Гум нэсырэ гушъхьэлэжьыгъэр

АР-м инароднэ тхакIоу, УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Кощбэе Пщымафэ къызыхъугъэр мэзаем и 1-м илъэс 80 мэхъу

УигущыIэкIэ, уиакъылкIэ цIыфхэм агухэм уалъы­Iэсыныр, ар етIани сыдми къэIогъэ къодыеу щымытэу, хэткIи гъомылэ хьалэлэу, гудэщэегъоу бгъэ­псыныр зымыуасэ щыIэп. Мыщ фэдэ зэшIокI иныр инасып къыхьыгъ тхэкIо цIэрыIоу Кощбэе Пщымафэ. ИкIэлэгъу-ныбжьыкIэгъум джа мурад иныр рищажьи, адыгэ псалъэр, адыгэ гупшысэр зафэу, шъхьафитэу, гукIэгъоу, шъыпкъэм тетэу ыгъэIоры­шIагъэх, гъогу дахэ афыхихыгъ. Зэчый гъэнэфа­гъэу ежь хэгощагъэр къызэIухыгъэным игъашIэ фигъэшъошагъ, художественнэ тхылъ дэгъубэ къы­IэкIэкIыгъ.

Сапашъхьэ илъых Пщымафэ иапэрэ тхылъхэу, сикIэсэ дэдэ хъугъэхэу — «Сэтэнай», «Гум пае гу аты» зыфиIохэрэр ыкIи ироманхэр зыдэтэу «Зигъо мыхъугъэ къыпцIэр» зыфиIоу 2011-рэ илъэсым къыдэкIыгъэр. Мыщ фэдэ гущыIэхэр ащ къысфытыритхагъэх: «Нуриет! Уитхыгъэхэр бгъэбагъоу, уигъогухэр дэхэ зэпытхэу, уигъашIэ кIыхьэу, дунаир бгъэбаеу, бэрэ улэжьэнэу, упсэунэу Тхьэм сы­пфелъэIу.

Кощбэе Пщымаф.

11.01.2012 илъ. къ. Мые­къуапэ».

ЛIы зэдиштэ ищыгъэ зэкIэ­упкIагъэу, щхыпэ шъабэр ыIупэу, игущыIэ IорышIэу, уемызэщэу, ымакъэ макIэу, шъабэу, IэшIоу, къыIорэм гъэсапэ хэпхэу санэIу ит тха-
кIор. Къафэхъугъагъ тхэным, гупшысэным ыкIи атегъэпсыхьэгъагъ, афэIэпэIэсагъ.

Кощбэе Пщымафэ Красногвардейскэ районым ит къуа­джэу Адэмые мэзаем и 1-м 1936-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Адыгэ лэжьэкIо унэгъо гу­псэф щапIугъ ыкIи щалэжьыгъ. Пщымафэ къызэриIотэжьыщты­гъэмкIэ, ятэ ыIэ зэмыкIурэ щы­Iагъэп — пхъэ­шIэни, Iэзэни, унэшIыни, къупшъхьэ къута­гъэхэр ыгъэхъужьыщтыгъэх, цIыф зэтет шэ­нышIоу шъырытыгъ. Янэ — адыгэ бысымгощэ хъупхъагъ, унагъом ифэ-Iо-фашIэхэр жьы кIэтэу зэ­шIуихыщтыгъэх, адыгэ­бзэ жэб-зэ дахэ Iулъыгъ, къэ­барIотэ дэгъоу ышIэрэм гъуни нэзи иIагъэп. Тым игъусэу бэрэ мэзым зэрэкIощтыгъэр, къе­шIэкIыгъэгъэ чIыопсым идэ­хэгъэ гъунэнчъэ, ятэ ишэн-хабзэ зынэсыщтыгъэр ныб­жьырэу кIалэм ыгу риубыта­гъэх. Джащ фэдэу, ятэ ихьа­кIэщэу цIыфыбэр къызэрыхьэ­щтыгъэм щызэхихыгъэу, щы­зэхишIэгъэ пстэумэ изэчый зыкъызэIуихынымкIэ яшIуагъэ къэкIуагъэу зэрэщытыр кIи­гъэтхъыщтыгъ. Гум ыщэчэу, нэм ылъэгъурэр арба цIыфыр къэзгъэущэу къэзгъэгущыIэрэр. Къоджэ еджапIэм щеджэ зэ­хъуми, Адыгэ къэралыгъо кIэ­лэ­егъэджэ институтым фило­логиемкIэ ифакультет зычIэ­хьэми, еджэныр зэрикIасэр мыгъуащэу, егугъоу ыкIи чаныгъэ хэлъэу кIищыгъ. Пщымафэ ренэу къыIощтыгъ кIэ­лэегъэджэ дэгъухэр зэриIа­гъэхэр. Ар къыхэщыщтыгъ ежь ышъхьэкIи, итворчествэкIи; ут атедзагъэм фэдэу зэкIэ зэри­гъэцакIэрэм. 1960-рэ илъэсым Пщымафэ институтыр къыухи, хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие апэ корректорэу, етIанэ литературнэ IофышIэу, пшъэ­дэкIыжь зиIэ секретарым игуадзэу Iоф щишIагъ. 1966-рэ илъэсым иапэрэ тхылъэу рассказхэр зыдэтыр «Сэтэнай» ыIоу къы­дэкIыгъ. Ащ къыкIэ­лъыкIуагъэх повестьхэу «Гум пае гу аты», «Мэфибл уай», «Къэ­гъэгъэ шъоф», «Мэзэгъо чэщхэр», романхэр, нэмыкIхэр.

