэшъошагъ. Ащ ренэу дисциплинэм, Iоф­шIэным игъэпсыкIэ мэхьа­нэшхо аритыщтыгъ ыкIи ренэу ыIо­щтыгъэ: «Дисциплинэ зы­дэ­щымыIэм зи дэгъу щыIэп». Iэ­пэIэсэныгъэшхо зыхэлъ кIэлэ­егъаджэу ыкIи психолог дэгъоу ар щытыгъ. КIэлэеджакIо пэпчъ екIолIэкIэ тэрэз къыфигъоты­щтыгъ, тым фэдэу ынаIэ зэратетыр кIэлэ­цIыкIухэми зэха­шIэщтыгъэ. ИIофшIэгъухэмкIи, ежь ышъ­хьэкIи теубытэгъэ пытэ зыхэлъ цIыфэу щытыгъ. Пхъэшагъэми, зэфагъэ хэлъыгъ, зыми иягъэ ригъэкIыщтыгъэп. ИIахьыл гупсэхэм анэмыкIэу, иIофшIэгъухэр, кIэлэеджакIохэр упчIэжьэгъу къыфэхъущтыгъэх, зыфаехэ джэуапхэр ахэм ра­гъотылIэщтыгъэ. ЦIыф пэпчъ ишIуагъэ зэрэригъэкIыщтым пы­лъыгъ, ащкIэ шъыпкъагъэр зы­лъэпсэ гущыIэхэр къафигъоты­щтыгъэх. Казбек шэн дэгъоу цIыфым хэлъынхэ фаеу къыхигъэщыщтыгъэхэр IофшIэныр шIу ылъэгъуныр, шъыпкъагъэ, цIыфыгъэ, шэн гъэтIылъыгъэ иIэнхэр ары. Казбек ышхэм анахьыжъэу щытыгъ ыкIи ахэм лъэшэу ынаIэ атетыгъ. Ащ акъы­лыгъэ зыхэлъ псалъэу ыкIи ушъыеу ариIощтыгъэм кIуачIэ къаритыщтыгъ, непэ къызнэсыгъэми ар ащыгъу­пшэрэп, ащ илъагъо тетэу рэ­кIох. Казбек ихьатыркIэ ­ышхэм лъэгъо дахэ щыIэныгъэм щы­пхыращыгъ, яIофшIэнкIэ лъэгэ­пIэ гъэнэфагъэхэм анэсыгъэх.

Казбекрэ ишъхьэгъусэу Ма­рыетрэ сабыищ зэдапIугъ. Ахэр Анжел, Рустем, Саид. Щыми унагъохэр яIэх, зэгурыIохэу, ятэ игъашIэ ящысэтехыпIэу игъогу рэкIох.

Иныбджэгъу шъыпкъэу щытыгъэ Хъымыщ Казбек ащ пае къытиIуагъэр мары:

— Зы лъэныкъомкIэ, зидунай зыхъожьыгъэ ныбджэгъум укъытегущыIэныр къин, ау етIа­ни ар зэращымыгъупшэрэр, игугъу дахэкIэ зэрашIырэр гу­шIуагъоу щыт, ащ гу кIуачIэ къыпхелъхьэ. Казбек синыбджэгъу дэдагъ. Апэ ян ары сшIэщтыгъэр. Казбек ышнахьы­кIэхэр сэ езгъэджагъэх. Ахэм пIуныгъэ IофымкIэ ашъхьащытыгъэр ян ары. Ятэу Хьасамбыий цIыф дэгъугъ, ар нахьыбэу шыхэм апылъыщтыгъ. Янэ цIыф пхъашэу, ау зэфагъэ хэ­лъэу щытыгъ. СыкIэлакIэу Iоф­шIэныр езгъэжьагъэти, Казбек янэ сэркIэ акъылэгъоу щытыгъ, бэрэ ишIуагъэ къысигъэ­кIыгъ. Казбек еджэныр къыухи еджа­пIэм къызегъэзэ­жьым, хьиса­пымкIэ тIуми кIэлэегъа­джэу Iоф зэдэтшIагъ. Нэужым, 1977 — 1979-рэ илъэсхэм, ежьыр директорэу, сэ ащ сыригуа­дзэу цыхьэ зэфэтшIызэ, тызэ­щыгугъыжьызэ тызэдэлэжьагъ.

