Адыгэ чIыгум итарихъ ибаигъэ гъунэнчъ. Сыд фэдизэу аушэтыгъэми, гъэшIэгъоныбэ ренэу къызхедзы, ащ «иIотакIохэр» бзэмыIу шыхьатхэу тыди уапэ къыщифэнхэ алъэкIыщт.

Анахь шъхьаIэр — гу алъыптэныр, зэхэпшIыкIынхэр ары. Ар джыри зэ къыушыхьатыгъ археологэу, АР-м и Лъэпкъ музей иIофышIэу Тэу Аслъан. ХычIэгъ ашIыгъэ КъэзэныкъоякIэ къыщикIухьэзэ (псыр зэкIэкIуагъ) зымы­шIэрэмкIэ мыжъо къызэрыкIу шIошIыщт шъхьалэу пасэм агъэфедэщтыгъэр къыгъотыгъ.
Тэу Аслъан – археолог, АР-м и Лъэпкъ музей ишIэныгъэ IофышI:
— Испунэхэм ауж ит шIэныгъэлэжьэу Виктор Трифоновыр псыIушъом кIо шIоигъоу ренэу къысэлъэIути, Москва и Гупчэ Плъыжь тет музеим Iоф щызышIэрэ бзылъфыгъэмрэ арырэ бэмышIэу КъэзэныкъоякIэм сщагъэх. Лъэшэу агу рихьыгъэу ерагъэу къыIусщыжьыгъэх. Тарихъ пкъыгъоу къыщаугъоигъэр бэ. КъэзэныкъоякIэхэр зыдэщысыгъэхэр, Пщыкъуйхьаблэ ичIыпIэ, Нэчэрэзые зытесыгъэр, тэ тичылэкIэ Пхъэгъугъапэр, КIышкэр — джа чIыпIитфыр къязгъэплъыхьагъ. Мыжъор КъэзэныкъоякIэ дэжь къыщызгъотыгъ. Джау чIыгум щылъыгъ. ХъункIакIохэр ащ енэцIыщтхэп. Зыщыщыри нахьыбэмэ ашIэрэп. Ары шъхьаем, бэрэ уапэ къи­мыфэщт тарихъ пкъыгъу мыр. АР-м и Лъэпкъ музей мыщ фэдэу зы чIэлъыр, ари, мыщ фэдэу мыжъо пытэп.
Шъхьалэу зэрагъэфедэщтыгъэм, зэрагъэулэугъэм яшыхьатэу мыжъом ыкIоцI ихыгъэу, илэжьыкIыгъэу щыт. ИтеплъэкIэ мыжъошхор лъакъом фэд, килограммипшI фэдиз къещэчы. Тэу Аслъан къызэриIорэмкIэ, ыныбжь илъэс минитфым къыщыкIэщтэп, нахьыбэнкIи хъущт. Тиэрэ ыпэкIэ ящэнэрэ илъэс миныр ары. Мыекъопэ культурэм икъе­жьапIэ къыхиубытэрэ псэупIэм щагъэфедэщтыгъ.
— КъэзэныкъоякIэм псыр текIыгъэти, мыр къычIэщынэу хъугъэ, ащ фэдэу къыщыбгъотыщтыр бэ. Шъхьалым лэжьыгъацэхэр щахьаджыщтыгъ, щагъэушъэбыщтыгъ. Мыщ фэдэ мыжъобгъухэр чылэ зырызхэм джыри ащагъэфедэ, — еIо ащ.
Мыжъобгъушхом пэмычыжьэу IэмычIэ мыжъожъыеу ащ зэрэтехьэджыхьэщтыгъэхэри Аслъан къыгъотыгъ. Зэрагъэфедэщтыгъэм ишыхьатэу ащи ыныбашъо илэжьыкIыгъ.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: авторым ий