Хьамидэ ижъуагъо кIуасэрэп

ИжъыкIэ къыщыкIэдзагъэу яцIыфыгъэкIэ, яшIушIагъэкIэ зищытхъу аIотэрэ унагъохэр тичылэхэм мымакIэу адэсых. Джащ фэдэу шъхьэкIэфэны­гъэшхо зыфашIырэ унагъоу Пэнэхэс щыпсэухэрэм ащыщыгъ Ацумыжъ Исмахьилэ иунагъо. Ар унэгъо Iужъугъ, нэбгырипшI хъущтыгъэх. Исмахьилэрэ ишъхьэгъусэрэ кIэлиплIырэ пшъэ­шъиплIырэ апIугъэх.

КъызэраIотэжьырэмкIэ, Исмахьилэ ицIыкIугъом къыщыублагъэу еджэным пыщэгъагъ, шIэныгъэ зэригъэгъотыным ишъыпкъэу пылъыгъ. Зы класс хъурэ училищэу Пэнэхэс дэтыгъэр къыухыгъагъ, ау ащ ыуж еджэныр лъигъэкIотэнэу амал иIагъэп. Унагъо зешIэм, исабыйхэр зэрэригъэджэщтхэм лъэшэу ынаIэ тетыгъ.

Уегупшысэмэ, Ацумыжъ Ис­махьилэ иунагъо ищыIэкIэ-псэукIагъэр, къырыкIуагъэр умы­гъэшIэгъон плъэкIыщтэп. Еджэгъэ-гъэсагъэу щымытыгъэ мэкъумэщышIэ къызэрыкIом зэоуж илъэс къинхэм, гъаблэм ялъэхъан амали, къулаий зэригъотылIэжьхи, кIэлий ри­гъэджэн, апшъэрэ ыкIи гурыт гъэсэныгъэ аригъэгъотын ылъэ­кIыгъ.

КIалэмэ анахьыжъэу Долэтыкъорэ ипшъашъэу Долэт­хъанрэ Москва щеджагъэх. Зым гъомылэпхъэшI институтыр, ятIонэрэм МГУ-м июридическэ факультет къаухыгъ. Долэтыкъо — Краснодар, Долэтхъан — Мыекъуапэ Iоф аща­шIагъ. Мелэчхъанрэ Сурэрэ къалэу Ростов дэт кIэлэегъэ­джэ институтыр къаухыгъ, ясэ­нэхьаткIэ Iоф ашIагъ. ИIоф­шIакIэ ифэшъошэ уасэ къы­фашIи, Сурэ «РСФСР-м изаслуженнэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ щытхъуцIэр къыфаусыгъ. Долэтчэрыерэ Бэчмызэрэ кIэлэ­егъэджэ училищыр къаухыгъ. Джантыгъэ медучилищым ыуж исэнэхьаткIэ къуаджэм Iоф щишIагъ.

Мы тхыгъэмкIэ анахьэу сэ зигугъу къэсшIы сшIоигъор Хьамид ары. Ар зэш-зэшыпхъу­хэм анахьыкIагъ. 1931-рэ илъэ­сым ижъоныгъуакIэ и 7-м къэхъугъ. «АнахьыкIэр анахь кIас» аIо адыгэхэм. Ау ащ пае Хьамидэ нахь фэгъэкIо­тэныгъэ фашIэу щытыгъэп, ежьыри нахьыжъхэм ауж зы­къыримыгъанэу сыд фэдэ унэгъо IофшIэни адигъэцакIэ­щтыгъ. ЗэгурыIохэу, зэдеIэжь­хэу зэкIэ­ри къызэдэтэджы­гъэх.

Хьамидэ гурыт еджапIэм дэгъоу щеджагъ. Ащ къызычIэ­кIым, Краснодар дэт кIэлэегъэ­джэ институтым тарихъымкIэ ифакультет чIэхьагъ, дэгъу дэ­дэу къыухыгъ. Къуаджэм къызегъэзэжьым, ищыIэныгъэ Пэнэхэс дэт гурыт еджапIэм рип­хи, пенсием мэкIофэкIэ зэпыу имыIэу егъэджэн-пIуныгъэ IофшIэным пылъыгъ. КIэкIэу къэпIон хъумэ, еджапIэр ятIо­нэрэ унэ фэхъугъагъ: кIэлэ­егъэджэ къызэрыкIуагъ, завучыгъ, директорыгъ. Сэнэхьатэу хихыгъэр икIэсагъ, урок пэпчъ дэгъоу зыфигъэхьазырыщтыгъ, темэр гъэшIэгъонэу къыIуатэщтыгъ.

