Наркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм епхыгъэ хъугъэ-шIагъэхэм апкъ къикIэу мы аужырэ илъэсхэм цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зэщыкъуагъэ зэрэхъурэм щынагъо къеты, ахэм апыщагъэхэм, яIахьыл-гупсэхэм ящыIэныгъэ екъутэ. Мы гумэкIыгъом фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ наркотикхэм ягъэзекIон лъыплъэрэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Елена Аврашко.

— Наркотикыр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIо­кIырэм ылъэныкъокIэ АдыгеимкIэ Iофхэм язытет тыщыгъэгъуазэба. Мыщ епхыгъэ бзэджэшIагъэу зэрахьэрэр нахь макIэ шIыгъэнымкIэ сыд фэдэ Iофтхьабзэха гъэIорышIапIэм зэри­хьэхэрэр?
— Адыгэ Республикэм игъэцэкIэкIо къулыкъухэр, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын ыкIи хэбзэухъумэкIо къулыкъухэр зэгъу­сэхэу зэрэзэдэлажьэхэрэм ишIуагъэкIэ наркотикыр ыкIи цIыфым ипсихикэ зэщызыгъэкъо­рэ веществохэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIырэм епхыгъэ оперативнэ Iофхэр республикэм зыпкъ щитых.
Мы лъэныкъомкIэ 2023-рэ илъэсым зэфэхьысыжьэу ашIыгъэхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, АдыгеимкIэ Iофхэм язытет гурытхэм ахалъытагъ. Ар къэзыушыхьатырэр АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэрэ АР-м псауныгъэр къэ­ухъумэгъэнымкIэ и Министерствэрэ зэфэхьысыжьэу ашIыгъэ­хэр ары.
2024-рэ илъэсыр къызихьагъэм къыщыублагъэу Адыгэ Республикэм наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIэгъэ 370-рэ щагъэ­унэфыгъ. Ащ щыщэу 297-р бзэджэшIэгъэ хьылъэ ыкIи хьы­лъэ дэдэхэм ахалъытэ, уголовнэ Iофи 175-р зэхафыгъ ыкIи хьыкумым фагъэхьыгъ.
Наркотикыр хэбзэнчъэу къе­зыгъэкIокIыхэрэм алъэныкъокIэ нэбгырэ 85-мэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ, ахэм ащыщэу 54-р хьылъэ ыкIи хьылъэ дэдэхэм ахалъытэ.
Хэбзэнчъэу къырагъэкIокIыщтыгъэ наркотик килограмми 5 фэдиз къаIахыгъ. Наркотик зыхэлъ къэкIырэ лъэпкъхэр хэбзэнчъэу зыщалэжьыщтыгъэ чIыпIэхэр Мыекъуапэ къыщыхагъэщыгъэх. ЗэкIэмкIи кондэ 3500-рэ фэдиз, килограмм 200-м нэсэу къаIахыгъ.
Министерствэм иIофшIэн шъхьаIэхэм ащыщ Интернетыр ыкIи къэбарлъыгъэIэс технологиехэр къызфагъэфедэхэзэ наркотикыр къезыгъэкIокIыхэрэм апэшIуекIогъэныр. Мы илъэсым мыщ фэдэ хъугъэ-шIэгъи 182-рэ атхыгъ, ахэм ащыщэу 137-р наркотикыр IуагъэкIын гухэлъ зэряIагъэм епхыгъ. БзэджэшIэгъи 139-рэ къычIагъэщыгъ, ащ щыщэу 116-мкIэ IуагъэкIын гухэлъ яIагъ.
БзэджэшIагъэм щыухъумэгъэнхэмкIэ ыкIи Интернетыр къызфагъэфедэзэ наркотикхэр къырамыгъэкIокIынхэм фэшI наркокъулыкъум иIофышIэхэм интернет-къэкIуапIэхэр ауплъэ­кIух. Мы илъэсыр пштэмэ, нар­котикым фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр зэрыт сайтхэр зэфашIынэу лъэIуи 161-рэ Роскомнадзорым фагъэхьыгъ.

Хэбзэнчъэу наркотикыр къы­зэрэрагъэкIокIырэм игумэкIыгъохэм общественностым ынаIэ тырырагъэдзэным, цIыфым ип­сауныгъэкIэ наркотикым иягъэу къакIорэр зэхягъэшIэгъэ­ным ыкIи хэбзэухъумакIохэм цыхьэу афашIырэм зыкъегъэIэтыгъэным афэшI АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ епхыгъэ наркокъулыкъум иотдел АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэм­рэкIэ и Министерствэ, муниципальнэ образованиехэм, общественнэ объединениехэм ялIыкIохэр ягъусэхэу наркотикхэм апэшIуекIогъэнхэм еп­хыгъэ Iофтхьабзэхэр зэхещэх.