1968 — 1970-рэ илъэсхэм журналэу «Зэкъошныгъэм» Кощбаер редактор шъхьаIэу иIагъ. 1970-м къыщегъэжьа­гъэу илъэс 16-м Адыгэ тхылъ те­дзапIэм иредактор шъхьаIэу ыкIи илъэси 10-м ащ идиректорэу Iоф ышIагъ. 1996-рэ илъэсым журналэу «Зэкъошныгъэм» къащэжьи, опсэуфэ ащ иредакторыгъ.

Кощбэе Пщымафэ тхэн-гу­пшысэныр ыпкъынэ-лынэмэ ахэткIухьагъэу, бэ художественнэ тхыгъэ дэгъоу икъэлэмыпэ къыпыкIыгъэр, гъусэ иIэу КъурIан лъапIэри адыгабзэм рилъ­хьагъ. Итхылъхэр уры­сыбзэкIи къыдэкIыгъэх. Сы­дигъокIи зэ­пхыныгъэ дахэ журналхэм, гъэзетхэм ады­ри­Iагъ, ахэм публицист тхыгъэ зэфэшъхьаф гъэцэкIэпагъэхэр къащыхиуты­щтыгъэх, ышIэрэм ыгу зэрэтелъыр а зэкIэмэ ахэолъагъо.

Кощбэе Пщымафэ ихудожественнэ очеркхэм къащегъэжьагъэу, ирассказхэмкIэ, по­вестьхэмкIэ, романхэмкIэ кIэ­кIы­жьэу, адыгэ щыIэкIэ-псэу­кIэм я XX-рэ лIэшIэгъум ия II-рэ ныкъом изытет зыфэда­гъэр, цIыф зэхэтыкIэ-зэфыщы­тыкIэхэр ыкIи шэн-хэбзэ зэфэшъхьафхэр куоу къащыри­IотыкIыгъэх. Кощбэе Пщымафэ ихудожественнэ тхылъхэм лиризмагъэр къябэкIэу, ныб­жьы­кIэ зэфыщытыкIэхэм, шIу­лъэгъум чIыпIэ ин ащыфи­шIыгъ; джащ фэдэу зэпыщыт кIуачIэхэр (мылъкупсэхэу, Iэ­нэтIэзехьэхэр ыкIи шъыпкъэIо-нэфаIохэу, къэрар зиIэхэр ащызэпигъэуцугъэх ыкIи шъыпкъэр иIэубытыпIэу тхакIом художественнэ конфликтыр IэпэIэсагъэ хэлъэу, образхэми нэфа­гъэр къябэкIэу ащызэшIуихыгъ. Кощбэе Пщымафэ гъэсэныгъэ-шIэныгъэшхо зэрэкъолъым ыкIи IэпэIэсэныгъэр къызэрэфэ-кIуа­гъэм ипроизведение дэ­гъубэ ишыхьат. Ар классическэ шэпхъэ куум итэу зэрэт­хэрэр, итворчествэ зэрэгъэшIэ­гъоныр, тхакIом игупшысэ ха­хъозэ тамэ зэригъотыгъэр,
адыгэ литературнэ критикэм иIофышIэшхохэм — ЩэшIэ Казбек, Къуныжъ Мыхьамэт, Мамый Руслъан, Цуамыкъо Тыркубый, нэмыкIхэми пасэу ятхыгъэхэм ащыхагъэунэ­фы­кIыгъ. Пщымафэ итворчествэ, игушъхьэлэжьыгъэ гум нэсэу анахьэу зышIырэр, сэ сишIошI­кIэ игероибэм псэ пытэ зэрахилъхьэрэр ыкIи ахэм къя­шIэкIыгъэ пстэум ыкIи къа­щышIэу, къяхъулIэу — щыIэ­ныгъэр зэрэкIащырэм шъыпкъагъэр зэрялъапсэр ары.