Хьамидэ дэгъу дэдэу сшIэ­щтыгъ. Иунэ сихьэу е лъэ­гъун фысиIэу еджапIэм сычIа­хьэу къыхэкIыщтыгъ. Слъэгъу­щтыгъ иIофшIэгъухэми, кIэлэ­еджакIохэми ащ лъытэныгъэшхо къызэрэфашIырэр.

Iоф зэфэшъхьафхэмкIэ бэ Хьамидэ дэжь къакIощтыгъэр. Ахэр кIэлэегъэджагъэх, икъо­джэгъугъэх, совхозэу Хьахъу­ратэм ыцIэ зыхьырэм ыкIи нэмыкI чIыпIэхэм къарыкIы­щтыгъэх. ЫлъэкIыщтымкIэ зэ­кIэми ишIуагъэ аригъэкIыщтыгъ. Ипшъэрылъэу щымыт Iофыгъуа­бэмэ ахэхьан, зэхифынхэ фаеу хъущтыгъ.

ГущыIэм пае, лIыжъ хэ­кIо­тагъэу ыдэжь къэкIуагъэм укIы­тэзэ Хьамидэ къыреIо ахъщэ чIыфэ зэрищыкIагъэр. Ащ Iэ­пыIэгъу фэхъу, егъэразэ. Джащ фэд, кIэлабэ зиIэ шъузабэр икIалэ къулыкъум ащэнэу тхылъ къызэрэфагъэхьы­гъэм, ежьыр ренэу зэрэсымаджэрэм, IэпыIэгъу имыIэу къызэрэнэ­щтым егъэгумэкIы. Хьамидэ хэбзэ IофкIэ ным игу­мэкI фызэшIуехы, кIалэр дзэ къулыкъум амыщэнэу арегъэ­гъэпсы.

Гурыт еджапIэм идиректорэу загъэнафэр ары кIэлэегъэ­джэ сэнэхьатэу зыпылъым имы­закъоу, лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ Хьамидэ IэпэIэсэныгъэу хэлъыр, акъылыгъэу иIэр нахь нафэ къызыхъугъагъэхэр. Iоф­шIэнэу зыпылъыр щытхъу хэ­лъэу зэрихьэ шIоигъоу амалэу щыIэ пстэуми яусэщтыгъ. Зэгорэм жьыбгъэшхом еджапIэм иунашъхьэ щыщ къытыритхъы­гъагъ. Ощхым кIашъор къыкIи­гъэун ылъэкIынэу щытыгъ. Ащ игъэтэрэзыжьын Iофышхо къы­фыпыкIыгъагъ, къиныбэ дилъэ­гъугъагъ, ежьыри сымаджэ ехъулIэгъагъ, ау зыфаем нимыгъэсэу шIокIыгъэп.

Хьамидэ лIыгъэ зыхэлъ цIы­фэу щытыгъ. Ишъхьэгъусэ идунай зехъожьым, ышъхьэ епхыгъэ Iофхэр зэкIэ ежь-ежьы­рэу зэшIуихынхэ фаеу хъугъа­гъэ. Ау тхьаусыхэу хэт щыщи зэхихыгъэп. Iэжь-лъэжьыгъэу хэлъым тегъэпсыкIыгъэу, Афыпсыпэ къоджэ псэупIэм сыд фэдэ Iофыгъо къыщыхъугъэми, зэрилъэкIэу хэлажьэщтыгъ.

Хьамидэ лъфыгъэ иIагъэп, ау кIэлэцIыкIухэм шIулъэгъоу афыриIэр гъунэнчъыгъ. Идунай ыхъожьынкIэ бэ къэмынэжьы­гъэу сомэ миллионитIоу зэIуи­гъэкIагъэр Пэнэхэс гурыт еджа­пIэм тыритхэжьыгъагъ. Къялъэ­Iужьыгъагъ а ахъщэм процент тегъахъоу иIэр ИлъэсыкIэ къэс кIэлэеджакIохэм шIухьафтынхэр афэшIыгъэнхэм пэIуагъахьэзэ ашIынэу. ИлъэсипшI зытешIэкIэ, зэкIэ ахъщэр банкым къырахыжьыщт, еджапIэм икассэ ралъхьажьыщт.

Хьамидэ ишIушIагъэхэр икъо­джэгъухэм ащыгъупшэхэрэп. БэмышIэу ащ ыцIэкIэ пчыхьэ­зэхахьэ зэхащэгъагъ. КIэлэ­егъаджэхэр ащ кIэщакIо фэхъу­гъагъэх. Ацумыжъ Хьамидэ «Къуаджэу Пэнэхэс ицIыф гъэ­шIуагъ» зыфиIорэ цIэр фаусыгъ.

ХЪУЩТ Щэбан.

Афыпсыпэ къоджэ псэупIэм иветеранхэм я Совет итхьамат.

Сурэтым итхэр: Хьамидэрэ ишъхьэгъусэу Гощэфыжьрэ.