Джащ фэдэу АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэм­рэкIэ и Министерствэ игъусэу наркотикхэр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыхэрэм пэуцужьыгъэным общественностыр къы­хэгъэлэжьэгъэным, наркотикым пыщэгъэ цIыфхэм ягъэхъужьын­кIэ IэпыIэгъу афэхъугъэным, ахэр щыIэныгъэм хэгъэгъо­зэжьыгъэнхэм фэIорышIэрэ Урысые Iофтхьабзэхэу «Хьадэгъур зыщащэрэр ашIэмэ», «Iушъхь», «КъыткIэхъухьэрэ лIэ­ужыр», нэмыкIхэри рагъэ­кIокIыгъэх.
Подразделением икъулыкъу­шIэхэм пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэу зэхащагъэхэм яшIуагъэкIэ Кощхьэблэ районым кIэпыр къы­щагъэкIэу агъэунэфыгъ. ЗэкIэмкIи куандэ 870-рэ ыкIи марихуанэ килограмми 6 къа­Iахыгъ.
— Наркотикым епхыгъэ бзэджэшIагъэхэр сыд фэдэ псэупIэхэр ара нахьыбэу зыщызэрахьагъэу къыхэжъугъэщыхэрэр?
— 2024-рэ илъэсым имэзи 9-у пыкIыгъэм АР-м наркотикым епхыгъэ хъугъэ-шIэгъэ 370-рэ щызэрахьагъэу агъэунэфыгъ. Ахэм ащыщэу хъугъэ-шIэгъэ 274-р Мыекъуапэ, 63-р — Тэхъу­тэмыкъое районым, 12-р — Мыекъопэ районым, 7-р — Джэджэ районым, 6-р — Шэ­уджэн ыкIи Кощхьэблэ районхэм, 7-р — Адыгэкъалэ ыкIи Теуцожь районым, Красногвардейскэ районым зы хъугъэ-шIагъэ ащызэрахьагъ.

— Наркотикыр хэбзэнчъэу къызэрэригъэкIо­кIыгъэм къыхэкIэу хьапс зытелъыгъэр къызычIэ­кIыжькIэ, етIани а Iоф дэдэмкIэ чIэфэжьэу бэрэ къыхэкIа?
— Наркотикыр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыгъэм ылъэныкъокIэ пшъэдэкIыжь зырагъэ­хьыгъэ нэбгырэ 85-м щыщэу 39-р мыщ фэдэ бзэджэшIагъэ зэрахьагъэу ыпэкIэ хьапсым чIэсыгъэх.
— Зыныбжь имыкъугъэ­хэм хэбзэнчъэу наркотикыр къызэрэрагъэкIо­кIыгъэм епхыгъэ хъугъэ— шIагъэхэр жъугъэунэфыгъэха?
— 2024-рэ илъэсым чъэпыогъум и 10-м ехъулIэу Урысыем хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ Адыгэ РеспубликэмкIэ ичIыпIэ къулыкъухэм наркотик ыкIи психикэр зэщызыгъэ­къорэ веществохэр зыгъэфе­дэхэрэ Iэтэхъуи 7 зыныбжь имыкъугъэхэм яIофхэмкIэ уче­тым щыт.
Мы илъэсым имэзи 9 зы­ныбжь имыкъугъэ нэбгыри 7-мэ алъэныкъокIэ административнэ протоколхэр зэхагъэуцуагъэх. Наркотикыр хэбзэнчъэу къызэрэрагъэкIокIыгъэм епхыгъэ бзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ Iэтэхъо нэбгыри 3-мэ уголовнэ пшъэдэкIыжь атыралъхьагъ.
— Непэрэ мафэмкIэ наркотикхэр къызэрэра­гъэкIокIырэмкIэ анахьэу гумэкIыгъо сыда къэзытырэр?
— Мы мафэхэм интернетыр къызфагъэфедэзэ, зыми къымылъэгъухэу, электроннэ шIыкIэмкIэ ахъщэ афырагъахьэзэ, наркотикыр къызIэкIагъахьэ, цIыфхэр хащэхэзэ, ар гъэбы­лъыпIэхэм арагъэгъэтIылъых. Джащ фэдэу почтэр ыкIи курьер организациехэр агъэфедэх, компьютер программэхэмкIэ хэушъхьафыкIыгъэ къулыкъум иIофшIэнкIэ шIыкIэхэр къызфагъэфедэхэзэ цIыфхэр шъэфэу бзэджэшIагъэм хащэх.

УФ-м ишъолъыр заулэмэ наркобзэджэшIэ зэхэтхэм интернет хъытыумкIэ бзэджэшIагъэхэр ащызэрахьэх, ахэм язэхэщакIохэр чыжьэу щыIэх.
АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ наркотикхэм апэуцужьыгъэнхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ икъулыкъушIэхэм наркотикыр къызщырагъэкIокIырэ интернет-къэкIуапIэхэр къы­хэгъэщыгъэнхэм фэIорышIэрэ Iофтхьабзэхэр ренэу регъэкIо­кIы. Мыщ епхыгъэ хъугъэ-шIагъэ сайтхэм арытэу къызыхагъэщкIэ, ахэр зэфашIыным зыщыкIэлъэ­Iухэрэ тхылъхэр Роскомнадзорым фагъэхьы.
Арэу щыт нахь мышIэми, бзэджашIэхэм хэкIыпIэхэр къа­гъотых, зэфашIыгъэ сайтхэр къаухьэхэзэ, IэкIыбым ие зэкъэ­штэгъу телефон номерхэр агъэ­федэхэзэ, зыдэщыIэхэр агъэунэфын амылъэкIынэу мессенджер­хэм, «электронный кошелек» зыфаIохэрэм ыкIи социальнэ сетьхэм бзэджэшIагъэхэр ащызэрахьэх.
НыбжьыкIэхэмрэ Iэтахъо­хэмрэ наркотикхэм ащыухъумэгъэнхэр зэкIэмэ анахь хьылъ. ЩыIэныгъэм чIыпIэ къин ригъэ­уцуагъэхэр ыкIи ащ хэшIыкI тэрэз фызимыIэ ныбжьыкIэхэм псынкIэу агу мэкIоды, щыIэкIэшIум факIохэу къащыхъузэ, шъон пытэхэм ыкIи наркотикхэм зыIэпащэх.
Анахь гумэкIыгъо къэзытырэр щынэгъончъэу щытэу аIозэ рекламэ ашIырэ наркотикыр ыкIи психикэр зэщызыгъэкъорэ веществохэр Iэтахъохэм зэрауплъэкIухэрэр ары. Нэужым ныбжьыкIэхэр ащ зыIэпещэх, чIадзыжьышъурэп. БзэджашIэхэу ныбжьыкIэхэр наркотикым тезыгъэтIысхьэхэрэр психолог дэгъух, ашIошъ агъэхъунымкIэ шIыкIэ гъэнэфагъэхэр агъэфедэх.
Наркобизнесым изэхэщакIо­хэм наркотикхэр къезыгъэкIо­кIыщтхэр социальнэ сетьхэмкIэ, мобильнэ мессенджерымкIэ къагъотых. Ахъщабэ псынкIэу къагъэхъэн алъэкIынэу агъэгугъэх. Ежьхэм анэмыкIэу яныб­джэгъухэр, янэIуасэхэр къыхащэхэмэ, ахъщэ шIухьафтынхэр аратынэу араIо. Ау, зэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, наркотикыр шъэф чIыпIэхэм ащызыгъэтIылъхэрэм пшъэдэ­кIыжь ин арагъэхьы, гухэкI нахь мышIэми, ягухэлъхэм афакIоу аIозэ, Iэтахъохэм ящыIэныгъэ къутагъэ мэхъу.
— КъэбарлъыгъэIэс технологием хэхъоныгъэ ышIэу зыригъэжьагъэм къыщыублагъэу наркокъулыкъум иполицейскэхэм яIофшIэн къины хъугъа?
— Мы аужырэ илъэсхэм наркотикыр къызэрэрагъэкIокIырэм епхыгъэ шIыкIэу къызфагъэфедэрэр бэкIэ зэблэхъугъэ хъугъэ. ГущыIэм пае, ыпэкIэ наркотикыр цIыфым къыкъуахыщтыгъэ ыкIи ащ псынкIэу къеуцолIэжьыщтыгъ. Джы интернетыр къызфагъэфедэзэ зэрэмылъэгъухэу наркотикыр къырагъэкIокIы. ШIыкIакIэу агъэфедэхэрэр къызежьагъэм къыщыублагъэу наркотикыр къыз­IэкIэгъэхьэгъошIу хъугъэ.
Тэри а зы чIыпIэм титэп. ТикъулыкъушIэхэр ахэм алъыплъэнэу зырагъэсагъ. Наркотикыр къезыгъэкIокIырэ интернет-къэкIуапIэхэм язэхэщакIохэр гъэунэфыгъэнхэм фэшI оперативнэ-лъыхъун Iофтхьэбзэ зэ­хэубытагъэхэр зэрахьэх.
— Бгъэфедэ мыхъущт веществохэм кIэлэцIыкIухэр ащыухъумэгъэнхэмкIэ сыда ны-тыхэм ашIэн фаер?