ТхакIор гъэсэгъэшху: произведением ыпкъи, ышъхьи, ихъупкъи, кIоцIылъ гупшысэм икуугъэ игъэзекIони, фэкъулаеу егъэпсы, ыбзэ те­уры­кIуагъэ химылъхьэу фэсакъы; жэбзэ бай гъэшIэгъон дэгъу­гъэ нэшанэр ишапхъэу ащыгъэ­федагъ.

Пщымафэ ытхыхэрэр 1956-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыщтыгъэх. Илъэс 56-м хьалэлэу, зафэу адыгэ литературэм щылэжьагъ. ТхакIом иусэхэм ащыщхэр композиторхэм орэдышъом ралъхьагъэх.

Кощбэе Пщымафэ иповестэу «Мэфибл уай» зыфиIорэм техыгъэ пьесэр ыкIи КIэрэщэ Тембот иповестэу «Шахъомрэ пшъэшъэ пагэмрэ» зы­фиIорэм техыгъэ музыкальнэ-лирикэ драмэу ытхыгъэр Адыгэ драмтеатрэм щагъэуцугъэх. Пщымафэ гушъхьэлэжьыгъэшхо илъэпкъ пае зэ­IуигъэкIагъ, иI. Ахэр зэкIэ лIэужыкIэхэм ыкIи адыгэ пстэумэ шIэныгъэ-гъозапIэ афэ­хъущтых.

Акъыл-шIэныгъэ, зэчый дахэ Тхьэм къызыхилъхьэгъэгъэ зэлъашIэрэ тхакIоу Кощбэе Пщымафэ имафэ пэпчъкIэ, игупшысакIэ пэпчъкIэ щыIэ­ныгъэм зэрэфэразэр къыушыхьатэу щыIагъ, гъогу зэфэ дахэ тетыгъ. Игушъхьэлэжьыгъэ ифэшъошэ уасэ къэралыгъоми цIыфхэми зэрэфашIырэм ищысэх щытхъуцIэ ыкIи тын инхэу къыфагъэшъошагъэхэр. АР-м илъэпкъ тхакIу, Урысые Федерацием культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Теуцожь Цыгъо ыцIэкIэ агъэнэфэгъэ литературнэ шIухьафтыным ыкIи журналистикэм ылъэныкъокIэ Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щыIэ премием ялауреат, Урысые Федерацием и Апшъэрэ Совет и Президиум и Щытхъу тхылъ къыфагъэшъошагъ. 1970-рэ илъэсым къыщегъэ­жьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз ыкIи 1965-м къыщы­кIэдзагъэу УФ-м ижурналист­хэм я Союз хэтыгъ.

Кощбэе Пщымафэ итхэкIо пшъэрылъ фэшъыпкъэу щыIагъ. Зыгъэпсэфыгъо гупсэфи зыкIи зыфишIыжьыгъэп — къэлэмыр, гупшысэр зэгъэкъугъэхэу игъа­шIэ рихыгъ. Итворчествэ псэкIэ епхыгъагъ, джары илэжьы­гъэ гум зыкIынэсырэр, IэшIугъэ ин зыкIыкIэлъыр.

Мамырыкъо Нуриет.