ЕтIанэ сэ Игнатьевскэ гурыт еджапIэм директорэу са­гъакIуи, ащи сыщэIэфэ IэпэIэ­сэныгъэу тIэкIэ­лъымкIэ тызэ­хъожьызэ, тиныбджэгъуныгъэ къыкIимычэу, ты­зэгурыIоу Iоф тшIагъэ. Нэ­ужым шIэныгъэхэм защыхагъэхъорэ республикэ институтым идирек­торэу сагъэ­кIуагъ, арэу щыт нахь мышIэ­ми, тизэныбджэ­гъуныгъэ къы­кIичыгъэп, хэмы­хъуагъэмэ.

Казбек цIыфыгъэшхо хэлъэу, нахьыжъхэми, на­хьыкIэхэми узэ­радэзекIощтыр ышIэу щытыгъ. КIэлэегъэджэ учи­лищым зыщыдеджэгъэхэ Ма­мыекъо Кимэ, Унэрэкъо Пщымафэ иныб­джэгъу шъыпкъагъэх. Ахэм зэ­фыщытыкIэ дэгъоу зэфыряIэм сыщыгъозагъ. Пащэу зэрэщыты­гъэм укъыпкъырыкIымэ, лъытэ­ныгъэ зыфашIырэ цIыфыгъ. ИIоф­шIэнкIэ пхъэшагъэ хэ­лъыгъ, пшъэдэкIыжь зэрэпхьын плъэ­кIыщтыр къыбгуригъаIоу щы­тыгъ. Ар бэмэ агу рихьыщты­гъэп, арэу щытми, зыми иягъэ ригъэкIыщтыгъэп.

ИIофшIэгъухэр къызэриухъу­мэщтхэм, ягугъу дэйкIэ зэра­мышIыщтым пылъыгъ. Зифэ­шъуашэу, зытефэу ылъытэхэрэм тынхэр къараригъэтыщты­гъэх. Илъфыгъищи дэгъоу ыгъэ­сагъ, ригъэджагъ. ГукIэгъуны­гъэшхо хэлъыгъ, хъяри гушIуа­гъуи къыбдигощынхэ ылъэкIынэу щытыгъ, ышхэр сыдигъуи къыгъэгъунагъэх. Арышъ, Казбек ыцIэ дахэкIэ къепIонэу къы­лэжьыгъэ шъыпкъ. Сыгу къео жьэу дунаим зэрехыжьы­гъэр.

Казбек Хьасамбый ыкъор еджапIэм идиректорэу зэрэщы­тыгъэм имызакъоу, физикэмкIэ ригъэджагъэхэм сэри сащыщ. ШIэныгъэ куу тигъэгъотыным дакIоу, цIы­фы­гъэ дахэ тхэлъэу щыIэныгъэ гъогум тызэрэтыри­гъэхьащтми мыпшъыжьэу пы­лъыгъ. Ащ къы­гъэшIагъэм ифэ­шъошэ шъхьэкIафэр къылэ­жьыгъ, ар хэткIи зымыуасэ щы­Iэп. КIэлэегъэджэ гъэшIуа­гъэу, гъэсакIоу Казбек рай­оным, республикэм, икъо­джэгъухэм, иныбджэгъухэм, зэкIэ зышIэ­щты­гъэхэм непэ къызнэсыгъэм ащы­гъупшэрэп, ишIэжь агъэ­лъапIэ. Илъэс пчъа­гъэм гъэхъа­гъэу ышIыгъэхэр рэзэныгъэ хэ­лъэу агу къэкIы­жьых. Хэтрэ цIыфкIи ащ нахь лъапIэ щыIэп.

КIарэ Фатим.