КIэлэцIыкIухэм тыди наркотикыр къащырахьылIэн алъэ­кIыщт: урамым, еджапIэм, спортивнэ секциехэм. Нахьы-бэу илъэс 12 — 18 зыныбжь Iэтахъо­хэр ары нар­котикым пыщагъэ хъухэрэр.
Бэрэ къыхэкIы якIэлэцIыкIу­хэм наркотикыр зэрагъэфедэрэм ны-тыхэм гу лъамытэу. Ащ фэдэ мыхъуным фэшI ащ изекIуакIэ зэхъокIыныгъэ горэ фэхъугъэмэ, ишэн зэблэхъугъэмэ шъулъыплъ, иуахътэ зэригъакIорэм шъунаIэ тежъугъэт.

Мыщ фэдэ нэшанэхэр кIэлэцIыкIум къыхафэ­хэу гуцаф шъушIыгъэмэ, сыда шъушIэн фаер?
АпэрапшIэу, шъумыщт. Шъо лажьэ шъуиIэу зышъумылъы­тэжь. КIэлэцIыкIум шъутемыкуу, шъумыгъэщын ыкIи шъумыгъ. Уасэ зиIэ хьап-щыпэу унэм илъхэр жъугъэбылъых, бэ хъурэ ахъщэ ешъумыт. Рэхьатныгъэ ыкIи кIуачIэ къызхэжъугъаф.
Нахьыбэрэ рэхьатэу шъуисабый шъудэгущыI, шъуемыхъон ыкIи зыщышъумыдзый. КIэлэцIыкIур зэрыфэгъэ чIыпIэм къикIынымкIэ зэдэгущыIэгъоу дэшъушIырэм мэхьанэшхо иI.
— Загъорэ «наркоманхэм псэупIэ Iупэхэм щагъэбылъыгъэ наркотикхэр къычIатIыкIых, ау ахэм зыпари алъыплъэрэп» цIыфхэм аIоу зэхэохы. Мыщ фэдэ хъугъэ-шIагъэм цIыфыр рихьылIагъэмэ, полицием афытеомэ ишIуагъэ къэкIощта?

— Наркотикыр псэупIэхэм ащызыгъэтIылъхэу ыкIи зыгъэфедэхэу цIыфхэм алъэгъурэр — тлъэгъурэм ар анахь макI. КъэпшIэхэщтэп а уахътэм ахэм полицием икъулыкъушIэхэр зэралъыплъэхэрэр. Ахэм якъэубытын Iоф къинэу щыт, бзэджэшIагъэ зэрэзэрахьагъэр гъэунэфыгъэнымкIэ тхьапэхэм ягъэ­хьазырын охътабэ ехьы.
Наркотик зэрылъ щыхьагъэр тыди къыщырагъэкIокIын алъэ­кIы. ЦIыфхэр нахь макIэу зыщызэрэугъоирэ чIыпIэхэм, нахьыбэрэмкIэ чъыгхатэхэм, унэе псэупIэ Iупэхэм наркотикыр ащагъэбылъы. Щыхьагъэр мыжъо чIэгъым чIагъэбылъ­хьан алъэкIыщт, чъыгым пашIэ, почтэ къэмланым е шъхьаныгъупчъэ чIэгъым ачIалъхьэ. КъыхэкIы щыхьагъэм магнит пашIэу ыкIи гъучIым хэшIыкIыгъэ пкъыгъо­хэм арагъэпкIэу.
КIымэфэ лъэхъаным къатыбэу зэтет унэхэм ячIэхьапIэхэм ыкIи дэкIояпIэхэм, кабель ыкIи электролиниехэм, наркотикыр ащагъэбылъы.
ЗыгорэкIэ мыщ фэдэ шъэф гъэбылъыпIэхэм шъуарихьылIагъэмэ, полицием ителефон номерэу 102-м ыкIи 112-м шъутеу. Полицием икъулыкъу­шIэхэр къэкIофэ шъузэгуцэфэрэ цIыфым итеплъэ нахь зэжъу­гъашI, машинэ исмэ, ащ иномер, машинэр зыфэдэр шъушъхьэ ишъуубыт.
Щыхьагъэу къэжъугъотыгъэм IэкIэ шъунэмыс. Полицием икъу­лыкъушIэхэр къызыкIохэкIэ, игъэкIотыгъэу шъулъэгъурэр къафэшъуIуат.
Къатыбэу зэтет унэхэм ащы­псэухэрэм гъэIорышIэпIэ компанием зыфагъэзэн алъэкIыщт.
ХэбзэухъумэкIо къулыкъухэм шIокI имыIэу зафэжъугъэзэн фае. Шъутхыгъэм къыпкъырыкIыхэзэ, ахэм уплъэкIунхэр зэхащэнэу щыт.
КIарэ Фатим.
Сурэтхэр: АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерств.